Drapieżne koty

Niewiele zwierząt otaczanych jest takim podziwem jak wielkie koty – lwy, tygrysy, lamparty i gepardy. Te szybkie drapieżniki mają mocne i ostre zęby i pazury, wyborne zmysły i muskularne ciała. Ich piękne, pręgowane lub cętkowane futra maskują je w cieniu drzew, pozwalają im rzucić się z zasadzki na nieostrożną zebrę, żyrafę lub inną ofiarę. Największym z pośród siedmiu wielkich kotów jest tygrys syberyjski, mierzący wraz z ogonem ponad 3 metry. Niewiele mniejszy jest dorodny lew. Pierwsze wielkie koty pojawiły się około 45 milionów lat temu. W Afryce żyją do dziś lwy, gepardy i lamparty, a w górach i lasach Azji – pantery śnieżne (irbisy). Największymi kotami obu Ameryk są jaguary, które świetnie się wspinają i pływają.

PODGROMADA: ssaki wyższe
RZĄD: drapieżne
RODZINA: kotowate

1.GEPARD (Acinonyx jubatus)

Do drapieżnego trybu życia najlepiej przystosowana jest rodzina kotów. Zmysły węchu, słuchu i wzroku mają wyostrzone najbardziej ze wszystkich ssaków. Charakteryzuje je także wyjątkowa lekkość i zwinność ruchów, Do tej rodziny należy gepard, kot o długości około 1,3 metra i wysokości w kłębie 80 centymetrów. Puszysty ogon osiąga długość 75 centymetrów. Zależnie od miejsca występowania futro ma kolor szarożółty lub rudawy. Całe ciał, z wyjątkiem białawego brzucha, pokrywają równomierne niewielkie, czarne cętki. Charakterystyczny wygląd nadaje zwierzęciu mała głowa z krótkimi, zaokrąglonymi
uszami i stosunkowo wysokie nogi. Gepard jest wśród kotowatych najpiękniejszym gatunkiem. Jego ciało jest wzorem proporcji. Jest elegancki i dostojny. Zamieszkuje Afrykę północną, Afganistan, Turkmenię, Półwysep Arabski.
Od innych kotów gepard odróżnia się niechowanymi pazurami u nóg. Pazury wzmagają chwytność łap w czasie biegu. Jako jedyny wśród dużych gatunków gepard objawia dobry humor mruczeniem, podobnym do głosu wydawanego przez koty domowe. W przeciwieństwie jednak do większości kotów nie potrafi się wspinać. Jest mieszkańcem stepów i sawann. Żyjąc na otwartych terenach poluje na ssaki zamieszkujące jego terytorium, głównie antylopy. Aby dopaść upatrzonej ofiary, stosują dwie metody. Pierwsza polega na podejściu do stadka pasących się zwierząt, udając kompletny brak zainteresowania, choć w rzeczywistości uważnie obserwując i wybierając to z nich , które nieco oddaliło się od reszty. Drugi sposób wymaga od gepardów wolnego podpełźnięcia do ofiary, z ciałem przyciśniętym do ziemi. Kiedy zbliżą się dostatecznie blisko, błyskawicznie ruszają do biegu. Potrafią osiągnąć prędkość do 72km/h w ciągu zaledwie 2 sekund, a ich maksymalna prędkość wynosi 120km/h. Ofiara zostaje powalona na ziemię i uduszona chwytem za gardło.

Gepardy potrafią szybko biegać, ale nie są specjalnie wytrzymałe, wiec przebiegają tylko krótkie dystanse. Jeśli antylopa wyprzedzi geparda na starcie, zwykle drapieżnik zaniecha pościgu; w co drugim przypadku dorosłej gazeli udaje się uciec.

Gepard to zwierzę dające się łatwo oswoić, a jego tresura nie nastręcza dużych trudności. W całej rodzinie kotów jest to po oswojeniu najłagodniejsze i najpotulniejsze zwierze. Rozdrażnia go jedynie widok innych drapieżców. Okazuje człowiekowi przyjaźń bez fałszu, przeciwnie niż oswojone lwy czy tygrysy. Chodzi na spacery z ludźmi, jest przyjacielski dla dzieci. Używany był w Indiach do polowań na antylopy. Ze względu na swe łowieckie instynkty zwany jest czasem lampartem myśliwskim.

W spokojnym i niedostępnym miejscu samica geparda po dziewięciu do dziesięciu tygodniach ciąży rodzi od dwóch do czterech młodych. Przychodzą na świat nieporadne i ślepe. Oczy otwierają im się po dwóch tygodniach. Matka karmi kocięta przez 1,5 miesiąca. W niewoli gepard rzadko się rozmnaża. Żyje około 15 lat.


2.LAMPART (Panthera pardus)

Lampart to średniej wielkości kot dość licznie rozprzestrzeniony w środkowej i południowo – wschodniej Afryce, a także na kontynencie azjatyckim. Długość lamparta nie przekracza 1,5 metra, a wysokość dochodzi do 1 metra. Metrowy jest również ogon tego zwierzęcia. Ubarwienie sierści jest zróżnicowane i ma głównie maskować lamparta wśród liściastych gałęzi drzew. Najczęściej umaszczenie przybiera barwę żółtorudawą lub białawą z licznymi czarnymi cętkami. Spotyka się też zwierzęta zupełnie czarne, zwane czarnymi panterami (nadmierne nagromadzenie się ciemnych pigmentów). Puszystość sierści zależy od klimatu. Na przykład lamparty żyjące w Chinach mają sierść grubą o najdłuższym włosie.

Lampart potrafi się zaadoptować do różnych środowisk. Czuje się dobrze w lasach tropikalnych, a także w zaroślach bambusów, nadbrzeżnych trzcinach i terenach górzystych. Jakkolwiek lampart unika spotkania z człowiekiem, to jednak możemy go niekiedy zobaczyć na obszarach zamieszkanych przez ludzi. Dociera tam głównie powodowany ciekawością. Na drzewa wspina się bardzo zręcznie i najczęściej chroni się podczas ucieczki pośród gałęzi. Żyje samotnie, kojarząc się w pary tylko podczas rui. Nie lubi pływać.

