Średniowiecze: pytania i odpowiedzi.
W jakich granicach czasowych zamyka się średniowiecze w Europie i w Polsce ? Średniowiecze w Europie początek 476 r upadek Cesarstwa Zachodnio Rzymskiego , koniec XV w 1453 - upadek konstantynopola 1450 r wynalazek Gutenberga - druk 1492 - odkrycie Ameryki przez Kolumba , razem 11 wieków Średniowiecze w Polsce : początek : X w . 966 r chrzest Polski 1000 r - zjazd w Gnieźnie 1025 r - koronacja Chrobrego koniec : XV w 1474 r - pierwszy druk w Polsce , XV w działalność Celtisa i Kallimacha razem 5 wieków. Na czym polegał uniwersalizm średniowiecza ? dlaczego mówimy o wspólnocie europejskiej ? Uniwersalizm średniowiecza polegał na tym , że państwa Europy były podporządkowane jednej władzy kościelnej i świeckiej . W całej Europie dominował Kościół , wszystkie państwa uznawały zwierzchnictwo papieża . Z kolei władzę świecką sprawował cesarz - władca Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego - wyrosłego na gruzach Imperium Rzymskiego . W konsekwencji " urzędowym" językiem państw Europejskich była łacina a poszczególne państwa dopiero zaczynały się wyodrębniać Fakty te spowodowały , ze Europa była uniwersalną całością . Jakie funkcje pełniła literatura, dlaczego była anonimowa dwujęzyczna i rękopiśmienna . do połowy XV w była łac. + j.pl. Literatura średniowiecza była podporządkowana Bogu i wierze ( teocentryzm ) Bóg Stworzył świat , uosobił dobro piękno i prawdę . Ludzie uznawali wyższość dóbr duchowych nad doczesnymi , różne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga , a w filozofii dominowała myśl o życiu po śmierci . Literatura była anonimowa - bo twórcy średniowiecza nie walczyli o " próżną chwałę " ( nie zależało im na słowie ) pisali ku pouczeniu i przestrodze Była dwujęzyczna bo pisano po łacinie - w języku Kościoła - w języku uniwersalnym , zawracającym już reguły pisarstwa a języki narodowe , np. język polski zaczynał się kształtować jako dowód , potwierdzenia wspólnoty narodowej . Rękopiśmienna - bo druk wynaleziono w XV w ( 1450 r ) Jaki funkcje pełniły sztuki plastyczne w średniowieczu ( malarstwo rzeźba ) ? Sztuki plastyczne - odzwierciedlały widzenie i ujmowanie świata ( uniwersalizm , teocentryzm )w centrum obrazu , rzeźby : postaci boskie wysokie czyli ważne , lewa strona dla potępionych prawa strona dla wybranych . Ogólnie : brak przestrzeni , ludzkie postacie wydłużone ukazujące uczucia , najczęściej cierpienie . bardzo częste sceny okrutne ( Sąd ostateczny , ukrzyżowanie P. Jezusa ) bardzo częsty taniec śmierci - danse makabre . Jakie są najcenniejsze zabytki literatury polskojęzycznej - religijnej i świeckiej ? Zabytki literatury polskojęzycznej - religijnej : " Bogurodzica " XII w " Legenda o św. Aleksym " XV w. Lament świętokrzyski XV w . Modlitwa : Ojcze nasz , Zdrowaś Maryjo . Zabytki świeckie : " O zachowaniu się przy stole "wiersz słoty , " Satyra na leniwych chłopów " Gatunki literacjie w średniowieczu religijne : hagiografia , pieśni kościelne ,moralitet , dramat liturgiczny , kazanie , misteria , psalmy , modlitwy . Świeckie : epos rycerski , kroniki , apokryt , liryka miłosna, satyry Co średniowiecze przejęło z kultury antycznej a co z biblii ? Z antyku : ( gatunki literackie ) pieśni , tragedie , komedię , historię i satyrę , moralitet z Biblii - misteria ( widowiska sceniczne których treść dotyczyła Starego i Nowego Testamentu ) Misteria wystawiano w okresie świąt religijnych . Akcja misteriów zawsze prezentowała dramat chrześcijańskich dziejów ludzkości , upadek człowieka , odkupienie i sąd ostateczny. Dramat liturgiczny - obejmował przedstawienia związane z liturgią Kościoła Katolickiego . Ukazywałnp. Zmartwychwstanie Jesusa Cechy wiersza średniowiecznego : w każdym wersie zamyka się zdanie , rymy ukazane są przez powtarzalność