Urbanizacja
Urbanizacja to zespół przemian ekonomicznych, społecznych, kulturowych i przestrzennych, prowadzących do rozwoju miast i obszaru stref podmiejskich, a także wzrostu liczny ludności miejskiej świata, kraju czy danego regionu.
W roku 1999 w miastach mieszkało ok. 48% ogółu ludności. Do kontynentów najbardziej zurbanizowanych należały: Ameryka Północna (78 % ludności miejskiej), Europa (76%), Ameryka Południowa (75%), Australia i Oceania (72%). Natomiast stosunkowo niski wskaźnik urbanizacji – procentowy udział ludności miejskiej w stosunku do ogółu ludności kraju- miały Afryka (38%), Azja (37%), co związane jest z niskim wskaźnikiem urbanizacji krajów leżących na tych kontynentach, np. Bangladeszu (24,4%), Indii (25,7%) czy Chin (28,1%). Wysokim wskaźnikiem urbanizacji odznaczają się kraje wysoko i średnio rozwinięte gospodarczo, np. Belgia (96,6%), Wielka Brytania (91,5%), Argentyna (86,2%), Związek Australijski (85,0%) i inne. Wzrost wskaźnika urbanizacji w skali świata jest efektem szybkiego rozwoju dużych miast, liczących powyżej 1 miliona mieszkańców. W 1990 było 10 takich miast, 1 970-180, 1990-278 a w 1665- 325 miast, w tym w Azji-116, a Ameryce Północnej i Środkowej-58 i w Europie-54.
Proces urbanizacyjny jest zjawiskiem wieloaspektowym. Na proces ten składają się:
-Urbanizacja formalna- oznaczająca posiadanie przez jednostkę osadniczą praw miejskich
-Urbanizacja demograficzna- polegająca na migracji ludności ze wsi do miast, co powoduje wzrost odsetka ludności miejskiej.
-Urbanizacja ekonomiczna- odznaczająca się wzrostem odsetka ludności zawodowo czynnej i zatrudnionej w zawodach pozarolniczych, zwłaszcza w przemyśle i usługach.
-Urbanizacja społeczna- uwidaczniająca się w upowszechnianiu miejskiego stylu życia ludności wiejskiej.
-Urbanizacja przestrzenna- przejawiająca się w powiększaniu powierzchni miast istniejących nowych albo nadawaniu osiedlom praw miejskich ze względu na ich funkcje pozarolnicze. Proces ten prowadzi ostatecznie do kształtowania się wielkoprzestrzennych układów, zespołów miast zwanych aglomeracjami i rożnych ich form takich jak konurbacja, megalopolis, zespoły metropolitalne.
Aglomeracja miejska- jest zespołem jednostek osadniczych, ukształtowanych i zdominowanych przez jedno miasto. Zespół ten charakteryzują silne powiązania, prowadzące do integracji społecznej i gospodarczej całego obszaru, np. aglomeracja Łodzi, Warszawy i Londynu.
Konurbacja-jest formą aglomeracji, która tworzy zespół równorzędnych pod względem pełnionych funkcji społeczno-gospodarczych miast. Zespół ten powstał z niezależnych od siebie początkowo miast, często położonych w zagłębiach węglowych, między którymi z czasem zatarły się granice, np. miasta Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Zagłębia Ruhry, Zagłębia Donieckiego, Lille-Roubaix-Tonrcoing.
Megalopolis- jest zespołem miejskim. Termin ten wprowadził amerykański geograf Gottmann. Jest to wielki obszar zurbanizowany, powstały w wyniku łączenia się szeregu aglomeracji lub konurbacji. Ten rodzaj układu urbanistycznego jest typowy dla USA. Obejmuje on wschodnie wybrzeże USA: Boston- Hartford- Nowy Jork, Filadelfię, Baltimore i Waszyngton oraz wybrzeże zachodnie: San Francisco- Los Angeles- Seatle- Tacoma- San Diego, a także w Japonii: Tokio- Jokohama i Kobe- Osaka- Kioto.
Inne wielkie zespoły miejskie to np.:
-Okręg Przyjeziorny w USA i Kanadzie (Milkwaukee- Chicago- Gary- South Bend- Toledo- Detroit- Cleveland- Buffalo- Hamilton- Tronto)
-w Japonii (Jokohama i Osaka- Kioto- Kobe)
-w krajach Beneluksu (Bruksela- Antwerpia, Breda, Rotterdam- Utrecht- Amsterdam).
