Kondycja człowieka współczesnego

Komentarz:
Można położyć nacisk na swoistość, wyjątkowość i niezwykłość problemów człowieka
współczesnego lub – odwrotnie – uniwersalność. Pierwsza opcja jest lepsza –
więcej materiału oraz możliwości sproblematyzowania zagadnienia. Kondycja współczesnego
człowieka różni się od sytuacji człowieka w innych epokach przede wszystkim
problemami, jakie dotyczą całego świata; najważniejsze z nich to: problemy
polityczne – wojny, w tym dwie światowe, rozwój totalitaryzmu – faszyzmu i komunizmu,
Holocaust. Ale to także trudne do rozwiązania kwestie moralne i światopoglądowe:
względność wartości, poczucie wyobcowania człowieka z naturalnego środowiska,
samotność, rozpad więzi społecznych i rodzinnych, poczucie zagrożenia i –
często – bezsensu życia. Uważa się także, że specyficznym problemem człowieka
XX i XXI wieku są kłopoty z własną tożsamością, z jasnym jej określeniem – wszystko
często się zmienia: od miejsca zamieszkania aż do ról – męskich, kobiecych.
Człowiek współczesny często nie bardzo wie, kim jest, i nie bardzo wie, z czym (kim)
powinien się identyfikować, nie czuje się w świecie bezpieczny.
Konkretne sformułowania tematów prezentacji:
1. Przywołując wybrane utwory epickie i liryczne, rozważ, w jaki sposób literatura XX
wieku podjęła walkę z tyranią i kłamstwem.
Zgodnie z pewnymi tradycyjnymi wyobrażeniami – pisarz ma obowiązek tego rodzaju
walkę podejmować. Sięgnąć można do literatury odwołującej się do spraw II wojny światowej
oraz ukazującej świat powojenny. Inny świat Herlinga-Grudzińskiego pokazuje
przykłady heroicznych wręcz, choć skazanych na niepowodzenie postaw wobec zła i tyranii.
Bohaterowie, wyrażając swój sprzeciw wobec tyranii, podejmują tym samym walkę
z nią, choć wiedzą, że nie mogą walki tej wygrać. W liryce powojennej zadawane są
pytania o wartości, a zarazem o to, jak przeciwstawić się kłamstwu – wiersz Ocalony
Różewicza, w którym pada znamienne wezwanie „Szukam nauczyciela i mistrza” mówiące
o konieczności odzyskania autorytetu określającego, jak należy żyć. Późniejszy
wiersz Miłosza Który skrzywdziłeś mówi o tym, że żaden tyran nie może być bezpieczny,
ponieważ przez poetów zostaną zapisane jego „czyny i rozmowy” i – w odpowiedniej
chwili, choćby po wielu latach – poddane surowej ocenie i, w konsekwencji, karze.
2. Rozważania o poszukiwaniu przez twórców nowych rozwiązań artystycznych umożli- umożliwiających
wiających wyrażenie trudnych doświadczeń człowieka XX wieku.
Zapewne chodzi o ponure problemy XX wieku: obie wojny światowe, totalitaryzm, ludobójstwo
i konflikty zbrojne. Niewątpliwie nowe rozwiązania artystyczne to przede wszystkim
rozwój literatury faktu, prozy reportażowej (Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny
Krall, Rozmowy z katem Kazimierza Moczarskiego, Medaliony Zofii Nałkowskiej) –
taki sposób pisania nadaje cechy autentyzmu prezentowanej rzeczywistości, można powiedzieć,
że uwiarygodnia to, o czym się mówi.
Dzisiejsza kultura w ogóle często omawia bardzo osobiste doświadczenia – zwróć
uwagę na wielość wspomnień, dzienników, popularność biografii i autobiografii, wywiadów
rzek. W dużej mierze odchodzi się od tradycyjnej, fikcyjnej fabuły, zapewne właśnie
po to, żeby wyrazić to, co się stało. Ale proces ten zaczął się już znacznie wcześniej,
w pierwszej połowie wieku XX; odwołać się tu można do Procesu Franza Kafki, w którym
dla wyrażenia trudnych doświadczeń człowieka zastosowano techniki oniryczne i surrealistyczne,
lub do Ferdydurke Witolda Gombrowicza, gdzie wykorzystuje się groteskę.
3. Arka Noego czy wieża Babel? Na podstawie wybranych tekstów literackich XX wieku
określ wizerunek oraz perspektywy duchowego i cywilizacyjnego rozwoju współcze- współczesnego
snego świata.
To niezbyt proste zagadnienie. Na początek trzeba rozważyć symboliczne znaczenie
obu wymienionych w temacie biblijnych odniesień. Arkę Noego możemy rozumieć jako
symbol zachowania wartości, ochronienia ich pośród zamętu współczesnego świata. Wieża
Babel symbolizuje zaś pogłębiający się chaos, trudności w porozumieniu się między
sobą i poszczególnych jednostek, i całych narodów.
Warto też określić, jak rozumiesz dalszą część tematu – „rozwój cywilizacyjny” pewno
nie wymaga komentarza, lecz co to znaczy „rozwój duchowy”? To już takie jednoznaczne
nie jest i wymaga postawienia paru pytań. Np. stawiając tezę o zaniku duchowości
związanej z zanikiem religii, możemy skontrastować ją z działalnością dr. Rieux
z Dżumy, który bardzo podkreślając swą laickość i brak wiary w Boga, zarazem postępuje
niesłychanie moralnie, a nawet… zgodnie z chrześcijańskim kanonem! Arka Noego
i wieża Babel pojawiają się w Biblii wtedy, kiedy ludzkość przeżywa kryzys, z tym że
w arce Noego kryje się próba ocalenia człowieka, zaś rozbicie wieży Babel symbolizuje
gniew Boży i niechęć Boga do człowieka. Trzeba więc wskazać te dzieła, które pokazują
chaos i rozpad świata – mogą to być Szewcy Witkacego, Ferdydurke Gombrowicza, Rok