W Afryce lampart jest najgroźniejszym wrogiem pawianów. Poluje też na inne małpy. Jego ataki nie omijają także antylop, jeleni, tapirów. Nie gardzi również gryzoniami i ptakami. Mimo iż szybkość lamparta nie jest duża, wykonuje on ogromne susy, które pozwalają mu upolować nawet najpłochliwsze zwierzęta. Umie się świetnie ukrywać i na swoje ofiary zazwyczaj napada znienacka, przegryzając im kark, podobnie jak to czynią lwy i tygrysy. W przypadku ataku na pasące się bydło, czyni duże szkody w stadzie. Najgroźniejsza jest samica w okresie karmienia młodych.

Ciąża u samicy lamparta trwa niespełna trzynaście tygodni. Po tym okresie rodzą się dwa, czasem trzy młode. Na świat przychodzą ślepe i dopiero po dziesięciu dniach otwierają oczy. Małe lamparty przypominają sposobem zachowania młode koty domowe i łatwo się oswajają. Bardzo wcześnie rozpoczynają wspólne łowy z matką i przyzwyczajają się do samodzielnych polowań. W jednym miocie rodzą się czasem lamparty cętkowane i czarne, co świadczy, że czarna pantera nie jest innym podgatunkiem tych kotów. Nie jest również prawdą, że czarna pantera bywa bardziej złośliwa.
Piękne futro sprawia, że w warunkach naturalnych lampart jest zwierzęciem systematycznie tępionym. Na szczęście w wielu rejonach jego występowania został wzięty pod ochronę gatunkową. Żyje około dwudziestu lat.
Murzyńska baśń o tym skąd wzięły się cętki lampartów
Dawno, bardzo dawno temu wszystkie lamparty miały jednolicie żółtobrązową sierść na grzbiecie i białą na stronie brzusznej. W tamtych czasach zwierzęta żyły w zgodzie z ludźmi, toteż dzieci jednych i drugich bawiły się wspólnie. Zdarzyło się raz, że psotne Murzyniątko ubrudzonymi w czarnej, błotnistej mazi palcami zaczęło dotykać czyściutkiego futra lamparciątka. Stulone razem czubki palców zostawiały pięć plamek złączonych w nieregularny wianuszek, czasami trzy, a czasami pojedyncze. Gdy usmarowany w takie desenie kociak wrócił do rodzinnego legowiska, lamparcicy nie udało się zlizać tych śladów. Pozostały na futrze zwierzęcia przez całe życie. Odziedziczyło je też jego potomstwo i odtąd wszystkie lamparty są cętkowane.


3.OCELOT (Felis pardalis)

Południe Ameryki Północnej, Amerykę Środkową i Południową zamieszkuje ocelot – silne i krępe zwierzę z rodziny kotów. Najlepiej znany jest w południowo-wschodniej Brazylii, północnej Argentynie, w środkowej Boliwii, w Peru, we wszystkich krajach Ameryki Środkowej oraz na południu Stanów Zjednoczonych.
Pierwsze wzmianki o tym dzikim kocie nożna przeczytać w notatkach hiszpańskiego konkwistadora Castillo towarzyszącego wyprawie Corteza do Ameryki, a także w słynnym liście Krzysztofa Kolumba pisanym z Jamajki w 1503 roku do króla Hiszpanii. Dopiero jednak Franciszek Hernandez podczas siedmioletniego pobytu w Meksyku (1570-1577) potrafił dokładnie opisać to zwierzę.

Długość jego ciała nie przekracza 1 metra, przy półmetrowej wysokości. Ogon ma 50-centymetrowy. Jego małą zgrabną głowę charakteryzują duże uszy, duże szaroniebieskie oczy i szczeciniaste wąsy sterczące zawadiacko pod czarnym ruchliwym nosem. Zmysł wzroku, a w szczególności słuchu ocelot ma świetnie rozwinięty, wąsy zaś służą mu jako niezmiernie wrażliwy zmysł dotyku. Dzięki wąsom zwierze to doskonale orientuje się, gdzie w gąszczu jest jakiś przesmyk, przez który można się przemknąć. Czarny wzór na szarobrązowym dorosłego zwierzęcia jest bardzo urozmaicony: na głowie są to przeważnie drobne kreski, na szyi nieco szersze paski układające się na kształt kołnierza, na łapach dość regularne owalne piętna, na tułowiu zaś każda plama składa się z kilku mniejszych, łączących się niby płatki kwiatu. Takie plamiste ubarwienie to doskonała szata ochronna. Dopóki ocelot tkwi gdzieś nieruchomo lub porusza się bardzo wolno i ostrożnie, trudno go dostrzec na tle lasu. Toteż jeśli upatrzona przez niego zwierzyna nie zorientuje się w porę, co jej grozi, ocelotowi udaje się zwykle doczołgać niepostrzeżenie tak blisko, że jednym skokiem dopada ofiary.

Okolice, w których najchętniej przebywa, to tropikalne puszcze i sawanny południowoamerykańskie. Aktywność przejawia nocą. W przypadku pochmurnej pogody wychodzi na łowy także w ciągu dnia. Mimo iż większą część życia spędza na ziemi, wdrapuje się czasem zręcznie na drzewa, gdzie poluje na małpy. Za główne pożywienie służą mu jednak przede wszystkim ptaki oraz drobne ssaki. Niekiedy pożera także zwierzę, które jest niewiele mniejsze od niego. Ponieważ w pożywieniu nie jest wybredny, wyrządza duże szkody w okolicach zamieszkałych polując na zwierzęta hodowlane, głównie drób. Z tego też powodu na terenie, gdzie występują zabudowania i zagrody gospodarskie, ocelot jest bezwzględnie tępiony. Choć jako kot nie lubi wody, można go zaliczyć do bardzo dobrych i wytrwałych pływaków.
Ciąża u ocelota trwa zazwyczaj około dziesięciu tygodni. Krótko przed porodem samica starannie wybiera miejsce, które jest dobrze osłonięte i strzeżone przed wrogami. Podczas jednego miotu rodzi się zazwyczaj od dwóch do czterech młodych. Są one pokryte futerkiem, ale oczy otwierają dopiero po dziesięciu dniach. Przez dłuższy okres czasu są one pod troskliwą opieką samicy. Dojrzałość płciową te zwierzęta osiągają po około ośmiu miesiącach. Dożywają wieku 12 – 15 lat.


