Kształtowanie się systemu feudalnego
Społeczeństwo w średniowieczu dzieliło się na:
- duchowieństwo
- rycerstwo (urzędnicy)
- mieszczanie
- chłopi
Postępująca w IX w. anarchia polityczna, wojny domowe i najazdy przyśpieszyły upowszechnienie kolejnych zależności. Słabsi ekonomicznie rycerze szukali ochrony u możnych, ci zaś potrzebowali coraz większej liczby ludzi im oddanych, by organizować obronę przed wrogiem lub pokonać rywala.
Senior nadawał majątek ziemski, zwany feudum lub lennem, swojemu wasalowi, a w zamian oczekiwał od niego służby. Polegała ona na wierności seniorowi oraz pomocy, przez którą rozumiano obowiązek walki zbrojnej na wezwanie seniora i służenie mu radą.
W społeczeństwie wiejskim zacierały się stopniowo różnice między drobnymi właścicielami a dzierżawcami między chłopami wolnymi a niewolnymi, bo wszyscy oni byli zobowiązani do służb i powinności. Włość senioralna i władza pana feudalnego stały się dla ludności wiejskiej rzeczywistymi ramami ich życia, a poddaństwo właściwą cechą ich położenia. Uiszczane przez chłopów świadczenia składały się na rentę feudalną, która była podstawą utrzymania pana feudalnego. Stanowiła ją pańszczyzna, daniny składane najczęściej w naturze (lub częściowo w naturze i pieniądzu), oraz różnorodne świadczenia okolicznościowe z racji zawarcia małżeństwa lub odziedziczenia spadku. Dochód feudałów powiększały grzywny płacone za wykroczenia i przestępstwa, bo pan feudalny sprawował jednocześnie wymiar sprawiedliwości nad podległą mu ludnością. Najczęściej zagarniał on również należną kościołowi dziesięcinę Panowie feudalni świeccy i duchowni otrzymywali od władcy tzw. immunitet.
WŁASNOŚĆ FEUDALNA – wielka własność ziemska czerpiąca korzyści z pracy poddanych chłopów
PODDAŃSTWO GRUNTOWE – chłop pracujący na ziemi nie jest jej właścicielem, jest uzależniony od pana feudalnego
RENTA FEUDALNA – świadczenia chłopa na rzecz pana, miała różne formy:
- pańszczyzna – darmowa praca
- czynsz – zapłata w pieniądzu
- zapłata w naturze – płody rolne
FEUDUM LUB LENNO – nadawanie ziemi przez seniora wasalowi pod warunkiem pełnienia służby rycerskiej wasala na rzecz seniora
INWESTYTURA – ceremonia przekazania lenna, wasal otrzymywał od seniora symbol lenna (np. miecz, włócznie, pierścień, chorągiew itp.) – symbol zależał od tego czy wasal był duchowny czy świecki
KOMENDACJA – uroczyste złożenie hołdu przez wasala seniorowi
ALODIUM – ziemia wasala
IMMUNITET – indywidualny przywilej nadany przez władcę
- ekonomiczny – zwolnienie od opłat na rzecz panującego
- sądowy – najwyższym sędziom jest osoba posiadająca ten immunitet
Feudalizm był systemem społeczno-prawnym opartym na zależności między wasalem a seniorem.