Wybrane krainy geograficzne Polski

Tatry dzielą się na:
- Tatry Bielskie (teren Słowacji)
- Tatry Zachodnie
- Tatry Wysokie

Budowa geologiczna:
- formowanie odbywało się w kredzie (fałdowanie alpejskie)
- od południa nasunęły się fałdy, zostały obalone ponad trzonem krystalicznym
- towarzyszyła temu denudacja (wyrównanie terenu) – klasyczną równią jest Gubałówka
- działalność erozyjna – temperatura, wiatr, woda

Tatry Zachodnie:
- zbudowane ze skał osadowych
- niższe od Tatr Wysokich
- bardziej podatne na działalność czynników wewnętrznych

Tatry Wysokie:
- zbudowane z granitu
- wysokie
- bardziej odporne na działalność czynników zewnętrznych

Na rzeźbę Tatr miały wpływ:
- lodowce górskie (pleistocen), w tym samym czasie co lądolód skandynawski
- wody podziemne (bezp. Oddziałują na skały węglanowe)
- woda (ogólnie) to podstawowy czynnik rzeźbotwórczy w wysokich górach. Tworzą się:
- doliny V-kształtne
- wystrza
- wodospady (Siklawa – 67 m, wodogrzmoty Mickiewicza) (ogółem 40 jezior i 40 wodospadów)

Formy krasowe:
- jaskinie (J. Mroźna, J. Śnieżna)
- leje
- żłobki
- wąwozy
- wywierzyska

Rzeźba ma duży wpływ na klimat.

Na każde 100 metrów wysokości temperatura spada średnio 0,5 - 0,6º C

Piętra klimatyczne:
- zimne ( -4 do -2)
- umiarkowanie zimne (-2 do 0)
- bardzo chłodne (0 do 2)
- chłodne (2 do 4)
- umiarkowanie chłodne (4 do 6)

Tatry mają najniższą temperaturę powietrza i największą ilość opadów (ponad 1000 mm rocznie)

Inwersja termiczna – odwrócenie temperatur (w dolinach)
Inwersja opadowa – odwrócenie ilości opadów (im wyżej tym maleje roczna suma opadów)

ROŚLINNOŚĆ

Piętrowość roślinnoście
- POGÓRZE (lub pola uprawne)
- REGIEL DOLNY (lasy mieszane; buk, jodła, świerk, klon, jawor, modrzew)
- REGIEL GÓRNY (do ± 1550 m.n.p.m.) (świerk)
- KOSÓWKA (do ± 1800 m.n.p.m.) (sosna karłowata, limba, świerk karłowaty)
- HALE (do ± 2150 m.n.p.m.) (trawy, mchy, porosty, relikty tundrowe)
- TURNIE (pow. 2150 m.n.p.m.) (kraina wiecznego śniegu)

Związek budowy geologicznej z roślinnością

Na skałach węglanowych rosną:
- szarotka
- turzyca tatrzańska wapienie
- mak alpejski margle
- pierwiosnek łyszczak dolomity

Gnejsy, granity
- wierzba nibyzielna
- złocień alpejski
- goryczka kropkowana

Piaskowce
Lepsze warunki niż w gnejsach ale gorsze niż na skałach węglanowych

Zwierzęta w Tatrach
- kozice
- świstak
- niedźwiedź brunatny pod ochroną
- ryś
- pluszcz (ptak, b.często)

Tatrzański Park Narodowy chroni:
- polodowcową rzeźbę wysokogórską
- formy krasowe
- woda
- klimat
Powstał w 1954 r. (początki ochronyzaczęły się już w XIX wieku)

GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE I WYŻYNA KIELECKO-SANDOMIERSA
- Krajobraz wyżynny
- Kraina dzieli się na:
- Góry Świętokrzyskie
- Płaskowyż Suchedniowski 1
- Przedgórze Iłżeckie
- Wyżyna Sandomierska 2

GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE
- złożone z pasm oddzielonych kotlinami
- najwyższe pasmo ŁYSOGÓRY (pozostałe: p.Masłowskie, p.Jeleniowskie, p.Oblęgorskie, p.Orłowińskie, p.Iwańskie, p.Ociesęckie, p.Cisowskie)
- najwyższe wzniesienie ŁYSICA 612 m.n.p.m.