4.PUMA ( Felis concolor)

Puma to drapieżnik zamieszkujący oba amerykańskie kontynenty, od Kanady po Patagonię na południu. Długość ciała tego kota sięga 1,5 metra, ogon około 70 centymetrów. Wysokość w kłębie: 60 centymetrów. U dorosłych osobników masa ciała dochodzi do 100 kilogramów. Ubarwienie jego futra jest jednolite zarówno u samca, jak i u samicy. Sierść jest krótka, szarorudawa albo brązowa. Tworzy szereg podgatunków różniących się barwą i wielkością. Największa jest srebrzystoszara puma patagońska, najmniejsza natomiast ciemnoszara puma Andów. W niektórych okolicach puma nazywana jest kuguarem.

Jest to zwierzę, które prowadzi nocny tryb życia. Na łowy wyrusza najczęściej po zmroku. W ciągu dnia śpi na drzewach, w wysokiej trawie lub gęstych zaroślach. Spotkać ją można najczęściej na skrajach lasów, lubi także tereny otwarte, porośnięte krzakami. Wybiera okolice suche, choć czasem występuje również w pobliżu zbiorników wodnych. Niechętnie jednak zanurza się w rzekach i jeziorach, wody wręcz nie lubi.
Puma, jak większość kotów unika otwartej walki. Na zdobywane zwierzęta, które stanowią jej pokarm, napada zawsze znienacka. Doskonale i bardzo cicho wspina się po drzewach. Zazwyczaj poluje na mniej silną zdobycz, głównie na bezbronne kręgowce. Pożywieniem jej są przede wszystkim słabsze ssaki: aguti, sarny, młode cielęta, owce, a także małpy i ptaki. Wspaniały słuch pozwala szybko zauważyć każde niebezpieczeństwo. Niezwykle trudno jest zaobserwować to zwierzę podczas polowania. Przed człowiekiem i psami zazwyczaj ucieka i tylko doprowadzona do ostateczności groźnie atakuje. Większe upolowane ofiary, których nie potrafi pożreć na miejscu, ukrywa przysypując ziemią lub nakrywając liśćmi. Po najedzeniu się do syta, oddala się od miejsca polowania na znaczną odległość. W przypadku braku zwierząt łownych puma wraca do pozostawionych resztek pokarmu. Mięsa psującego się nie zjada nigdy. Znana jest krwiożerczość tych zwierząt ze względu na wypijaną krew swoich ofiar (przede wszystkim z bydła). Często więc zabija więcej zwierząt niż potrafi sama zjeść. Duża szkodliwość pumy spowodowała szczególnie w Ameryce Północnej niemal zupełne wytępienie jej przez okolicznych farmerów.

Ciąża pumy trwa zazwyczaj około 3 miesięcy. Po tym okresie rodzą się najczęściej dwa młode, pokryte miękka sierścią w czarne szeregowo ułożone plamy.

Młode pumy wzięte do niewoli, jeśli są dobrze i łagodnie traktowane, oswajają się dość szybko, Przywiązują się do swojego opiekuna oraz jego rodziny, a nawet do zwierząt domowych. Toteż w niektórych wsiach zwrotnikowej Ameryki można niekiedy zobaczyć pumę, która wyleguje się na podwórku gdzie tuż obok bawią się dzieci, chodzi drób, a nawet wałęsa się pies. Puma Żyje 12 – 15 lat.


5.IRBIS (Panthera uncia)

Wystarczy spojrzeć na irbisa, aby poznać, że to kot. Smukły tułów, kulista, dość mała głowa, niezbyt długie łapy, wysuwalne pazury. Ale nie tylko wygląd, również ruchy i sposób polowania tego zwierzęcia typowe są dla przedstawiciela kotów. Niezwykły jest natomiast jego ogon stanowiący trzy czwarte długości ciała, gruby, puszysty, cętkowany, zakończony pokaźną ciemną kitą, ubarwiona czarnymi pierścieniami. Zdarza się, że właśnie ogon zwisający z konaru drzewa, na którym ukrył się irbis, zdradza tropicielowi obecność tego drapieżcy.

Irbisa zwą również śnieżną panterą, i to nie tylko z racji białego futra z rozsianymi na nim plamami podobnymi do cętek na sierści lamparciej, ale głównie dlatego, że przypomina swego krewniaka podobnym trybem życia, zwinnością, wytrwałością w łowach i pokaźną siłą. Przymiotnik „śnieżna” ma podkreślać, że ojczyzną irbisa są kraje o klimacie chłodnym, z mroźnymi i śnieżnymi zimami.

Chociaż irbis nie jest duży (wazy 23-41 kg), poluje na całkiem spore zwierzęta, między innymi na dzikie owce lub kozy (np. markur), których rosłe samce ważą do 110kg. Oczywiście, taka okazała zwierzyna nie zawsze jest osiągalna, toteż gdy ją zdobędzie, ukrywa nie zjedzoną resztę, by co jakiś czas się nią posilać. Najczęściej jednak musi zadowalać się gryzoniami lub ptakami.

Ojczyzną śnieżnej pantery są lasy górskie środkowej Azji od Himalajów po Ałtaj. W lesie dociera do wysokości 4000m, pozostałe pory roku spędza na niżej położonych terenach, gdzie mrozy są mniejsze, śniegi mniej obfite i więcej znajduje się zwierząt, na które może polować. Do tych surowych warunków klimatycznych przystosowana jest sierść tego drapieżcy, bardzo gęsta, długa, z obfitym włosem puchowym, dobrze chroniąca przed dokuczliwymi mrozami.


