Charakterystyka żywienia, dzienny jadłospis osoby w podeszłym wieku chorej na cukrzycę

MOJA PIERWSZA PRACA KONTROLNA NA ROKU, GDZIE WIEDZA WYNOSIŁA NIEWIELE :) ALE NIENARZEKAM

Odżywianie lecznicze staje się coraz ważniejszym osobnym czynnikiem, odgrywającym znaczącą rolę w leczeniu chorób. Zasadniczą sprawa w czasie sprawowania opieki i pielęgnowania chorych jest podtrzymywanie sił pacjenta i jego odporności poprzez właściwe odżywianie
Współczesna nauka mówi, że właściwe odżywianie może zapobiec powstawaniu wielu chorób.
Żywienie lecznicze określa się przez stosowanie w praktyce odpowiednich produktów i pokarmów w przebiegu rozmaitych chorób. Polega ono na zmianach i przystosowaniu diety normalnej, na rozmaitych drogach dla zaspokojenia potrzeb organizmu człowieka chorego.
Celem żywienia dietetycznego jest utrzymanie chorego w dobrym stanie odżywienia przez dostarczanie mu odpowiedniej ilości i proporcjach wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Człowiek chory podobnie jak i zdrowy wymaga racjonalnego odżywiania według norm i przepisów opartych na zasadach naukowych. Osoba przygotowująca posiłki zarówno dla chorych i zdrowych powinna posiadać niezbędnie minimum wiadomości o składzie i wartości odżywczej podstawowych produktów spożywczych i o wpływie na nie powszechnie stosowanych metod obróbki kulinarnej.
Racjonalna dieta zaspokaja wszystkie potrzeby budulcowe, energetyczne i regulacyjne; poszczególne składniki są zaś podane w odpowiedniej proporcji. Jeśli ilość składników odżywczych jest niedostateczna, rozwija się stan niedożywienia. Jeśli nie ma odpowiedniej równowagi pomiędzy składnikami pożywienia to rozwija się zły stan odżywienia.
Odżywianie człowieka zdrowego polega na podawaniu mu tzw. Diety normalnej, czyli podstawowej. Dieta taka nie jest sztywnym schematem, który może być dostosowany do różnych warunków i okoliczności, uwzględniających podaż pokarmów należących do zasadniczych grup produktów spożywczych.
Wszystkie diety lecznicze są jedynie modyfikacjami i odmianami diety normalnej. Naczelną więc zasadą współczesnego leczenia dietetycznego jest oparcie wszystkich diet leczniczych na prawidłowym odżywianiu człowieka zdrowego, a wszystkie diety lecznicze- zwłaszcza stosowane przez dłuższe okresy czasu- muszą uwzględnić zasadnicze potrzeby organizmu ludzkiego. Celom tym służy dietetyka, która jest nauką i sztuką stosowania zasad żywienia i wiadomości o przemianie materii w różnych stanach zdrowia i choroby. Wiedza mówi nam o składzie pokarmu i zapotrzebowania organizmu w rozmaitych okolicznościach, sztuka polega na racjonalnym planowaniu i przygotowaniu diety, i to na różnych poziomach ekonomicznych i na nadaniu posiłkom atrakcyjnego smaku i wyglądu
Dla zapewnienia pożądanej ilości białka, tłuszczów i węglowodanów, związków mineralnych i witamin należy w żywieniu ludzi zdrowych jaki i chorych uwzględniać podaż siedmiu grup pokarmowych :
1. grupa mleka (także sery),
2. grupa warzyw,
3. grupa owoców,
4. grupa słodyczy (cukier, miód),
5. grupa przetworów mącznych (pieczywo, kasze, makarony),
6. grupa mięsa (także drób, ryby),
7. grupa tłuszczów (masło, margaryna, oleje roślinne)

Jednostką podstawową w grupie 1 jest 250 ml mleka. Grupę warzyw dzieli się na grupę A, o małej zawartości węglowodanów, których nie wlicza się praktycznie do obliczeń, i grupę B (około 7 g% węglowodanów), gdzie jednostkę stanowi porcja 100g. W grupie 3 porcję stanowi ilość owoców dostarczająca 10g węglowodanów. W grupie 4 porcja cukru dostarczająca 10g węglowodanów, jednostką pieczywa jest porcja 25 gramowa, mięsa 50g mięsa wołowego, jednostką tłuszczów 5g masła.