1984 Orwella, Mała apokalipsa Konwickiego – oraz te, które wskazują próby ochrony
wartości – Dżuma Camusa, pisarstwo Jana Twardowskiego, Zbigniewa Herberta (np.
cykl o Panu Cogito). Chyba jednak trudno jasno i jednoznacznie określić perspektywy
rozwoju ludzkości – o co proszą autorzy tematu.
Powtórka
Żartobliwie można powiedzieć, że w XIX i XX wieku królował pesymizm. Wszyscy wielcy
dostrzegali tragizm ludzkiej egzystencji – śmiało można chyba zaryzykować to twierdzenie
– wyraźniej niż we wcześniejszych epokach. Kolejno odrzucali wartości i prawdy, na
których można się oprzeć, które pozwalają choć na chwilę zapomnieć o bólu istnienia.
1. Poeci podsumowują wiek XIX i XX.
Koniec wieku XIX Kazimierza Przerwy-Tetmajera, w którym dokonuje przeglądu wartości
i sposobów ocalenia poczucia sensu życia. Nie znajduje niczego, w czym mógłby
znaleźć oparcie. Wiersz kończą słynne słowa „głowę zwiesił niemy”.
Z dystansem, ciepłą, a zarazem kłującą ironią podchodzi do oceny minionego wieku
Wisława Szymborska w wierszu pt. Koniec wieku XX – miał to być wiek inny od pozostałych,
wiele obiecywał, a pozostawił po sobie tylko niedosyt.
2. Absolutny tragizm
• Ferdydurke Witolda Gombrowicza – walka o indywidualizm, prawo do bycia sobą,
autentyzmu i wyzwolenia się z więzów konwenansów, kształtujących nas i nasze życie
– jak pokazuje przykład Józia – zostanie przegrana. Niejaką pociechą jest myśl
współczesnego pisarza Richarda Wernera, że „zaszczyt przynosi samo podjęcie
walki lub gry”.
• Mała apokalipsa Tadeusza Konwickiego – bohater znajduje się w absurdalnej sytuacji.
Zmęczony absurdem istnienia, zawiedziony wszystkim i wszystkimi, godzi się
dokonać aktu samospalenia.
• Czekając na Godota Samuela Becketta – życie może być rozumiane jako bezsensowne,
dające złudną nadzieję (doskonale czasem zdajemy sobie z tej złudności sprawę)
na coś bliżej nieokreślonego.
• Kartoteka Tadeusza Różewicza – bohater dramatu jest bezwolny, bierny, zmęczony,
apatyczny. Nonsensowne wypadki nie wywołują w nim większych emocji.
• Zawsze fragment, recycling Tadeusza Różewicza – człowiek nie ma siły pytać o podstawową
kwestię unde malum (czyli skąd się bierze zło). Na to pytanie odpowiada poeta: „Jak to skąd/ z człowieka/ zawsze z człowieka/ i tylko z człowieka”. Stworzona
przez niego definicja człowieka brzmi: „człowiek jest wypadkiem/ przy pracy/ natury/
jest błędem”. To drastyczne studium kondycji ludzkiej – jesteśmy śmieciami. Człowiek
pozornie panuje nad ideologią społeczną, ekonomią, polityką itd., a w rzeczywistości
jest miotany przez rozmaite siły. Egoistyczny, pyszny, obojętny na ból innych –
nie wydaje się nawet godny współczucia.
3. Cień nadziei
• Mit Syzyfa i Dżuma Alberta Camusa – świat pozbawiony jest sensu, okrutny, absurdalny
i nonsensowny. Można jednak ocalić godność, buntując się przeciwko światu. Aktywność,
zaangażowanie i heroiczna walka pozwalają zachować godność.
• Orędownikami godności ludzkiej i przewodnikami na trudnej drodze do jej osiągnięcia
są Czesław Miłosz i Zbigniew Herbert. Herbert nawołuje do postawy wyprostowanej
i wierności ideałom w Przesłaniu Pana Cogito, Miłosz zachęca, by zmienić
„bieg lawiny”.
• Wierność ideałom, honor i prawda to główne wartości bohaterów prozy Josepha Conrada.
Nie oznacza to, że ich życie jest łatwe i przyjemne, lecz ich postawa wywołuje
podziw u wielu czytelników. Może więc warto ich naśladować?
Człowiek
– najważniejsze utwory
• Lord Jim Josepha Conrada,
• Proces Franza Kafki,
• Dżuma Alberta Camusa,
• Miazga Jerzego Andrzejewskiego,
• Koniec wieku XX Wisławy Szymborskiej,
• Mała apokalipsa Tadeusza Konwickiego,
• Kartoteka, Kartoteka rozrzucona,
Ocalony i Zawsze fragment, recycling
Tadeusza Różewicza,
• Przesłanie Pana Cogito Zbigniewa
Herberta.
Zwróć także uwagę
na dzieła filmowe – nieśmiertelny
Sens życia według Monthy Pytona
i Widmo wolności Luisa
Buñuela – w trakcie oglądania
może nawet uśmiejesz się do łez,
lecz opuścisz kino zdołowany
i przygnieciony. Możesz także
wzbogacić swoją wypowiedź refleksjami
na temat filmu Krzysztofa
Zanussiego o wymownym
tytule Życie jako śmiertelna choroba
przenoszona drogą płciową.
Obrazy
Pierrot albo Gilles Watteau
Ten słynny obraz znajdujący się
w Luwrze przedstawia jedną z postaci
komediowych. Podobno
Watteau namalował ten obraz jako
szyld dla pewnej kawiarni. Pierrot
znajduje się w centrum kompozycji.
Naszą uwagę przykuwa wyraz
jego twarzy – cierpiący, smutny,
enigmatyczny – kontrastujący
z groteskowym i niekształtnym
strojem pajaca. Dzieło nie przestaje
intrygować komentatorów, którzy
starają się zinterpretować zagadkowy
obraz. Pierrot jest jedyną jasną
postacią – inne postacie (aktorzy
skupieni wokół osła przypominającego
raczej zająca) utrzymani są
w ciemnej tonacji. Ich twarze przypominają
z kolei uwiecznianych na
średniowiecznych obrazach oprawców
Chrystusa. Te dodatkowe postacie
podkreślają jeszcze osamotnienie
pierrota.
Inny obraz to Taniec życia Mun- Muncha
cha – równie zagadkowy i przygnębiający.