Budowa geologiczna:
- piaskowce kwarcytowe
- wapienie
- lessy

Ukształtowanie powierzchni:
- procesy fałdowań (kaledońskie i hercyńskie)
- zjawiska denudacji (dominujące między poszczególnymi orogenezami)
- w trzeciorzędzie G.Świętokrzyskie otoczone były morzami
- partie gór zbudowane są ze skał twardszych, stanowią kulminację całego obszaru
- inną cechą rzeźby, będącą efektem procesów erozyjnych jest inwersja rzeźby
- ponieważ G. Świętokrzyskie zbudowane są ze skał węglanowych, wody opadowe tworzą formy krasowe:
- jaskinie (a w nich stalaktyty i stalagmity, formy naciekowe)
- leje
- żłobki

Związek klimatu z ukształtowaniem powierzchni:
- Łysogóry – 800 mm rocznie (opady)
- W lecie dośćczęsto burze
- Występują piętra klimatyczne

PIĘTRA KLIMATYCZNE:
wysoko 1)buki jodłowe
niżej 2)buki, dęby, modrzewie
najn. 3)osady piaszczysto-żwirowe, przeważa sosna

W roku 1950 utworzono park narodowy, chroniący
- lasy jodłowe
- jodłowo-bukowe
- gołoborza
- śródleśne polany

Lądolód Skandynawski (dwa razy) (środkowopolskie i południowopolskie)
Pozostałości po lądolodzie:
- osady piaszczysto-żwirowe, na tym wytworzyły się gleby brunatne i bielicowe

WYŻYNA SANDOMIERSKA
- brak wyraźnych wyniosłości terenu (Góry Pieprzowe – jedyne zbudowane z kwarcytów i łupków kambryjskich)
- gęsta sieć rozgałęzionych wąwozów lessowych
- powszechne zjawisko sufozji (efektem tego zjawiska ją młaki,niew.zaglębienia)
- znaczna podatność gleb rozwiniętych na lessach na erozję
- dość duży udział roślin kserotermicznych (rośliny sucholubne)
- bardzo mała ilość lasów

Surowce mineralne:
- rudy miedzi (nie wydobywane)
- krzemień pasiasty (cele naukowe)
- rudy żelaza
- rudy ołowiu
- iły ceramiczne (Ćmielów)
- wapienie
- czerwony piaskowiec

NIZINA MAZOWIECKA
- jedna z największych krain
- wchodzi w skład krainy wielkich dolin
- zróżnicowana rzeźba:
- wysoczyzny morenowe (Płońska, Ciechanowska)
- wały moren czołowych
- pradoliny
- sandry (na północy)
- wydmy paraboliczne i wałowe
- niecki deflacyjne
- doliny rzeczne
- stożki napływowew
- obniżenia bezodpływowe
- Niż. Mazowiecka wykształciła się w erze mezozoicznej
- Obszar był pokryty lądolodem dwa razy (środkowopolskie, południowopolskie)
- Gleby:
- mady (w dolinach rzek)
- bielicowe (większość)
- brunatne
- czerne ziemie (Błonie, Sochaczew)
- Klimat jest zróżnicowany:
- przewaga wpływów kontynentalnych
- wpływ Bałtyku
- Średnia temperatura w lipcu 18 – 18,5ºC (W-wa)
- Opady 500 mm średnio (Legionów 420 mm – najmniej w Polsce)
- Okres wegetacji roślin 200 – 220 dni/rok
- Puszcze (pozostałości)
- Biała
- Kampinoska (utworzono tam Park Narodowy, w którym ochrania się:
- wydmy śródlądowe
- bagna
- modrzewnica północna
- brzoza czarna
- wisienka kwaśna
- paproć narecznica – górska
- zwierzęta:
- łoś
- żuraw
- bocian czarny
- sowa błotna
- sokół wędrowny
- ryś
- tzw. płuca Warszawy
- Kozienicka
- Kurpiowska