Cukrzyca u osób starszych a odżywianie

Czym właściwie jest cukrzyca? Pomimo wielkich postępów w dziedzinie biochemii, fizjologii, fizjologii patologicznej i kliniki ścisłe zdefiniowanie cukrzycy w obecnym stanie wiedzy jest trudne. Cukrzyca stanowi obszerny zespół chorobowy o przewlekłym przebiegu, uwarunkowany genetycznie i będący bezpośrednio następstwem niedoboru insuliny.
Łacińska nazwa diabetes została ukuta przez Arateusza z Kapadocji. Wywodziła się z greckiego słowa diabanein, który dosłownie oznaczał "przechodzenie przez" lub "spuszczanie", co odnosiło się do jednego z głównych objawów cukrzycy, jakim jest nadmierna produkcja moczu. W 1675 Thomas Willis dodał słowo mellitus, które po łacinie oznaczało "miód", co odnosiło się do słodkiego smaku moczu. Słodki smak uryny zauważyli starożytni Grecy, Chińczycy, Egipcjanie oraz Hindusi. W 1776 Matthew Dobson potwierdził, że słodki smak pochodzi od nadmiaru pewnego rodzaju cukru w moczu i krwi ludzi chorych na cukrzycę.
Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia, cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.
Główne typy cukrzycy to :
? Cukrzyca typu 1 dawniej nazywana insulinozależną, jest spowodowana rzeczywistym brakiem insuliny. Choroba pojawia się najczęściej u dzieci i osób młodych, choć może się rozpocząć nawet po 80. roku życia. Leczenie wymaga stałego podawania insuliny.
? Cukrzyca typu 2 dawniej nazywana insulinoniezależną, to najczęstsza postać cukrzycy. U chorych zaburzone jest zarówno działanie, jak i wydzielanie insuliny. Leczenie polega zazwyczaj na redukcji masy ciała, stosowaniu diety, wysiłku fizycznego oraz doustnych leków przeciwcukrzycowych, u części chorych po pewnym czasie trwania choroby konieczna jest insulinoterapia.
W większości przypadków cukrzycę typu 2 daje się początkowo dobrze kontrolować za pomocą odpowiedniej diety i wysiłku fizycznego. Ponieważ ten typ cukrzycy wiąże się zwykle z nadwagą, utrata wagi zwiększa wrażliwość na insulinę. Wysiłek fizyczny działa podobnie, poza tym pomaga zapobiegać powikłaniom cukrzycy. Odpowiednia dieta (produkty o niskim indeksie glikemicznym, złożone węglowodany, zmniejszona ilość tłuszczów nasyconych, więcej rozpuszczalnego błonnika) zmniejsza hiperglikemię poposiłkowe i pozwala zapobiegać powikłaniom. W cukrzycy typu 1 ograniczenia dietetyczne nie są tak istotne. Poza koniecznością dopasowania dawek insuliny do spożywanych pokarmów (lub odwrotnie) zaleca się unikanie produktów o bardzo wysokim indeksie glikemicznym i produktów mogących przyspieszać rozwój powikłań (jak miażdżyca). Wysiłek fizyczny pomaga zapobiegać powikłaniom. We wszystkich typach cukrzycy bardzo ważne jest unikanie palenia tytoniu i picia alkoholu ? środki te zwiększają prawdopodobieństwo powikłań cukrzycy. Czarna kawa, mocna herbata ? dozwolone są tylko w minimalnych ilościach. Nie należy spożywać świeżego pieczywa, rosołów mięsnych i wszelkich wywarów z mięsa i kości, tłuszczu wieprzowego oraz tłustego mięsa, wędzonych ryb, tłustych, słonych wędlin, konserw mięsnych i marynat,. Należy też unikać pokarmów słodkich: słodkich ciast, tortów, cukierków, czekolady, a także orzechów, fig. Unikamy potraw smażonych i odsmażanych.
W powstawaniu cukrzycy duże znaczenie posiadają wpływy genetyczne. Cukrzyca jest chorobą o tle dziedzicznym, ale upływa rozmaity okres czasu, zanim ujawni się ona klinicznie, a nawet zanim można ją wykryć czułymi próbami czynnościowymi. Cukrzyca występuje często w wieku podeszłym, ma jednak przebieg zwykle łagodniejszy niż u osób młodych. Początek choroby jest przeważnie skryty i zwykle dopiero przykładowe badanie moczu wykrywa przyczynę niewielkich niedomagań.
Jest również faktem stwierdzonym statystycznie, że otyłość sprzyja rozwojowi cukrzycy. U ludzi z nadwagą 25% cukrzyca jest przeszło osiem razy częstsza niż u osób z wagą normalną. Jest też faktem stwierdzonym klinicznie, że pożywienie bogate w tłuszcz zmniejsza tolerancje węglowodanów.