Do II wojny światowej procesy urbanizacyjne w krajach wysoko rozwiniętych nasiliły się. Było to wynikiem dużego zapotrzebowania przemysłu na silę roboczą, które powodowało systematyczny napływ do miast ludności wiejskiej. Po II wojnie światowej, w wyniku zastosowania w przemyśle nowych technik, zwłaszcza automatyzacji i mechanizacji produkcji, a także rozwoju usług, nastąpił stopniowy odpływ ludności z obszarów centralnych aglomeracji na ich peryferie, a nawet na obszary jeszcze bardziej oddalone.
Kraje średnio i słabo rozwinięte różnią się między sobą tempem rozwoju urbanizacji. Z tego też punktu widzenia można je podzielić na:
-kraje, w których urbanizacja postępuje powoli- kraje o ciągle niskim odsetku ludności miejskiej (Etiopia-13%)
-kraje i urbanizacji pozornej (Argentyna i Urugwaj- 86%, Brazylia- 77%, Meksyk- 71%, Peru- 70%). Wysoki wskaźnik urbanizacji tych krajów, jest skutkiem braku miejsc pracy na wsi. Ludność wiejska, na ogół wykwalifikowana , wędruje do miast, szukając jakiejkolwiek pracy. Pozornie zatem zwiększa się wskaźnik urbanizacji, ale miasta tych krajów nie mają tak rozwiniętego przemysłu i usług, aby mogły zapewnić miejsca stałej pracy napływającej ludności wiejskiej. Wynikiem takiego procesu są rozległe slumsy otaczające miasta. Ich ludność zwiększa się corocznie o 20%.
-kraje o hamowanej urbanizacji, takie jak np. Chiny-28% czy Egipt-44%.
Urbanizacja powoduje systematyczne zmniejszanie się terenów rolniczych, masową migrację ludności wiejskiej do wielkich miast. Na świecie istnieją 22 zespoły miejskie, liczące powyżej 8 mln mieszkańców, a prognozy mówią, że po roku 2000 będzie ich ponad 30. W pierwszej dziesiątce największych znajdują się głównie miasta krajów rozwijających się. Liczba mieszkańców miast z 2,4 mld w roku 1995 wzrośnie do ok. 5 mld w 2010r. Obecnie liczba ludności w miastach rośnie 2,5 razy szybciej niż liczna ludności terenów rolniczych. Istnienie i rozwój wielkich miast należy do zjawisk zarówno pozytywnych, jak i negatywnych.
Do pozytywnych zjawisk, związanych z istnieniem wielkich miast należą:
-możliwość uzyskania pracy i miejsca zamieszkania
-urozmaicone oferty pracy
-możliwości edukacyjne- podwyższanie lub zmiana zawodu
-istnienie służby zdrowia, instytucji oświatowych, kulturalnych, naukowych, handlowych, finansowych i ubezpieczeniowych
-szybkie komunikowanie się mieszkańców
Wymienione zjawiska powodują, że wielkie miasta są ośrodkami kulturotwórczymi i stanowią miejsce realizacji osiągnięć naukowo- technicznych w danym kraju.
Do negatywnych zjawisk związanych z istnieniem wielkich miast należą:
-pogarszanie się warunków środowiska przyrodniczego i to nie tylko w centrum miasta i strefie podmiejskiej, ale również w dalszych regionach kraju, a nawet kontynentu, powodowane przemieszczaniem się wytworzonych w miastach pyłów, gazów i ścieków.
-szerzenie się chorób nowotworowych, krążeniowych i sercowych
-wzrost przestępczości i patologii społecznej (alkoholizm, narkomania)
-znieczulica społeczna
-nasilający się brak poczucia bezpieczeństwa ludności
-wzrost liczby bezdomnych
-przeciążenie komunikacji miejskiej i związane z tym utrudnienia w życiu mieszkańców (korki)
-powstawanie dzielnic nędzy
-brak miejsc parkingowych
-wzrost kosztów związanych z budownictwem mieszkaniowym
-powstawanie „subkultur”
-gromadzenie wielkich ilości odpadów komunalnych i przemysłowych oraz trudności związane z ich składowaniem
-deficyt wody.