Finanse publiczne i budżet państwa

Finanse publiczne i budżet państwa.

1. Finanse publiczne-istota sektora.

FINANSE PUBLICZNE- przez finanse publiczne należy rozumieć gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych przez związki publiczno-prawne wężej lub szerzej traktowane.

Do sektora finansów publicznych zalicza się:
1. Organy władzy publicznej, Organy administracji rządowej, Organy kontroli państw. i ochrony prawa, Sądy i trybunały, Jednostki samorządu terytorialnego i ich związki
2. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych
3. fundusze celowe (parabudżetowe) np. fundusz ubezpieczeń społecznych
4. państwowe szkoły wyższe
5. jednostki badawczo rozwojowe
6. samodzielne, publiczne zakłady opieki zdrowotnej
7. państwowe lub samorządowe instytucje kultury
8. zakłady ubezpieczeń społ. i KRUS
9. Polska Akademia Nauk
10. i inne regulowane odpowiednimi aktami normatywnymi

Finanse publiczne obejmują następujące problemy:

• Zapotrzebowanie władz publicznych na środki finansowe.
• Badanie sposobów zaspokajania popytu władz publicznych na środki finansowe.
• Określanie skutków kształtowania popytu przez środki publiczne i ich wpływu na przebieg procesów gospodarczych i społecznych.
• Określanie udziału środków publicznych w finansowaniu poszczególnych dziedzin rozwoju społeczno – gospodarczego i zaspokajania potrzeb społecznych (publicznych).
• Badanie efektywności planowania i wydatkowania środków publicznych.
Z powyższego wynika, że nauka o finansach publicznych zajmuje się badaniem zjawisk zgromadzania i wydatkowania pieniędzy publicznych przez podmioty publiczne na publiczne cele.

Finanse publiczne pełnią w systemie finansów publicznych jako określonej kategorii stosunków społecznych wiele różnorodnych funkcji są one następujące:

1. Funkcja alokacyjna – finansów publicznych polega na tym, że państwo dysponując zasobami pieniężnymi w formie budżetu może przemieszczać środki finansowe na zadania, które ma obowiązek spełniać, albo też na dziedziny wymagające dofinansowania lub też na dziedziny, które ze swojej istoty nie przynoszą zysku a ich prowadzenie jest konieczne dla istnienia państwa i zbiorowych potrzeb obywateli.
2. Funkcja redystrybucyjna – (tzw. wtórny podział PKB) w każdym współczesnym społeczeństwie istnieją potrzeby zbiorowe, które państwo powinno zaspokajać, co rodzi potrzebę stosowania mechanizmu podzielenia środków uzyskanych w sferze produkcyjnej do sfery nieprodukcyjnej. Funkcja ta jest podstawą funkcji finansów publicznych.
3. Funkcja kontrolna – redystrybucja PKB dokonywana poprzez obieg pieniężny pozwala poprzez ściśle określone reguły ewidencjonowania wszystkich zjawisk finansowych poprzez jednostki sektora publicznego na wyciąganie wniosków o stanie gospodarki państwa i przeciwdziałanie nadużyciom mogących powstać w gospodarowaniu finansami publicznymi. Umożliwia także kontrole prowadzenia tejże gospodarki.
4. Funkcja stabilizacyjna – spełnianie przez finanse publiczne w/w 3 funkcji powoduje materializowanie się funkcji 4 polega ona na tym, że prawidłowe alokowanie środków, ich redystrybucja oraz wnikliwa kontrola umożliwia wypełnianie przez państwo celu nadrzędnego tzw. stabilizacji gospodarczej (zmniejszanie bezrobocia, regulowanie popytu publicznego, rozwój harmonijny równomierny. Mechanizm tej funkcji polega na tym, że państwo poprzez dobór odpowiednich źródeł swoich dochodów oraz ustalenie kierunków ich wydatkowania może zachęcać podmioty lub zniechęcać do aktywności gospodarczej.

W Polsce system finansów publicznych tworzą:

• Budżet państwa
• Budżet gmin
• Budżety powiatów
• Budżety województw samorządowych
• Państwowe fundusze celowe
• Samorządowe fundusze celowe
• Państwowa gospodarka pozabudżetowa
• Samorządowa gospodarka pozabudżetowa
• NFZ


3. Pojęcie i konstrukcja budżetu państwa-prawne uwarunkowania.

BUDŻET-jest danym zatrudnieniem wydatków związanych z prowadzeniem polityki finansowej przez państwo. To szczegółowe zestawienie wydatków i przychodów dotyczących najczęściej rocznego okresu czasu.
Budżet jest określony na dany rok w ustawie budżetowej. Ustawa budżetowa określa dochody i wydatki państwa na okres roku kalendarzowego. Dochody i wydatki ustalone są na podstawie obowiązujących norm prawnych.

Cechy budżetu:
• Jest podstawą do zarządzania działalnością operacyjną państwa
• Rozporządzanie wydatków i wpływów pewnych kategorii-poszczególnych jednostek realizujących wpływy i wydatki

Budżet państwa jest aktem prawnym- w państwach parlamentarnych przybiera formę ustawy budżetowej, która upoważnia do pobierania dochodów i dokonywania wydatków.

Funkcje budżetu:
• Alokacyjna
• Redystrybucyjna
• Ewidencyjna
• Kontrolna
• Stabilizacyjna
• Fiskalna
• Kredytowa


4. Dochody, wydatki i zasady budżetowe.

Zasady, normy dotyczące budżetu:

Zasady budżetowe – to pewne postulaty które mają zapewnić najbardziej prawidłowe tworzenie budżetu oraz działanie gospodarki budżetowej.
Najistotniejsze zasady dotyczące konstruowania budżetu:
1. Zasada jedności budżetu (zasada jedności formalnej i materialnej)
2. Zasada zupełności (powszechności)
3. Zasada równowagi budżetowej
4. Zasada roczności budżetu
5. Zasada jasności i przejrzystości

Ad. 1. Zasada jedności:

Całość wydatków i dochodów objętych jest jednym budżetem. Przychody państwa winny być przeznaczone na pokrycie całości wydatków. Zasada ta nie zawsze jest wykonywana.



