Kultura Starożytnego Rzymu.

Kultura rzymska w swojej najpierwotniejszej części była kulturą pasterzy i rolników. Jednak w miarę rozszerzania się granic państwa rzymskiego wchłaniało ono ludy o dużo wyższej kulturze i przyjmowało ją. Stąd wpływy etruskie obecne w kulturze rzymskiej. W III wieku p.n.e., gdy Rzymianie podbijali bogate miasta greckie, zwożono do stolicy posągi, obrazy i klejnoty. Rzymianie oglądali i podziwiali dzieła greckiej sztuki i architektury, zmieniając swój stosunek do kultury i nauki. Młodzież zaczęła wyjeżdżać do ośrodków nauki greckiej. Rzymianie interesowali się tymi dziełami filozofii, które obejmowały etykę, teorię państwa i społeczeństwa.
Kultura rzymska, wiele zawdzięcza cesarzowi Oktawianowi Augustowi. W jego kręgu znaleźli się: Wergiliusz, Horacy i Owidiusz. W cesarstwie rzymskim rozwijała się również historiografia. Najwybitniejsi historycy to: Tacyt, Swetoniusz, Trankowillius, Plutarch, Cezar i August podjęli również planowaną przebudowę miasta. Miało ono świadczyć o wielkości i potędze Imperium Rzymskiego. Centralnym punktem miasta był rynek (forum), w stolicy Forum Romanum. Tu ulokowano najważniejsze gmachy państwowe i świątynie. Oprócz nich były tu także bazyliki (duże sale sądowe – targowe) i kuria (budynek posiedzeń senatu). Kolejni władcy oddawali nowe budynki, jednocześnie budując fora. Do budynków publicznych zaliczyć tez można termy, czyli łaźnie (np. termy Karakalli), teatry czy amfiteatry (Koloseum) zbudowane przez Flawiuszów oraz cyrki, w których odbywały się wyścigi konne. Bardziej niż nauki humanistyczne pociągały Rzymian wszystkie nauki techniczne i inżynieryjne. Do dzisiaj imponują nam dzieła rzymskiej myśli technicznej – drogi i akwedukty. Specyficznie rzymską dziedziną sztuki była rzeźba portretowa, naturalistycznie ukazująca oblicza władców, wodzów czy zwykłych obywateli.
Sztuka rozwijała się w VI – V wieku p.n.e. Najważniejszym jej ośrodkiem był Rzym, lecz najpełniejszy obraz dały Pompeje i Herkulanum. W rozwoju sztuki rzymskiej przyjmuje się podział na okresy: królewski (VI w. p.n.e.), republiki (V – I w. p.n.e.), cesarstwa (300r. p.n.e. – koniec IV w. n.e.). Początki architektury i plastyki rzymskiej kształtowały się pod wpływem Etrusków (porządek toskański), w okresie republiki wpływy greckie, styl późny był wynikiem zespolenia sztuki hellenistycznej i sztuki prowincji rzymskich. Mimo wpływów etruskich i greckich, twórcy rzymscy odznaczali się znaczną indywidualnością, pomysłowością, konstruktywnością, oryginalnymi rozwiązaniami kompozycji rzeźbiarskich i malarskich, cenili funkcjonalizm i monumentalizm w architekturze realizm i reprezentacyjność w rzeźbie oraz fantazje w malarstwie. Największe znaczenie historyczne zyskały osiągnięcia Rzymian w architekturze, zastosowanie nowych materiałów budowli o urozmaiconym rzucie poziomym, krytych sklepieniach, tworzących śniadanie skomplikowane kompleksy przestrzenne. Dla architektury monumentalnej, poza świątyniami są charakterystyczne budowle użyteczności publicznej (m.in. bazyliki, portyki, kurie, termy, teatry, cyrki, amfiteatry), pomniki (łuki triumfalne, kolumny) w budownictwie mieszkalnym – domy, tzw. Italskie z atrium i hellenistyczne z atrium i perystylem, piętrowe domy czynszowe (insula), miejskie i podmiejskie wille, rezydencje cesarzy (willa Hadriana w Tivoli, pałac Dioklecjana w Spoiwie). Grobowce budowano wzdłuż dróg publicznych (np. Via Appia) lub na nekropolach. Formę typowo rzymską było kolumbarium. Mauzolea (np. Oktawiana Augusta, Hadriana – w Rzymie) wznoszono na wzór grobowców hellenistycznych.
Miasta zakładano na planie prostokąta, z regularna siatką ulic równoległych do dwóch głównych, krzyżujących się arterii cardo i decumanus, otaczano murem warownym. Środek miasta zajmowało forum, był to rynek – odpowiednik greckiej agory, zwykle prostokątny. Początkowo był miejscem handlu, zebrań i sądów, później ośrodkiem władzy administracyjnej i kultu religijnego. Celem handlu służyły tzw. Fora. Najstarszy Rynek w Rzymie to Forum Romanum – miejsce najważniejszych uroczystości publicznych i obrzędów. Wodę do miasta doprowadzały akwedukty, były to konstrukcje doprowadzające wodę przewodem (kanałem lub rurociągiem) pod wpływem siły ciężkości, ze źródła na znaczne odległości, ponad przeszkodami terenowymi (rzekami, dolinami, górkami czy drogami). Przez rzeki przerzucano mosty na arkadowych przęsłach.
Rzeźba rzymska, zwłaszcza dekoracyjna miała charakter odtwórczy (głównie kopie dzieł greckich). Większą oryginalność wykazywał portret, a zwłaszcza popiersie na profilowane bazie. Portrety z okresu republiki cechował weryzm. W okresie cesarstwa, rozpowszedniły się portrety władców (popiersia i posągi) modelowane zgodnie z wymogami propagandy. Podobnie wykonywano reliefy historyczne zdobiące budowle i pomniki. Na kamiennych sarkofagach, produkowanych od II w. występowały reliefy o treści mitologicznej i rodzajowej. Malarstwo sztalugowe i tablicowe w okresie późnej republiki zostało wyparte przez malarstwo ścienne, na podstawie schematów kompozycyjnych podzielone na 4 style pompejskie: inkrustacyjny (II w. p.n.e.) – imitował okładzinę z barwnych marmurów, archaiczny (I w. p.n.e) – za pomocą malowanych elementów archaicznych stworzył iluzję głębi przestrzennej, egiptyzujący (I poł. I w. p.n.e.) – polegał na zdobieniu ściany malowidłami imitującymi obraz sztalugowy drobnymi motywami (często pochodzenia egipskiego), iluzjonistycznej (II poł. I w.) – sztucznie powiększał wnętrze przez malowanie pomieszczeń w amfiladzie lub pejzaży. Mozaiki wielobarwne był czarno – białe wykonywane z sześciennych kostek rozkwit przeżywała gliptyka, ceramika, szklarstwo i torentyka. Sztuka rzymska, niemal całkowicie anonimowa wniosła do późniejszej sztuki europejskiej wiele trwałych wartości, jej bezpośrednimi następstwami były sztuka wczesnochrześcijańska i bizantyjska.
Z pośród starorzymskich bogów jednych czczono w życiu prywatnym, inni byli przedmiotem kultu państwowego. Szczególnie liczne były bóstwa, opiekujące się różnymi czynnościami życia chłopskiego. W miarę rozrostu państwa przybywały nowe bóstwa państwowe. Na ich czele stała trójca Ippiter, Inno, Minera. Podstawą naszych wiadomości w tej dziedzinie jest kalendarz rzymski. Wpływ kultury greckiej wprowadził nowych bogów, których identyfikowano z dawnymi (np. Ippiter = Zeus). W roku 205 przed Chrystusem zaprowadzono w Rzymie kult matki bogów, Kybele, czczonej na Wschodzie. Później przyjęły się inne bóstwa wschodnie (Izyda, Mitra, itd.). kult religijny miał zapewnić ludziom przychylność bogów. Piesze nad nim sprawowały kolegia kapłańskie: pontyfices (z pontifex maximus spraw religijnych), flenines, westalki, angures, fetiales, salii, kolegium do przechowania ksiąg sybilińskich, haruspices (etruskiego pochodzenia). Religia rzymska stała się w końcu ściśle formalistyczną i na próżno starali się ja ożywić August i jego następcy. Za cesarstwa wprowadzono kult panującego.