6.SERWAL (Felis serval)

W sawannach i zaroślach prawie całej Afryki żyje serwal, kot o stosunkowo długich nogach. Wielka to dla niego wygoda, bo może bez trudu wyglądać z bujnych traw, by sprawdzić, co się dzieje wokół. Łatwo mu też wykonywać długie susy, by złowić zwierzynę, a w razie potrzeby- także skoki wzwyż, na przykład za ulatującym
mu sprzed nosa ptakiem. Szczególnie licznie przebywają serwale w pobliżu rzek, strumieni czy jezior, gdzie najrozmaitsze gatunki zwierząt przychodzą do wodopoju, gdyż łatwiej tu upolować jakąś niezbyt ostrożną sztukę.

Pożądana zdobyczą są również noworodki niedużych antylop czy gazeli. Mogłoby się zdawać, że to żadna sztuka schwytać i zadusić takiego delikatnego, bezbronnego malca. Tak. Ale tylko wtedy, gdy matka się oddaliła, by swą obecnością nie przynęcić jakiegoś wielkiego drapieżnika.
Serwal nie gardzi też cudzym łupem, gdy tylko zdoła się dobrać do resztek pozostawionych przez innego drapieżnika. Przydybany na kradzieży ratuje się ucieczką. Biega zaś bardzo szybko – co prawda na niewielkim dystansie, zwykle jednak wystarczającym, by umknąć prześladowcy. Serwal wybornie wspina się na drzewa i swobodnie porusza się w ich koronach. Mógłby również stanąć do zawodów w skoku wzwyż i w dal.

Nic dziwnego, że tak wszechstronnie przystosowany drapieżnik jest w Afryce dość pospolity, mimo iż myśliwi polują na niego dla żółtobrązowego wysoko cenionego futra w ciemne cętki i paski.

W wielkich afrykańskich parkach przyrody, na przykład w Serengeti, spotykany jest powszechnie.


7.JAGUAR (Panthera onca)
Jaguar jest amerykańskim odpowiednikiem pantery ze Starego Świata, zresztą bardzo ją przypomina. Jego terytorium sięgało od Stanów Zjednoczonych do północnej Argentyny. Świadczy to o jego zdolnościach adaptacyjnych. W Nowym Świecie tylko puma występuje na większym obszarze. Jaguar pasjonuje nadal naukowców, ponieważ jest jednym z najmniej znanych wielkich drapieżników.
Na sierści jaguarów widnieje charakterystyczny rysunek: szerokie, czarne rozety, otaczające czarny punkt. Deseń ten jest widoczny nawet u jaguarów o czarnym umaszczeniu. W półmroku, panującym pod drzewami, plamy światła i cienia jeszcze pogłębiają kamuflaż czającego się drapieżnika. Niestety, takie futro wystawia go też na niezliczone niebezpieczeństwa, jest bowiem bardzo cenione. Stanowi najbardziej poszukiwane trofeum na całym kontynencie południowoamerykańskim. Jest ono istotnym źródłem dochodu dla biednej ludności, a wartość handlowa skóry znakomicie wyjaśnia przyczynę zabijania jaguarów.

Mimo iż chętnie spędza życie na drzewach, jaguar poluje przede wszystkim na ziemi. Żyjąc w zwartych zaroślach, poluje z zasadzki. Potrafi powalić zwierzęta dwu- lub trzykrotnie cięższe od niego, na ogół jednak jego ofiary są lżejsze. Jadłospis jaguara zmienia się w zależności od zasobności terenu na zwierzynę. Poluje i łowi ryby, chwyta zwierzęta kopytne, jak tapiry, pekari, małe, południowoamerykańskie jelenie, duże gryzonie (kapibary, paka, aguti), nie gardząc pancernikami, kajmanami, żółwiami i rybami. Jeśli trafi mu się okazja, atakuje bydło domowe. Łowiąc ryby, jaguar czeka cierpliwie aż ryba znajdzie się w jego zasięgu. Jak wszystkie koty, nie kontroluje całkowicie ruchów końca swego ogona i niekiedy uderza nim o powierzchnię wody. Być może dlatego Indianie Ameryki Południowej wierzą, że jaguar łowi ryby ogonem.

Po kilku dniach polowania zmienia rewir, gdy zwierzęta wiedzą już o jego obecności. Łatwiej mu zaskoczyć mniej ostrożną zwierzynę w innym miejscu. Jaguar poluje pod osłoną nocy. Rzuca się na zdobycz całym ciałem, rozdziera ją ostrymi pazurami i łamie jej kark. Kot ten na ogół nie pożera natychmiast swojej ofiary. Woli zanieść ją w spokojne miejsce, gdzie będzie mógł swobodnie się pożywić, a resztki ukryć pod gałęziami do następnego dnia.

Jaguara łatwiej jest usłyszeć niż zobaczyć. Trudno określić jego wołanie i wokalizę. Niektórzy kwestionują to, że ryczy on jak lew, ale może mruczeć, miauczeć, porykiwać. Niektórym wydaje się, że jego głos przypomina ochrypły i szczekliwy kaszel lub odgłos piłowania drewna. Niewiele jeszcze wiemy o znaczeniu każdego z tych rodzajów zawołań. Urywany głos, zgodny z rytmem oddechów, prawdopodobnie jest wołaniem terytorialnym. Miauczenie zdaje się być związane z reprodukcją.

Jaguar bardzo lubi wodę (!) i nie może zamieszkiwać zbyt suchych terenów. Jest mu ona naprawdę niezbędna i uwarunkowuje rozprzestrzenianie geograficzne gatunku. Rzeki nie stanowią dla niego barier, ponieważ zdarza mu się przepływać rzeki wielokilometrowej szerokości podczas przyboru. Jaguar znajduje prawdziwą przyjemność w pławieniu się i odświeżającej kąpieli.