W niewielu chorobach dieta odgrywa tak wielką rolę jak w cukrzycy. Aż do chwili odkrycia insuliny dieta była jedynym środkiem przedłużającym życie chorego, a po wprowadzeniu do leczenia cukrzycy insuliny pozostała nadal podstawą leczenia tej szeroko rozpowszechnionej choroby. Jak się wyraził Minkowski, leczenie cukrzycy dietą w erze insulinowej nabrało jeszcze większego znaczenia.
Według Johnsona, chory na cukrzycę powinien układać swoja dietę z tych samych produktów, które znajdują zastosowanie w żywieniu ludzi zdrowych. W pierwszym rzędzie należy ustalić zapotrzebowanie kaloryczne na podstawie należnej wagi i stopnia aktywności- zwykłe, jeżeli chory nie jest wyniszczony, odpowiada to 25 kcal/kg wagi ciała. Również i Crecelius uważa, że dla średnio ciężko chorych, którzy nie pracują, wystarcza podaż 25-30 kcal kg, dla ciężej pracujących 35 kcal lub więcej, w zależności od wykonywanej pracy.
Białko podaje się w ilości ? ?1,0 g/kg wagi, węglowodany powinny stanowić 40-60% kaloryczności, reszta pokrywana jest przez tłuszcz. Dla większości pacjentów wystarcza podaż 180-250g węglowodanów.
Jeśli pacjent jest otyły, to należy go stopniowo odchudzić.
Przy normalnej wadze i braku specjalnych wskazań stosowana jest dieta z 200, względnie 250g węglowodanów. Diety z zawartością 300 i 350g węglowodanów stosowane są przy niedoborach wagowych, cięższej pracy fizycznej lub w razie obecności powikłań (np. tbc płuc)
Dieta w cukrzycy ma za zadnie zahamować przecukrzenie krwi i moczu, dostarczyć środków odżywczych, utrzymać lub znormalizować wagę ciała. Oblicza się, że około 40% chorych na cukrzycę może być leczonych sama dietą, 20 % wymaga stosowania diety i doustnych środków przeciwcukrzycowych i 40 % wymaga diety oraz podawania insuliny.
Obecnie w naszym kraju przyjęły się zasady formułowane w pracach E. Kodejszki i współpr. Należy starać się aby chory na cukrzycę posiadał prawidłową wagę ciała, stosownie do wzrostu i wieku, a liczba prawidłowych kalorii kształtuje się następująco :
o Osoby leżące- 20-25 kcal/kg wagi należnej
o Osoby nie pracujące- 25-30 kcal/kg
o Osoby lekko pracujące- 30-35 kcal/kg
o Osoby ciężko pracujące- 35-40 kcal/kg
Ilości białka powinna wynosić 1-1,5 g/kg wagi należnej. Na białko powinno przypadać około 15% kaloryczności, na tłuszcze około 25% i około 60% na węglowodany.
Diety układa się, stosując w zależności od wskazań, zmienne ilości jednostek poszczególnych grup produktów.
Dieta chorego powinna dostarczać 1500- 1800 kcal/dz. Oraz składać się z 67g białka, 270 węglowodanów i 40g tłuszczu.
Komisja do Spraw Szkoleń Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego zaleca następujące zasady układania diet dla chorych na cukrzycę:
1. Ustalenie podaży kalorycznej. Najpierw oblicza się tzw. zapotrzebowanie w kaloriach, mnożąc wagę należną pacjenta w kg przez 22 i dodając 100-200 kcal jeśli pacjent jest szczupły i młody i tyle też odejmując jeśli jest starszy i niski. U otyłych odejmujemy 200-400 kcal, a u kobiet 100-200 kcal .
2. Dodajemy kalorie w zależności od rodzaju wykonywanej pracy. Przy pracach lekkich 30% zapotrzebowania podstawowego, przy ciężkiej nawet do 75%.
3. Podaż białka ustalamy mnożąc wagę należną w kg razy 11/8
4. Węglowodany- otyli nie wymagający insuliny i środków doustnych przeciwcukrzycowych 125 g/dz., po wyrównaniu 200-250 g/dz. Osoby wymagające insuliny 250-275 g/dz.
5. Tłuszcze uzupełniają kaloryczność do należnej podaży kalorii- stosowanie do wagi należnej, płci i rodzaju pracy