Dodaj swoją odpowiedź
Język polski

"Być czy mieć?" - rozważania na temat kondycji współczesnego człowieka końca XX wieku.

I. Plan:
A. Wstęp:
"Być czy mieć" - problem człowieka ery nieograniczonej konsumpcji.
B. Rozwinięcie:
1. Dylemat moralny, a współczesne społeczeństwo.
2. Życie ludzkie i jego wymagania, a dążenie do luksusu...

Język polski

"Być czy mieć?" - rozważania na temat kondycji współczesnego człowieka końca XX wieku.

I. Plan:
A. Wstęp:
"Być czy mieć" - problem człowieka ery nieograniczonej
konsumpcji.
B. Rozwinięcie:
1. Dylemat moralny, a współczesne społeczeństwo.
2. Życie ludzkie i jego wymagania, a dążenie do luksusu...

Język polski

"Być czy mieć?" - rozważania na temat kondycji współczesnego człowieka końca XX wieku

"Być czy mieć" - pytanie, które chyba po raz pierwszy tak silnie zostało zaakcentowane właśnie dziś, pod koniec dwudziestego wieku. Oddaje ono całą głębie problemów człowieka naszej ery. Przed podjęciem dyskusji na ten temat, należy z...

Język polski

Egzystencjalizm-trudna koncepcja ludzkiego życia

Problem ludzkiej egzystencji zawsze fascynował i to zarówno filozofów, pisarzy , poetów, ale także zwykłych śmiertelników. Od wieków filozofowie próbowali odpowiedzieć na pytanie , jaki jest sens ludzkiego istnienia. Okazało się , że n...

Język polski

Do jakich przemyśleń dotyczących kondycji człowieka – jego siły i słabości, skłoniła cię lektura „Biblia”?

„Biblia” to zbiór ksiąg uznanych za święte przez judaizm, w chrześcijaństwie za natchnione przez Boga. Składa się ze Starego oraz Nowego Testamentu. W niej zawarte są przypowieści, wydarzenia, metafory, treści o stworzeniu nieba i zie...