Zmniejsza się zarówno zasięg występowania jaguarów, jak i liczebność tych zwierząt. W Ameryce Środkowej koty te wyginęły na 2/3 swego początkowego terytorium. W Ameryce Południowej straciły 38% swego pierwotnego terytorium. Obecność człowieka zachwiała równowagę w ich środowisku. Obecnie jaguary są chronione w każdym z krajów, gdzie mają naturalne warunki do życia.
Jednak respektowanie wszystkich zakazów nie jest możliwe, ponieważ popyt na nowe ziemie wzrasta. Lasy są karczowane, a w pobliżu budów zawodowi myśliwi, których zadaniem jest wyżywienie personelu, polują na tę samą zwierzynę co jaguary. Jaguary atakują więc zwierzęta domowe. W tych warunkach odstępuje się od ochrony jaguarów. Ten związek przyczynowy prowadzi do ich wyginięcia.
Opis: cięższa sylwetka, krótszy ogon i masywniejsza głowa niż u pantery; maść jasna, czasem czarna z czarnymi rozetami, otaczającymi ciemne punkty
Wymiary: 1,12-1,85m; ogon 0,45-0,75m; wysokość w kłębie 0,68-0,76m
Masa ciała: 36-158kg (średnio 57-113kg); samice są mniejsze (średnio 0 20%)
Występowanie: od Meksyku po Północną Argentynę
Siedlisko: lasy tropikalne, lasy suche, suche zarośla: powyżej 1000m n.p.m.
Wymagania pokarmowe: mięsożerny
Struktura społeczna: samotny, terytorialny
Dojrzałość płciowa: 3-4 lata
Okres reprodukcji: pora deszczowa
Długość ciąży: średnio 100 dni
Liczba młodych w miocie: 1-4
Masa urodzeniowa: 700-900g
Długość życia: w niewoli 22 lata; około 10 lat w naturze; 50% śmiertelności przed ukończeniem 2 lat
Liczebność, tendencje: szacunkowo około kilkudziesięciu tysięcy; gatunek w regresji
Status, ochrona: I aneks konwencji waszyngtońskiej (polowanie i handel zabronione)
Uwagi: w Gujanie Francuskiej polowanie nie jest ograniczone i jaguar nadal jest tępiony


8.TYGRYS (Panthera tigris)

W sercu dżungli leży miasto zbudowane przez tygrysy. Domy są zbudowane z ludzkiej skóry rozciągniętej na rusztowaniach z ludzkich kości”. Baśń opowiadana w Malezji znakomicie ilustruje strach i fascynacje wzbudzane przez tygrysa, który błyskawicznie atakuje, ma potężne kły i długie pazury.

Tygrys jest zwierzęciem leśnym, może żyć wszędzie, gdzie znajduje obfitość zwierzyny i gąszcz, w którym może się przyczaić. Podobnie jak wszystkie kotowate, jest znakomicie przystosowany do polowania. Jego sierść o ciemnym pręgowaniu stanowi znakomity kamuflaż, gdy tygrys przyczai się w cieniu drzew lub wśród traw. Stąpa tak cicho i zwinnie, że zdaje się zaledwie muskać ziemię. Dzięki swej zręczności potrafi wykonać skok długości 5-6 m, by dopaść ofiarę. Nie jest jednak okrutnym i niezwyciężonym drapieżnikiem, jak go przez długi czas opisywano, ani też zwierzęciem, którego „jedynym instynktem jest stała wściekłość, ślepa furia, która nie rozpoznaje i nie rozróżnia niczego...” jak opisywał go Buffon, wielki osiemnastowieczny przyrodnik. Tygrysy ludojady to najczęściej zwierzęta ranne, niezdolne do normalnego polowania lub te, których przestrzeń życiowa została tak ograniczona, że nie wystarcza już do zaspokojenia ich potrzeb.

Tygrysy są samotnikami i prowadzą nocny tryb życia. Nie poszukują towarzystwa swoich współbraci, ale nie okazują również żadnej agresji podczas przypadkowych spotkań. Wyłącznie na terenach rezerwatu, gdzie są liczniejsze, można czasem zobaczyć dorosłe osobniki kłócące się o zdobycz.
W czasie przypadkowych spotkań tygrysy komunikują się ze sobą sygnałami dźwiękowymi i wzrokowymi. Różne pozycje uszu, ruchy głowy, wygięcie grzbietu zależą od tego czy spotkanie jest przyjacielskie, czy agresywne.

Tygrys lubi spać w cieniu. Prowadzi całkowicie naziemny tryb życia i rzadko wspina się na drzewa. Zdarza się jednak, ze upał i duchota zmuszą go do wejścia na drzewo. Miejscem odpoczynku tego wielkiego kota jest wówczas solidna gałąź.

Tygrys jest świetnym pływakiem i bardzo lubi wodę. Na każdym terytorium znajduje się strumień, a na jego brzegach wśród traw i krzewów tygrys szuka ochłody podczas upałów.

O zmierzchu tygrys wyrusza na polowanie. W ciągu jednaj nocy może pokonać do 20km (czasem 50km, jeśli jest to tygrys syberyjski) w rytmie 4-5 km/h. Porusza się cicho, zdając się bardziej na wzrok i na słuch niż na węch. Tygrysy, zależnie od podgatunku, atakują różną zwierzynę. Oprócz niedźwiedzia jedynym naprawdę niebezpiecznym dla tygrysa zwierzęciem jest jeżozwierz. Łapy poranione jego kolcami mogą stać się źródłem śmiertelnej infekcji.

Tygrys lubi jeść grubą zwierzynę, jak jeleniowate i dzikie bawoły, jednak jego codzienny jadłospis złożony jest z drobnych ssaków i ptaków. W krajach monsunowych, np. w Indiach, kiedy zwierzęta lądowe uciekają przed powodziami, tygrys atakuje gawiale, pytony, a nawet żaby. Wszystkie tygrysy zręcznie łowią ryby, kiedy trafia się okazja podczas odświeżającej kąpieli. Jednym uderzeniem łapy potrafią złapać nieostrożną rybę.