POJEZIERZE SUWALSKIE
Rzeźba terenu:
- najlepiej zachowana w Polsce rzeźba młodoglacjalna
- strome, wysokie (nawet 100 m) pagóry moren czołowych:
- Krzemieniucha 289 m.n.p.m
- Garb Wiżajn 298 m.n.p.m
- Na wysoczyznach, występują formy polodowcowe, takie jak kemy, ozy i drumliny
- Występują głazy, które świadczą o energicznej działalności transportowej lodowca
- Równiny sandrowe informują o miejscu i kierunku spływu wód fluwioglacjalnych
Klimat Pojezierza Suwalskiego jest surowy, cechuje go kontynentalizm:
- długa zima (ponad 50 dni mroźnych)
- późna wiosna, wczesna jesień
- długie zaleganie pokrywy śnieżnej (ponad 100 dni)
- intensywne opady w lecie (sr. roczna ilość poadów ok. 600 mm)
- najniższa na terenach nizinnych Polski średnia temp. Powietrza w lipcu, poniżej 17ºC
- wysokie usłonecznienie (średnio ponad 7,5 godz./dziennie)
- wynosząca –4,5º średnia temperatura w styczniu
- wysoka amplituda średnich miesięcznych temperatur powietrza – ponad 23ºC
- wynosząca ok. 6ºC średnia roczna temperatura powietrza
- najkrótszy w Polsce okres wegetacji 180-190 dni, krótszy o 6 tyg. niż na Nizinie Śląskiej
Gleby:
- brunatne (wykształciły się na osadach polodowcowych, na glinach)
- bielicowe (na piaskach i żwirach fluwioglacjalnych)
- bagienne (w zagłębieniach bezodpływowych)

Poza tym:
- Rudy żelaza zalegają głęboko w starych prekambryjskich skałach (nie są eksploatowane)
- W mieście Gołdap występują borowiny i dlatego zostało ono uznane za miejscowość uzdrowiskową
- Lesistość jest wysoka (około 36%) a fauna uboga. Żyją tu zwierzęta już ginące; puchacze i bobry, nieliczne jenoty. Cały obszar jest słabo zalesiony, a większe skupiska leśne występują w części północnej (Puszcza Romincka) oraz przy południowej granicy krainy (fragment Puszczy Augustowskiej). Dominującym drzewem jest sosna, ale równie często spotykany świerk wykazuje większą żywotność i ekspansję. Obszar województwa porastają 4 puszcze, które zajmują blisko 1/3 jego powierzchni, a wśród nich znajduje się najbardziej rozległa w kraju - Puszcza Augustowska.
Dwa parki narodowe - Wigierski i Biebrzański, dwa parki krajobrazowe - Suwalski i Mazurski, 47 rezerwatów przyrody, czyli łącznie około 5,5 tys. km 2 obszaru chronionego, ponad 60 gatunków ssaków, 300 gatunków ptaków, 40 gatunków ryb, blisko 90 gatunków rzadkich roślin, niezwykłe zróżnicowanie form rzeźby terenu - to kolejne przykłady bogactwa świata natury w województwie, które uznawane jest za najważniejszy fragment obszaru zwanego ZIELONYMI PŁUCAMI POLSKI.

ŻUŁAWY WIŚLANE
- najmłodsza kraina geograficzna Polski
- aluwialna równia holoceńska, nisko położona i płaska (najwyższy punkt 11 m.n.p.m)
- obszary depresyjne, sięgające 1,8 m. Poniżej poziomu morza (depresje zajmują ok. 30% powierzchni tej krainy)
- powstały dzięki gromadzeniu się osadów rzecznych w dawnej zatoce. Proces zasypywania rozpoczął się ok. 6 tys. lat temu i trwa do dziś. Ta równina aluwialna zajmuje ok. 2500 km2, a miąższość osadów deltowych wynosi 30 – 40 m
- Żuławy charakteryzują się monotonnością rzeźby. Jest to płaski stożek napływowy, lekko nachylony ku północy.
- Występują wydmy nadbrzeżne
- Stosunkowo chłodne lata i łagodne zimy
- Na klimat składają się
- wilgotność powietrza
- silne wiatry
- pokrywa śnieżna (zalegająca ponad 60 dni)
- Gleby:
- żyzne mady (I i II klasa bonitacyjna)
- piaszczyste bielice i gleby torfowe (wzdłuż rzek)
- sieć rzeczna liczy 3,5 tys. kanałów, 11 tys. rowów melioracyjnych
- „cofki”, czyli podnoszenie się lustra wody w rzece wskutek wiatru wiejącego od morza i „wtłaczającego” wodę z powrotem do koryta rzeki
- wody gruntowe zalegają bardzo płytko i są za słone, natomiast wody powierzchniowe są zanieczyszczone. Wszystko to sprawa, że Żuławy, tak bogate w wodę, cierpią w gruncie na brak wody pitnej i potrzebnej do celów gospodarczych
- Żuławy są prawie bezleśne. Licznym tu gatunkom ptactwa dają schronienie pobrzeża rzek, a przede wszystkim jezioro Drużno