Patologia rodziny
I. Wyjaśnienie zjawiska i pojęć z nim związanych.
Rodzina patologiczna, to taka rodzina, która nie spełnia swoich naturalnych funkcji. Według A. Stanowskiego dysfunkcja stanowi „uzależnione, niepożądane następstwa istnienia lub działania danego elementu tego systemu lub całego systemu”1
„Patos – choroba, patologia to stan chorobowy. Maria Łopatkowa określa rodzinę patologiczną jako taką, w której oboje lub jedno z rodziców jest alkoholikiem, niepoprawnym przestępcą lub trudni się nierządem. Patologia to już nie zagrożenie chorobą, lecz sama choroba”2
Zdaniem Stanisława Kawuli „rodziny patologiczne – chore, są w najtrudniejszej sytuacji życiowej, często wręcz tragicznej. Typologia rodzin, którą autor stworzył, wygląda następująco:
- rodziny wzorowo wychowawcze;
- rodziny normalne;
- rodziny jeszcze wydolne;
- rodziny niewydolne;
- rodziny patologiczne”3
Przyczyny dysfunkcyjności rodziny tkwiące w uwarunkowaniach społecznych.
„Zalicza do nich się:
- stałą pracę jednego z rodziców poza miejscem zamieszkania;
- niechęć do podjęcia pracy przez jednego lub oboje z rodziców (pasożytniczy tryb życia z nieuczciwych dochodów);
- bezrobocie;
- kryzysową sytuację bytową rodzin, która nie sprzyja wykształceniu się u dzieci prawidłowych postaw społecznych;
- negatywny wpływ środków masowego przekazu na rozwój dzieci i młodzieży”4
W rodzinach dysfunkcyjnych wyróżnia się następujące braki:
- w rodzinie zaspokajane są wszystkie potrzeby biologiczne, natomiast w rodzinie patologicznej potrzeby te nie są zaspokajane w wystarczający sposób;
- rodzina dysfunkcyjna nie zaspokaja potrzeb edukacyjnych dziecka (nie pomaga w nauce);
- potrzeby psychiczne – akceptacja, miłość, współdziałanie, bezpieczeństwo, szacunek nie są zaspokajane w wystarczający sposób;
- dzieci z rodzin dysfunkcyjnych wykazują więcej zachowań antyspołecznych”5
Przyczyny zaburzeń w stosunkach wewnątrzrodzinnych
- zły dobór małżonków, brak silnej więzi uczuciowej, brak wspólnych celów i dążeń, odmienność charakterów;
- niedojrzałość społeczna i psychiczna rodziców, nie wywiązanie się z podjętych zobowiązań i obowiązków;
- nieumiejętność organizowania życia rodzinnego z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb domowników oraz rodziny jako całości;
- zaangażowanie uczuciowe jednego z małżonków poza domem powodujące rozluźnienie więzi małżeńskich i brak zainteresowania sprawami rodziny;6
Kolejną przyczyną dysfunkcyjności w rodzinie są konflikty. „Konflikt utożsamia się z walką, wzajemnym wyrządzaniem sobie przykrości, utrudnianiem życia.Za drastyczną formę wyrażania uczuć nieprzyjaznych, wrogich uważa się kłótnie, awantury, rękoczyny”7
„O kryzysie rodziny mówimy również w innym znaczeniu. Problem dotyczy tych środowisk, w których występuje tak silne natężenie konfliktów, że niebezpieczeństwo rozbicia rodziny staje się realne, nawet nieuniknione”8
„Dezorganizacja życia rodzinnego kryje w sobie niebezpieczeństwo rozbicia, czy rozpadu rodziny. Z dezorganizacją rodziny mamy do czynienia, gdy współżycie rodziny, układ stosunków wewnątrzrodzinnych, pojmowanie i wykonywanie obowiązków rodzicielskich pozostaje w sprzeczności z celami małżeństwa i rodziny”9
Alkoholizm
„Alkoholizm u uzależnionych ludzi, rozpoznaje się wiele różnych zaburzeń zdrowia, zaburzeń psychicznych. Zaburzenia te są konsekwencją nadmiernego picia. Dolegliwości somatyczne są częstym źródłem negatywnych emocji i chronicznego stresu, obniża się ogólny poziom kondycji fizycznej”10