Z chwilę kiedy tygrys dostrzeże ofiarę, czai się niemal nieruchomo. Jeśli posuwa się do przodu, robi to krok po kroku. Zwykle raczej czeka, by jego ofiara zbliżyła się na odległość 10m. Atak jest wówczas piorunujący. Za każdym razem tygrys przystosowuje swój atak do konfiguracji terenu i pozycji ofiary. Jeśli skok się nie uda, tygrys zwykle rezygnuje z pogoni i wyrusza na poszukiwanie nowej zdobyczy.

Kiedyś tygrys był spotykany na dużym obszarze kontynentu azjatyckiego. Od stu lat występuje tylko w niewielkich strefach położonych wzdłuż zwrotnika Raka. Lasy, które są ich naturalnym środowiskiem, zamieniają się w pola uprawne, a same zwierzęta padają łupem myśliwych, zabijających je w celu pozyskania kości, pazurów i futer. Handel towarami pochodzącymi z polowań na tygrysy jest wprawdzie zabroniony w wielu krajach, lecz nie wszędzie. W niektórych krajach, najwięcej w Indiach, powstają specjalne rezerwaty dla ochrony tygrysów.
Opis: znacznej wielkości, jedyne kotowate o pręgowanym namaszczeniu
Wymiary: 1,4-1,8m, plus ogon długości 60-95cm
Masa ciała: samce 180-250kg, samice 100-160kg
Występowanie: kontynent azjatycki ( Indie, Indochiny, Chiny, Syberia, Sumatra)
Siedlisko: od dżungli tropikalnej po tajgę
Wymagania pokarmowe: ściśle mięsożerny
Struktura społeczna: samotny; samica sama zajmuje się wychowaniem młodych
Dojrzałość płciowa: samce 4-5 lat, samice 3-4 lata
Okres reprodukcji: zmienny, zależnie od rejonu
Długość ciąży: 98-100 dni
Liczba młodych w miocie: średnio 2, na swobodzie maksymalnie 5, w niewoli maksymalnie 7
Masa urodzeniowa: 1kg
Średnia długość życia: 16-18 lat
Maksymalna długość życia: 26 lat
Liczebność: około 8000
Status, ochrona: zagrożony; zaklasyfikowany w I aneksie konwencji waszyngtońskiej
Uwagi: rekordowe wymiary: tygrys syberyjski długości 2,80m i 384kg masy ciała.; rekord wytrwałości : tygrys sumatrzański przepłynął 29km.


9.RYŚ (Lynx lynx)

Ryś występował w Europie już w epoce wielkich zlodowaceń. Inspirował ludzi z epoki kamiennej, którzy rysowali go i rzeźbili. Świadectwem tego są wizerunki jego przodków w grocie w Lascaux. Dzisiaj prowadzone są programy reintrodukcji, mające na celu przywrócenie mu jego miejsca w pejzażu europejskim.

Ryś wyrusza na polowanie pod osłoną zmroku i nocy. Cętkowana sierść maskuje go w lesie. Jego bardzo czuły słuch i wyjątkowa wrażliwość na intensywność światła sprawiają, że jest on znakomitym nocnym łowcą. Poza nielicznymi wyjątkami ryś wyrusza na łowy samotnie. Jak większość kotowatych poluje z zasadzki, ale oprócz tego potrafi wytropić zdobycz. Nie ściga swoich ofiar, ale czeka czasami wiele dni na ich codziennych ścieżkach, lub skrada się, kiedy je wypatrzy.

Ryś jest sprinterem. Jego serce jest stosunkowo małe i utrudnia mu to podejmowania długotrwałej pogoni. W Europie ryś poluje przede wszystkim na średnie zwierzęta kopytne, jak sarny, kozice i wyjątkowo muflony. Przepada także za zającami, ptakami, mniejszymi ssakami drapieżnymi oraz gryzoniami. Jego siła pozwala mu także napadać na jelenie, renifery i młode niedźwiedzie. Jedynie przed stadem wilków ryś uchodzi. Pojedynczy wilk przegrywa walkę. W razie niebezpieczeństwa ryś kryje się w konarach drzew. Rejon łowiecki rysia jest przez niego mocno strzeżony. Przywiązany jest tez do swojej kryjówki usytuowanej najczęściej w skalnych grotach lub jaskiniach.

Rysie niezbyt lubią wodę, chyba, że chodzi o ugaszenie pragnienia. W razie konieczności nie wahają się jednak przejść przez nią.
Początkowo rysie żyły w całej Europie, teraz praktycznie wyginęły. Jednak dzięki podjętym środkom ochrony i prowadzonym od 20 lat rozmaitym akcjom reintrodukcji, a także dzięki polityce ponownego zalesiania, rysie znów żyją w wielu krajach europejskich. Spotyka się je dziś w Europie Północnej (Szwecja, Norwegia, Finlandia), W Europie Środkowej ( Polska, Czechy, Słowacja, Rumunia, Austria), w Europie Zachodniej (Niemcy, Szwajcaria, Francja). W tych dwóch ostatnich krajach został on stopniowo reintrodukowany, począwszy od 1970r. Niemcy z kolei podjęli akcję ponownego osadzenia rysia w swych kompleksach leśnych. Jednak populacje rysi są bardzo rozrzucone i zwierzęta rzadko się spotykają. Grozi to degeneracją gatunku.

Ryś dobrze znosi obecność człowieka, pod warunkiem, że ma „chwile spokoju”, niezbędne do prowadzenia działalności łowieckiej i reprodukcji. Przeszkadzają mu polowania z psami gończymi i duży wyrąb lasów. Może to skłonić go do zmiany przyzwyczajeń i zahamować rozmnażanie.