formy gramatycznej np. czasownika w 1 os. l. mn. nosimy - prosimy , poszczególne wersy mają różne ilości sylab . Wiersz średniowieczny to wiersz zdaniowo - rymowy . Bogurodzica dziewica , Bogiem sławiena Maryja ! / U twego Syna Gospodzina matko zwolena , Maryja ! / Zyszczy nam , spuści nam ./Kyrielejson ./Twego dziela Krzciciela , Bożycze , / Usłysz głosy , napełń myśli człowiecze . / Słysz modlitwę , jąż nosimy , / A dać raczy , jegoż prosimy : / A na świecie zbożny pobyt , / Po żywocie rajski przebyt . / Kyrielejson . Boga - rodzico dziewico . Błogosławiona Maryjo / Twego syna - pana . / Matko wybrana Maryjo / pozyskaj nam , spuść nam , Pani zmiłuj się / Dla twego chrzciciela , Synu boży usłysz głosy spełń myśl ludzkie / usłysz modlitwę / którą zanosimy / a dać racz / o co prosmy / a na świecie zamożny pobyt ( dobrobyt ) po żywocie rajski przebytek / Panie zmiłuj się . Kronika Galla Anonima autor opisał dzieje Polski od legendarnych władców ( Popiel , pierwsi Piastowie ) aż po rok 1113 czasy Bolesława Krzywoustego . Składa się z 3 ksiąg : I część - Dzieje polski aż do czasów B.Krzywoustego Księga ta zawiera kreację wzoru władcy . Jest nim Bolesław Chrobry . II część - opisuje młodość Krzywoustego III część - dzieje dojrzałego króla , który też jest ideałem władcy . Literackie wzorce osobowe - parenetyczne ( zachęta ostrzeżenie rada ) władca : Bolesław Chrobry , Bolesław Krzywousty , Bożego . radość - która wynika z faktu istnienia z piękna świata z trudu pracy i zwykłych obowiązków . ubóstwo - bo ono daje wolność , przez ubóstwo chce pokonać chciwość ten kto posiada martwi się o to co ma . Bóg znaczy miłość Wspólne cechy charakterystyczne dla epoki w Legendzie o św. Aleksym w rozmowie mistrza Polikarpa . "Legenda o św. Aleksym " wzór świętego , którego cechują : pobożność , ubóstwo , umartwianie ciała , medytacja , męczeństwo , zdolność do czynów cudownych . " Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią " śmierć jest wszechobecna wszechwładna i dotyczy każdego bez względu na stanowisko , pochodzenie czy majątek zgalitaryzm - oznacza się mądrością , dumą , miłosierdziem , pobożnością , odwagą , walecznością, sprytem . RYCERZ Roland jego cechy to honor , odwaga , wierność danemu słowu , wierność damie serca , męstwo , pobożność , mistrzostwo w rycerskim rzemiośle . ŚWIĘTY św. Franciszek : nauki święte Wszechogarniająca miłość do każdej istoty żywej jako dziecka równanie wszystkich wobec jakiejś wartości - tu śmierci śmierć jest uosobieniem średniowiecza . " Wiersz o zachowaniu się przy stole " XV w. To najstarszy polski wiersz o świeckim charakterze . Pochwała biesiady łączy się tu z nauką właściwego , dwornego , zachowania się przy stole . traktat - o etykiecie ( dobrym zachowaniu ) - pochwał a kobiet , który moc pochodzi od Matki Boskiej , pierwsza karykatura obżartucha w Polsce. Cechy wspólne charakterystyczne dla epoki : memento mori - pamiętaj , że umrzesz , więc bądź pobożny , umartwiaj się bo Śmierć jest egaliatarna - powszechna , autorzy przestrzegają przed grzesznym życiem. Symbolika katedry gotyckiej np. Kościół Mariacki w Krakowie : cechy : sklepienie krzyżowo - żebrowe , łuk ostry , wielkie witrażowe okna , rozeta wyraża : nieskończoność boskiej istoty , wskazuje na ideę boskiej harmonii i związek wszechrzeczy Szlakiem gotyku po Kaliszu ( budowle od 2 poł XII - XV w ) kościół św. Mikołaja - zbudowany po 1253 r fundacja księcia Bolesława Pobożnego , Posiad 3 nawy , neogotycką wieżę i kaplicę . w Kaplicy polichromie i witraże Włodzimierza Telmajera ( z 1909 r ) Na sklepieniach dekoracja stiukowa w typie lubelsko - kaliskim. Gł. Ołtarz - barokowy , w którym był obraz Rubensa , który spłonął .Zespół klasztorny Franciszkanów - kościół sw. Stanisława z 1257 r fundacja Bolesława Pobożnego . Wczesnogotycki , trzynawowy , pierwotnie bazylikowy . Kaplica Męki Pańskiej - gotycka . Klasztor z połowy XIV w . Kościół i klasztor otacza mur częściowo gotycki , stanowiący fragment murów obronnych miasta . Kościół Kolegiacki Wniebowstąpienia NP. Marii z 1303 r jest w nim gotyckie prezbiterium , zakrystia , ma 3 nawy . Mury obronne z XIV w fragmenty z basztą " Dorotką " . Dawny klasztor kanoników Laterańskich z 1448 rbył przykładem gotyku do przebudowy w 1882 r ( obecnie dom parafialny ) . Interpretacja wiersza nawiązującego do średniowiecza . T.Różewicz " Drewno " Chrystus uczestniczy w scenie misterium ale autor dokonał desokrealizacji postaci Chrystusa nakładając Mu zamiast cierniowej korony - obrożę . Użył brzydkiego epitetu , zbity pies . Użył brzydkiego porównania - jak to drewno łaknie - na określanie spragnionego płynu , umęczonego Chrystusa - wiersz biały bezrymowy . Czy słuszna jest formuła < mroki średniowiecza > Nie , bo literatura tego okresu jest : obrazem epoki - istniejących konfliktów społecznych ( Rozmowa M. Polikarpa ... ) , utwory są źródłem wiedzy o obyczajach tej epoki ( Dzieje Tristana i izoldy , Pieśni o Rolandzie , kronika Galla Anonima , O zachowaniu się przy stole ) , literatura , architektura , sztuka - są odzwierciedleniem relacji Bóg - Człowiek a filozofia tej epoki potwierdza ślad : teocentryzm, uniwersalizm , dualizm świata oraz magia i tajemniczość . Jak dziedzina przekazuje więcej informacji o epoce średniowiecza literatura czy sztuka ? Teza : sztuka jako pełniejsze źródło informacji o epoce . argumenty : 1 budowle romańskie a.przykłady : katedra w Tumie i w Kruszwicy b. cechy budowli do XIII w c. Cztery cnoty kardynalne w architekturze ( roztropność , sprawiedliwość , wstrzemięrzliwość , męstwo ) d. Układ dwójkowy 2. Płaskorzeźby kolumny i portale źródłem wiedzy teologicznej i , przyrodniczej 3. Uduchowienie i boska harmonia gotyku a. Piękno i wartość kościoła Mariackiego w Krakowie . 4 Elementy komizmu i satyry w plastyce - błazen , personifikacja śmierci 5. Układy przestrzenne w obrazach 6. Bogactwo tematyczne i artystyczne miniatur Wniosek: Sztuka średniowiecza budzi zdziwienie i zachwyt nie jest epoką mroku . Augustynizm - system filozoficzny stworzony przez św.Augustyna wgł. Niego człowiek jest całkowicie podporządkowany Bogu Tomizm - to filozofia utworzona przez św. Tomasza z Akwinu , określa się ją jako harmonijną " rozumny ład świata " Franciszkanizm - system filozoficzny, wywodzący się od nauki głoszonej przez sw. Franciszka z Asyżu . To miłość do wszystkich istot żyjących . Husytyzm - ruch religijno - społeczny Scholastyka - kierunek filozoficzny w średniowieczu , który udowodnił pewne racje , dogmaty religijne i główne prawdy Kościoła w specyficzny sposób . Sztuka romańska - termin funkcjonuj jako nazwa okresu literackiego trwającego w Polsce ( 1818 - 1863 ) Gotyk - styl architektury i plastyki okresu dojrzałego i późnego średniowiecza . Historiografia - dział literatury , w którym umieszcza się gatunki o treści historycznej np. kroniki Hagiografia - dziedzina literatury obejmująca żywoty świętych Paraneza - zachęcenie , pouczenie , np. wzorzec paranetyczny lub literatura paranetyczna Alegoria - sprawiedliwość , niewinność , nadzieja np. . wąż połykający własny ogon . Dialog - rozmowa w której uczestniczą min. 2 osoby Kronika - opowieść o dziejach przeszłych i współczesnych narodu państwa i rodu królewskiego . Moralitet - gatunek średniowieczny , bardzo popularny w tej epoce , należący do rodzaju utworów dydaktycznych czyli pouczających . Misterium - gatunek dramatyczy uprawiany w epoce średniowiecza , przedstawiające sceny z Nowego i Starego Testamentu . Egzemplum - przykład , obraz w literaturze , zawarty w danym dziele który jest przykładem prawidłowych postaw i zachowań .