Produkt krajowy brutto

Jako najważniejszy z wielkości makro uważa się powszechnie wskaźnik PKB, który pozwala doskonale ocenić w jakim stanie znajduje się gospodarka danego kraju, w jakim stadium cyklu koniunkturalnego – czyli po prostu czy jest dobrze, czy źle.

Produkt krajowy brutto (PKB) (ang. GDP - Gross Domestic Product) (ekon.) to jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkowości narodowej. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku).
Wartość wytworzonych dóbr i usług finalnych oblicza się odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji. W skali przedsiębiorstwa jest to więc wartość dodana, a PKB jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące. Zgodnie z tym od strony produkcyjnej:
PKB = produkcja globalna kraju minus zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki narodowej.
Obliczanie PKB na podstawie powyższej formuły jest uciążliwe, gdyż statystyka państwowa nie daje bezpośrednich miar produkcji globalnej, ani zużycia pośredniego. Dlatego w praktyce stosuje się inne formuły. Najpopularniejsza z nich ma podstawę w spostrzeżeniu, że PKB jest w dobrym przybliżeniu równy finalnym wydatkom wszystkich nabywców wartości dodanej wytworzonej na terenie kraju. Zatem od strony popytowej:
PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import + zmiana stanu zapasów.
W praktyce rzadko zdarza się, aby przedsiębiorstwa i instytucje publiczne znacznie powiększały zapasy albo pozbywały się ich, więc zmiana stanu zapasów w gospodarce jest wielkością niedużą i na ogół pomija się ją w obliczeniach PKB.


Trzecia formuła wynika z faktu, że suma wydatków musi być równa sumie dochodów ze wszystkich źródeł. Zatem od strony dochodowej:


PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja.
Powyższa formuła wyraża podział wartości dodanej pomiędzy pracę (pracowników najemnych), kapitał (właścicieli kapitału, inwestorów), państwo i odtworzenie zużytego majątku.
Można przyjąć, że istnieje ogólnie przyjęta zależność: wzrost PKB powoduje również wzrost kursu waluty krajowej w stosunku do innych walut.

Wzrost PKB oznacza zazwyczaj dobry stan gospodarki, wzrost produkcji przemysłowej, przypływ inwestycji zagranicznych, wzrost eksportu. Przypływ inwestycji zagranicznych i wzrost eksportu powodują zwiększenie popytu na walutę narodową przez zagranicę, co wyraża się we wzroście kursu. Utrzymujący się wzrost PKB może przejść w fazę ’przegrzania ekonomii”, wzrost tendencji inflacyjnych, oczekiwania podwyższenia stóp procentowych (jeden ze środków do walki z inflacją), co także prowadzi do wzrostu wartości waluty narodowej. Dlatego bardzo ważne jest, aby utrzymać delikatną równowagę kursową. Wzrost lub spadek PKB zależy od polityki gospodarczej rządu. Ze względu na środki, jakimi dysponuje rząd, dzielimy politykę makroekonomiczną na fiskalną i monetarną.

Należy jednak pamiętać, że zbyt duży wzrost kursu waluty krajowej (aprecjacja) może doprowadzić do podniesienia kosztów eksportu (niekorzystny kurs wymiany waluty), spadku kosztów importu, co w konsekwencji odniesie się do spadku PKB lub przynajmniej spowolnienia jego wzrostu.

PKB, jak wskaźnik jest publikowany co kwartał i to zazwyczaj z jedno, lub dwumiesięcznym poślizgiem. Często już wcześniej na podstawie szczegółowych comiesięcznych danych można przewidzieć jego wielkość. Trzy kwartały z rzędu spadku PKB = Recesja
PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc uwzględniając inflację. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego przez indeks cen. W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany jest w cenach stałych z wybranego roku bazowego.
Wzrost lub spadek realnego PKB stanowi miarę rozwoju gospodarczego.
Do porównań międzynarodowych PKB przelicza się według bieżącego kursu wymiany, zazwyczaj na dolary amerykańskie albo według parytetu siły nabywczej.
PKB należy odróżnić od produktu narodowego brutto (PNB), który jest miarą wartości wszystkich dóbr i usług wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą.
Jeżeli do PKB doda się wartość dochodów netto z własności za granicą powstaje PNB.
PNB = PKB + Dn (dochód netto z własności za granicą).

Dn - ustala się jako różnicę między dochodami z własności uzyskiwanymi za granicą a dochodami z własności zapłaconymi za granicą.

PKB i PNB można ujmować:
*w cenach rynkowych
*w cenach czynników wytwórczych.

Ceny rynkowe - są to ceny, które obowiązują w danym okresie na rynku, zawierają one podatki pośrednie.

Podatki pośrednie - podatki płacone od zawieranych transakcji np. podatek VAT, akcyza, cło, podatek graniczny.

Ceny czynników produkcji - są to ceny rynkowe pomniejszone o podatki pośrednie.

Ceny czynników prod. = cena rynkowa - podatki pośrednie.

W związku z tym PKB i PNB można mierzyć:
*w cenach rynkowych uwzględniających podatki pośrednie nakładane na dobra i usługi
*w cenach uzyskiwanych przez producentów już po zapłaceniu przez nich podatków pośrednich.

PKB w cenach czynników prod. = PKB w cenach rynkowych - podatki pośrednie.
PNB w cenach czynników prod. = PNB w cenach rynkowych - podatki pośrednie.


Wady PKB jako miary dobrobytu:
• nie uwzględnia produkcji nie rejestrowanej (tzw. "szara strefa" oraz produkcja gospodarstw domowych przeznaczana na własne potrzeby (np. praca gospodyń domowych)
• nie uwzględnia wartości czasu wolnego (wypoczynku)
• nie ujmuje tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. zanieczyszczenie środowiska)
• nie uwzględnia różnic cen w poszczególnych krajach
• nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów w społeczeństwie (np. wysoki PKB w Kuwejcie nie przekłada się na dobrobyt wszystkich obywateli)
• jest tym większy im więcej wydaje się na zbrojenia, a zdaniem niektórych ekonomistów wydatki takie nie zaspokajają potrzeb społeczeństwa
• nie uwzględnia liczebności społeczeństwa (dlatego pojawiło się pojęcie "PKB per capita", czyli PKB w przeliczeniu na osobę)