Ad. 2. Zasada zupełności:

Oparta o powiązania z budżetem państwa innych podmiotów, zarówno powiązania brutto (podmioty, których wydatki pokrywane są bezpośrednio z budżetu a wpływy wpływają do budżetu-policja, wojsko) i netto (wydatki pokrywane są z własnych środków a wpływy do budżetu to podatki-osoby fizyczne, przedsiębiorstwa, instytucje opodatkowane podatkiem od dochodu).

Ad. 3. Zasada równowagi budżetowej:

Obecnie zasada mało funkcjonująca. Wydatki poszczególnych jednostek funkcjonujących powinny być pokryte ich wpływami.

Ad. 4. Zasada roczności:

Realizacja budżetu w ramach jednego roku (365 lub 366 dni). W Polsce od stycznia do grudnia.

Dochody budżetowe:

Źródła dochodów budżetu państwa określa ustawa „Prawo budżetowe”. Dochodami budżetu państwa m.in. są:
- podatki,
- opłaty,
- obowiązkowe wpłaty z zysków przedsiębiorstw państwowych,
- cła,
- zyski z NBP, wpłaty z NBP,
- dochody ze sprzedaży, najmu, dzierżawy składników majątkowych skarbu państwa,
- pieniężne darowizny, spadki i zapisy na rzecz Skarbu Państwa,
- inne wpłaty i wpływy
A) Kryterium prawne – dochody mogą być:
- bezzwrotne i przymusowe (zdecydowana większość)
- zwrotne i dobrowolne (obligacje i darowizny)
- odpłatne (opłata taryfowa)
- nieodpłatne (zdecydowana większość)
- zasadnicze (podatki, opłaty, cła – zdecydowana większość)
- uboczne (mandaty, grzywny, kolegia)
B) Kryterium organizacyjne – dochody mogą być:
- dochody budżetu państwa
- dochody budżetu gminy
Częściowo dochody te powtarzają się. Dominują tutaj:
• dochody podatkowe gmin,
• dochody z opłat,
• dochody z tytułu udziału w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa
• subwencje oświatowe,
• dochody z pożyczek i kredytów,
• wpływy z emisji papierów wartościowych,
• inne wpływy należne gminom na podstawie odrębnych przepisów

Wydatki budżetowe:

Wydatki budżetowe, to środki pieniężne przekazywane z budżetu państwa na finansowanie zadań państwa, gminy. Możemy je podzielić wg kilku kryteriów:
A) Kryterium ekonomiczne
- wydatki nabywcze – związane są z dokonywaniem przez państwo zakupów dóbr i usług o charakterze materialnym i określają wysokość udziału państwa w produkcie społecznym.
- wydatki redystrybucyjne (transfery) – wydatki te decydują o wykorzystaniu produktu społecznego
B) Kryterium z punktu widzenia zadań realizowanych przez podmiot publiczno-prawny
- działalność niezbędna dla funkcjonowania państwa (policja, wojska, administracja)
- wydatki socjalno-kulturowe (oświata, służba zdrowia),
- wydatki na gospodarkę w celu zapewnienia równomiernego wzrostu gospodarczego,
- wydatki na obsługę długu publicznego,
C) Kryterium ze względu na konieczność ponoszenia wydatków
- wydatki konieczne – wynikają z obowiązującego prawa – sądy, wojsko,
- wydatki pożądane – kwestia infrastruktury – budowa dróg, urządzeń związanych z ochroną
środowiska naturalnego
D) Kryterium ze względu na charakter ponoszonych wydatków
- charakter inwestycyjny,
- wydatki bieżące sfery budżetowej – służba zdrowia, oświata, dotacje do jedn. budżetowych

5. Deficyt budżetowy - rodzaje
Rodzaje deficytu budżetowego:
• Deficyt budżetowy rzeczywisty - różnica pomiędzy dochodami a wydatkami państwa
• Deficyt budżetowy strukturalny - (deficyt przy pełnym zatrudnieniu) wystąpiłby on wtedy gdy nie ma bezrobocia
• Deficyt budżetowy cykliczny - różnica pomiędzy deficytem rzeczywistym a strukturalnym

Deficyt budżetowy może wynikać:
• z nadmiernych wydatków budżetowych (militaryzacja gospodarki, rozbudowana administracja państwowa, inwestycje publiczne, transfery, wysokie koszty obsługi kosztu długu zagranicznego i wewnętrznego)
• z powodu zbyt niskich dochodów budżetowych, które z kolei mogą wynikać z niskiej stopy opodatkowania, mało skutecznego systemu ściągania podatków, czy też ze spadającego poziomu produkcji i dochodu narodowego. Dlatego też deficyt jest z reguły większy w okresie recesji gospodarczej, gdy dochód narodowy spada i mniejszy w okresie ożywienia, kiedy dochód narodowy wykazuje znaczny wzrost
• z oczekiwań społeczeństwa, że państwo będzie spełniać funkcję gwaranta bezpieczeństwa socjalnego, finansując cześć konsumpcji mniej zamożnych grup społecznych.
• wynika także ze sposobu uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym. Różne siły społeczne - z jednej strony zainteresowane są minimalizacją podatków, z drugiej zaś maksymalizacją wydatków. Natomiast nikt nie jest zainteresowany w zrównoważeniu dochodów z wydatkami.