Oprócz chwytania w pułapki i kłusownictwa, czynnikami wpływającymi na śmiertelność rysi są polowania, wścieklizna, brak pożywienia i wypadki drogowe. W krajach, w których występują orły, wilki i lisi, zabijają one dużo młodych rysi.
Opis: krótki ogon, sierść czarno cętkowana, pędzle na małżowinach usznych
Wielkość: długość tułowia 90-130cm;długość ogona 15-20cm; wysokość w kłębie 55-75cm
Masa ciała: 18-25kg (we Francji), do 30kg (w Rumunii)
Występowanie: Ameryka Północna, Azja, nieliczny w Austrii, Szwajcarii, Francji, Włoszech, byłym ZSRR, Turcji, w Europie Środkowej i w Krajach Skandynawskich
Siedlisko: wszystkie środowiska leśne, równinne i górskie, obfitujące w zwierzynę
Pożywienie: wyłącznie mięso
Struktura społeczna: samotny, z wyjątkiem zalotów
Dojrzałość płciowa: samice 21 miesięcy, samce 33 miesiące
Okres reprodukcji: na ogół na wiosnę
Długość ciąży: 2-2,5 miesiąca, zwykle 72 dni
Liczba młodych w miocie: 1-4
Ciężar urodzeniowy: 200-300g
Długość życia: 10-20 lat
Liczebność: 3000-5000 osobników (nie licząc byłego ZSRR), jeszcze zagrożony, ale liczebność powoli stabilizuje się
Status, ochrona: kwalifikowany w aneksie II konwencji waszyngtońskiej, a w Europie w aneksie III konwencji berneńskiej: polowanie dopuszczone jest w krajach, w których pozwala na to liczebność rysi.


10.ŻBIK (Felis silvestris)

Skryty tryb życia tego pięknego i rzadko spotykanego nocnego kota bardzo utrudnia jego obserwację. Mieszka on w lasach i gęstych zaroślach na ich obrzeżach w Europie, Azji i Afryce. Kot domowy, nieco mniejszy, pochodzi prawdopodobnie od afrykańskich dzikich kotów.

Żbik jest samotnikiem, ale życie społeczne tego zwierzęcia nie ogranicza się tylko do spotkań przypadkowych, czy związanych wyłącznie z reprodukcją.

Żbiki przemieszczają się głównie nocą lub o zmierzchu. Znaczą swe terytorium i polują w rytmie charakterystycznym dla poszczególnych zwierząt. Samice wędrują mniej, z większą regularnością przemierzają swe terytorium i często wracają do tego samego legowiska. Samce, zwłaszcza wiosną, poruszają się szybkim kłusem z prędkością 3-6km/h, przez większa część nocy polując. Pojawiają się z regularnymi, kilkudniowymi przerwami we wszystkich miejscach odwiedzanych przez samice.

Przemierzając swe terytorium żbik porusza się najczęściej po ziemi, jednym skokiem przesadza strumyk lub kałużę. Zręcznie wspina się po drzewach. Żeby przejść na inne, zwykle schodzi na ziemię. Skacze z jednego na drugie tylko wówczas, gdy czuje się zagrożony. Jak wszystkie koty, żbik bardzo dba o swoje futro.

Podobnie jak większość kotowatych, żbik poluje dwoma metodami – w marszu lub z zasadzki. To znakomicie wspinające się zwierzę nigdy nie poluje na drzewach, zawsze na ziemi. Odżywia się głównie gryzoniami i królikami, zjada także ptaki, gdy gniazdują na ziemi. W czasie tropienia kot bada swym kłującym spojrzeniem okolicę, każdy krzew, odwiedza nory, czujny na najmniejszy hałas. Kiedy spostrzeże ofiarę, zbliża się do niej ukradkiem, niesłychanie ostrożnie, z prędkością zależną od okoliczności, albo przemieszcza się skokami. Kiedy uzna, że znalazł się już wystarczająco blisko, nieruchomieje przed skokiem na ofiarę. Polowanie z zasadzki odbywa się na obszarze ok. dwóch hektarów. Żbik zaczaja się, trwa nieruchomo, czasami nawet na kilkadziesiąt minut, a wygląda tak, jakby drzemał. Nagle, szybko i zręcznie przebiega kilka metrów i próbuje schwycić ofiarę. Jeśli atak zakończy się porażką, cierpliwie wraca na miejsce zasadzki.

Samica żbika raz do roku po 9-tygodniowej ciąży rodzi od 3 do 5 młodych, które po 10 dniach otwierają oczy. Nowo narodzone kocięta bezwzględnie potrzebują matczynego ciepła. Wszystkie razem pozostają w gnieździe przez pierwsze tygodnie, kiedy ich matka wyrusza na polowanie.
Zagraża im jednak niebezpieczeństwo- łasica lub gronostaj wchodzi czasem do nory w czasie nieobecności matki i zabija bezbronne młode. Mlekiem samicy odżywiają się około 1 miesiąca. Dojrzałość płciową osiągają po 10 miesiącach, lecz dopiero po 3 latach dorastają do normalnych rozmiarów. Po osiągnięciu przez młode żbiki samodzielności zostają one przepędzone przez matkę z jej terenów łowieckich.

Zasięg występowania żbika obejmuję środkową i południową Europę. W Polsce nieliczne osobniki można spotkać w Karpatach i w okolicach Tarnowa. Poza Europą żyją one w Azji Mniejszej i na Kaukazie.

Dziki kot był dla Egipcjan zwierzęciem świętym. Oni też pierwsi udomowili go. W ubiegłych wiekach na terenie całej Europy polowano na niego zawzięcie w celu zdobycia jego cennego futra. Dopiero niedawno rozpoczęto realizację programów reintrodukcji gatunku na terenach leśnych, które zamieszkiwał zanim został zdziesiątkowany. Polowanie, chwytanie w pułapki dla skór, oraz śmierć pod kołami samochodów to głównie przyczyny spodku pogłowia żbików w Europie. Kot ten nie jest nieufny i łatwo jest go złapać.