Współuzależnienie – „utrwalona forma funkcjonowania w długotrwałej, trudnej, niszczącej sytuacji życiowej, związanej z patologicznymi zachowaniami partnera, prowadzi do pogorszenia własnego stanu”11
Wyróżniamy trzy grupy czynników wpływających na powstawanie współuzależnienia:
- sytuacja w małżeństwie i rodzinie ( struktura rodziny, sposób pełnienia ról, stabilność finansowa, więzi emocjonalne), temu zjawisku sprzyja silna zależność emocjonalna i materialna;
- postawy i doświadczenia, które osoba wnosi do związku, istotną rolę odgrywają doświadczenia z dzieciństwa, urazy, obraz świata przez nią ukształtowany, przekonania na temat ról w rodzinie, stosunków między partnerami, obowiązków rodzinnych. Niedojrzałość emocjonalna, obniżone poczucie własnej wartości, silna potrzeba przynależności;
- zmiany w funkcjonowaniu psychologicznym osoby, sprzyjającym współuzależnieniu, w związek, który przekształca się w patologiczny, może wejść zarówno osoba zdrowa, jak i osoba z problemami osobistymi, zaburzeniami emocjonalnymi"12
Osoba żyjąca w rodzinie alkoholowej narażona jest na przeżywanie trudnych i przykrych emocji: bezradności, wstydu, lęku, złości, żalu, poczucia krzywdy. Pojawia się też radość, miłość, satysfakcja, są one jednak bardzo rzadkie i krótkotrwałe. Rodzina przeżywa ciągłą niepewność i huśtawkę nastrojów osoby pijącej, nie wie, czego może się spodziewać po powrocie pijanego ojca lub męża do domu. Dziecko w takiej rodzinie czuje się nie chciane, nie kochane, niejednokrotnie wmawia sobie, że to przez nie ojciec pije, bo było niegrzeczne, dostało zły stopień…
Wraz z alkoholizmem bardzo często idzie w parze przemoc domowa.
Jak pisze Jan Strelau przemoc domowa – „to działanie lub rażące zaniedbywania dokonywane przez jednego z członków rodziny przeciwko pozostałym, wykorzystując zaistniałą powagę sił lub władzy i powodujące u ich ofiar szkody, cierpienie, godzące w ich prawa lub dobra osobiste (…), dokonywanie przemocy to krzywdzenie słabszego, co jest złem moralnym”13
Wyróżnia się 2 rodzaje przemocy :
- „przemoc gorąca – u jej podstaw znajduje się furia, czyli dynamicznie naładowane gniewem zjawisko „pękania tamy emocjonalnej”, uruchamiające agresywne zachowanie. Furia jest wybuchem skumulowanych i niemożliwych do powstrzymania uczuć lub wściekłości. U jej podstaw znajdują się negatywne przeżycia, frustracja, niespełnienie”;
- „przemoc chłodna – wydaje się, że znacznie spokojniejsza, choć czasem spokój ukrywa silne emocje, skutecznie tłumione i kontrolowane, sprawca realizuje specyficzny scenariusz, zapisany w jego umyśle, a czasem również w obyczajach i kulturze. Jest gotowy do szkodliwego wtargnięcia na wnętrze terytorium swego dziecka lub współmałżonka. Sprawca chłodnej przemocy na ogół nie uświadamia sobie, że dokonuje aktów przemocy, ponieważ znajduje uzasadnienie nawet dla okrucieństwa. Chłodna przemoc wobec dzieci przybiera formę tzw. Surowych i konsekwentnych metod wychowawczych lub sprawiedliwego karania”14
II. Rozmiary zjawiska.
Rozwody
Przyczyną ok. 22% przypadków ustania małżeństwa jest rozwód. Według szacunków, w 2003 r. rozwiodło się ok. 47 tys. par małżeńskich (w 2002 r. ponad 45 tys.). Przeciętnie na 1000 istniejących małżeństw 5 zostało rozwiązanych na drodze sądowej. Współczynnik rozwodów utrzymał się na poziomie sprzed roku - 1,2‰ i jest jednym z najniższych w Europie. W miastach natężenie rozwodów jest trzy razy wyższe niż na wsi.