Leczenie cukrzycy nie jest proste ani łatwe i mimo ustalenia ogólnych zasad nie ma dwóch takich samych chorych, którym można by zalecić to samo postępowanie. Podstawę leczenia cukrzycy stanowią dieta oraz podawanie insuliny, ale pomimo całego znaczenia tych czynników nie wyczerpują one tego zagadnienia. Należy pamiętać że każdy przypadek cukrzycy jest inny, że schematy lecznicze ułatwiają tylko orientację, jak mamy postępować, ale terapia musi być indywidualizowana i zróżnicowana zależnie od postaci cukrzycy. Cukrzyca jest zespołem chorobowym bardzo złożonym, stwarzającym nieraz istne zagadki diabetologiczne dla leczącego. Czasem chory jest oporny na insulinę, a skłonny do hipoglikemii. Istnieją przypadki gdzie podawanie węglowodanów nie polepsza bilansu węglowodanowego, a śpiączka może rozwinąć się i przy pożywieniu wyłącznie węglowodanowym. Trafiają się przypadki oporne na insulinę lub reagujące na nią nadmiernie.
Można powiedzieć, że nie tylko są różne cukrzyce, ale i w przebiegu klinicznym każdej z nich jest szereg rozmaitych wariantów, wymagających od lekarza ogromnego doświadczenia klinicznego.

Przykładowy jadłospis dzienny:


I śniadanie:
-60g (2 kromki) chleba żytniego jasnego
-20g szynki gotowanej
-150g ogórka świeżego
-10g masła roślinnego
-kawa zbożowa z mlekiem (200g)

II śniadanie:
-30g (1 kromka) pumpernikiel
-15g sera twarogowego ziarnistego
-pomarańcza (150g)

Obiad:
- zupa koperkowa z makaronem (250g)
-makaron do zupy (20g)
-Filet z ryby po grecku:
*filet 60g
*jarzyny 100g
-100g sałaty
-10g oleju z ziołami
-160g ziemniaków

Podwieczorek:
-grahamka (30g)
-10g kiełbasy delikatesowej z indyka
-kiwi (150g)

Kolacja:
-60g chleba mieszanego pszenno-żytniego
-pomidory faszerowane:
*pomidor 120g
*ser Feta 20g
*cykoria 30g
*majonez 10g