W Europie, w Średniowieczu, łączono kota z czarną magią. Sprowadziło to na niego liczne prześladowania. Nie zajmowano się w szczególności żbikiem. Zyskał on jednak reputację okrutnika, o czym świadczą bestiariusze i dzieła przyrodników opisujące go jako zwierzę szczególnie dzikie-„... które potrafi zabić znacznie więcej ofiar niż mogłoby zjeść”. Dzięki lepszej niż ówczesna znajomości obyczajów żbika, współczesna literatura przedstawia go w sposób znacznie mniej odrażający.
Opis: nieco większy od kota domowego; sierść bladożółta do ciemnoszarej, ogon z ciemnymi pierścieniami i ciemną końcówką, pręgi na ogół słabo widoczne
Wymiary:45-70cm (głowa z tułowiem), ogon 26-32cm, wysokość w kłębie 25-35cm
Masa ciała: średnio 5kg (samce), 3,5kg (samice)
Występowanie: Eurazja, Afryka i Azja Południowo-zachodnia
Siedlisko: lasy liściaste, stepy i sawanny, nie występuje na pustyniach i w strefie tropikalnej
Sposób odżywiania: mięsożerny
Struktura społeczna: samotny i terytorialny
Dojrzałość płciowa: w wieku 10 miesięcy
Okres reprodukcji: zwłaszcza w początkach wiosny
Długość ciąży: 63-69 dni
Liczba młodych w miocie: 1-7
Masa ciała noworodka: 100g
Długość życia: 12-18 lat w niewoli, nieznana w naturze
Liczebność, tendencje: kilkadziesiąt tysięcy zwierząt, globalnie stabilna, ale lokalnie gatunek w regresji lub zagrożony
Status, ochrona: zaklasyfikowany do III aneksu konwencji waszyngtońskiej
Uwagi: znaczne ryzyko krzyżowania się z błąkającymi się kotami domowymi


11.LEW (Panthera Leo)

„Król zwierząt”, „Pan sawanny”, „pan życia i śmierci”, wszystkie te określenia lew zawdzięcza zapewne swej wspaniałej kryzie, wysoko noszonej głowie i przerażającym rykom, jakie wydaje. Pan sawanny obojętnie przygląda się zwierzętom innych gatunków, które są dla niego raczej ewentualnym łupem, niż towarzyszami polowania.

Jeszcze przed kilkoma tysiącami lat lwy zamieszkiwały na południu Europy, ale przez wieki tępione przez człowieka, dziś spotykane są już tylko w rezerwatach.

O zmierzchu, po sawannie niesie się ryk lwa. Zwykle nie jest to zew łowiecki i zwierzęta, które najczęściej są jego ofiarami – zebry, gnu, gazele, impala i żyrafy- nie okazują strachu. Lew rycząc, zaznacza swą władzę nad terytorium. Odstrasza młodych rywali, którzy chcieliby zająć jego miejsce w grupie lwic i lwiątek. Chociaż jest większy i silniejszy od lwic, oczekuje, że to one zdobędą pożywienie.

Podstawą organizacji społecznej lwów jest stado. Jest to wspólnota, w której bytuje wiele samców bez określonej hierarchii dominacji. Samice spędzają na ogół całe życie w jednym stadzie, podczas gdy samce, zawsze ze sobą spokrewnione, zmieniają się co 2-3 lata.

Lwy i lwice zależnie od terenu, upodobań i sposobu obrony, stosowanego przez ofiarę, używają różnych technik łowieckich. Lew poluje na ogół o świcie, o zmierzchu lub nocą. Przyczajony w wysokich trawach czeka, aż pasące się zwierze pochyli głowę, czeka na moment nieuwagi lub na odłączenie się sztuki od stada. Skrada się wówczas na odległość około 30m, następnie atakuje i powala zdobycz na ziemię. Przyciska ofiarę do ziemi całym ciężarem swego ciała, chwyta ją za gardło. Po kilku minutach ofiara ginie. Lwice często przytrzymują zdobycz pyskiem, dopóki jej nie uduszą. Polując w grupie otaczają ofiarę i zbliżają się do niej jednocześnie. Skuteczność ataków zmienia się, zależnie od tego na co polują lwy: 14%, gdy chodzi o czujne gazele, 38% dla zebr i gnu, 47% w przypadku ociężałych guźców. Ogólnie więc szanse na atak uwieńczany sukcesem są słabe. Powodzeniem kończy się tylko ¼ ataków.

Kiedy lwiątka są bardzo młode, matki ogromnie martwią się o nie. Są bardzo opiekuńcze, a w ciągłej obawie przed drapieżnikami – hienami lub ptakami drapieżnymi, przenoszą w pysku jedno po drugim w bezpieczne miejsce. Kiedy lwiątka podrosną, matki dzielą się obowiązkami, a w wolnych chwilach bawią się z młodymi. W stadzie prawie wszystkie małe rodzą się w podobnym czasie. Rosną razem, bawią się między sobą lub z dorosłymi, również z samcami, które uczą je walki w ten sposób. Roczna młodzież towarzyszy samcom na polowaniu i obserwuje techniki łowieckie.

Sto lat temu lwy występowały jeszcze w całej Afryce, z wyjątkiem stref lasu równikowego. Spotykano je także w Arabii, Azji Mniejszej i u stóp Himalajów, Iranie i w Afganistanie. Obecnie, oprócz ostatnich lwów azjatyckich, które przeżyły w indyjskim rezerwacie Gir, w zamkniętej strefie leśnej, populację lwów utrzymują się jeszcze w Afryce, a w szczególności w rezerwatach zwierząt w Kenii i w Tanzanii. Na sawannach lub w rejonach półpustynnych Południowej i Wschodniej Afryki teren występowania lwów jest bardzo ograniczony. Lwy nadal są tępione, choć oficjalnie znajdują się pod ochroną.

Oskarżeń o ludobójstwo świadomie używano, aby bezkarnie zabijać te wielkie koty, mimo ochrony, której podlegały. Jest prawdą, że niektóre lwy rzeczywiście atakowały ludzi, których powolność sprawiała, że byli tak łatwym łupem. Ataki te zdarzały się jednak tylko wówczas, gdy lew pokonał strach przed człowiekiem lub gdy był przyzwyczajony do jego obecności.