Liczba rozwodów w latach 1985-2003
W ponad 2/3 przypadków powództwo o rozwód wnosi kobieta. Natomiast orzeczenie rozwodu z winy żony następuje w niespełna 3% przypadków, a najczęściej wina nie jest orzekana (ponad 70% rozwodów). Najczęstsze przyczyny rozwodów to alkoholizm (męża), zdrada lub trwały związek uczuciowy z inną osobą, brak zainteresowania rodziną oraz znęcanie się fizyczne.
W 2003 r. wobec ponad 3 tys. małżeństw sądy orzekły separację, (o ok. 0,3 tys. więcej niż w 2002 r.), w tym dla kilkunastu par małżeńskich separacja została zniesiona.
Seksualne wykorzystywanie dzieci.
Art. 200 KK
1 Kto doprowadza małoletniego poniżej lat 15 do obcowania płciowego lub poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
ROK PRZESTĘPSTWA STWIERDZONE PODEJRZANI
1997 2210 924
1998 1875 871
1999 1659 808
2000 1506 812
2001 1448 827
2002 1453 842
2003 1786 957
2004 1904 1052
2 Tej samej karze podlega, kto utrwala treści pornograficzne z udziałem takiej osoby.
ROK PRZESTĘPSTWA STWIERDZONE PODEJRZANI
1999 14 3
2000 12 5
2001 12 3
2002 32 6
2003 31 8
2004 19 6
Art. 202 2 Kto małoletniemu poniżej lat 15 prezentuje treści pornograficzne lub udostępnia mu przedmioty mające taki charakter, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
3 Kto produkuje w celu rozpowszechniania lub sprowadza albo upowszechnia treści pornograficzne z udziałem małoletniego poniżej lat 15 albo związane z użyciem przemocy lub posługiwaniem się zwierzęciem, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
ROK PRZESTĘPSTWA STWIERDZONE PAR 2-3 PODEJRZANI PAR 2-3
1999 53 16
2000 65 11
2001 67 18
2002 98 26
2003 104 39
2004 128 43
Bezrobocie.
Dane o liczbie bezrobotnych obejmują osoby, które pozostają bez pracy i nie uczą się w szkole w systemie dziennym, są zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, są zarejestrowani w powiatowych urzędach pracy i które m.in. :
- ukończyły 18 lat (z wyjątkiem młodocianych absolwentów);
- nie ukończyły: kobiety 60 lat; mężczyźni 65 lat;
- nie nabyły prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, nie pobierają: zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub wychowawczego;
- nie są właścicielami lub posiadaczami nieruchomości rolnych o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych;
- nie podjęły pozarolniczej działalności lub nie podlegają – na podstawie odrębnych przepisów – obowiązkowi ubezpieczenia społecznego lub zaopatrzenia emerytalnego;
- będąc osobami niepełnosprawnymi mogą podjąć pracę w co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy;
- nie są tymczasowo aresztowane lub nie odbywają kary pozbawienia wolności;
- nie pobierają na podstawie przepisów o pomocy społecznej, zasiłku stałego, stałego wyrównawczego, gwarantowanego zasiłku okresowego lub renty socjalnej;
- od 1997 r. za bezrobotnego nie uważa się osoby odbywającej szkolenie oraz staż u pracodawcy;
Stopę bezrobocia rejestrowanego obliczono jako stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo, tzn. bez osób odbywających czynna służbę wojskową oraz pracowników jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego.