Jan Matejko
Matejko Jan, ur. 24 VI 1838, Kraków, zm. 1 XI 1893, tamże, malarz; najwybitniejszy przedstawiciel pol. malarstwa hist. XIXw.; 1852?58 studiował wSzkole Sztuk Pięknych wKrakowie (u W.K. Stattlera iW. Łuszczkiewicza), 1858 ? wMonachium (u H. Anschtza); od 1864 czł. Tow. Nauk. wKrakowie iwielu akad. zagr.; od 1873 dyr. Szkoły Sztuk Pięknych wKrakowie; odbył wiele podróży zagr. (Paryż, Wiedeń, Turcja, Czechy, Węgry, Włochy) ipo Polsce. Od poł. lat 50. tworzył obrazy gł. zdziejów ojczystych, poprzedzone wnikliwymi studiami hist. izabytkoznawczymi; gł. dzieła: Stańczyk (1862), Kazanie Skargi (1864), Rejtan (1866), Unia Lubelska (1869), Stefan Batory pod Pskowem (1872), Zawieszenie dzwonu Zygmunta (1874), Bitwa pod Grunwaldem (1878), Hołd pruski (1882), Sobieski pod Wiedniem (1883), Kościuszko pod Racławicami (1888), Konstytucja 3 maja (1891), oraz cykl Dzieje cywilizacji wPolsce (1889). Większość znich to ogromnych rozmiarów kompozycje owielkiej sile wyrazu, które cechuje połączenie realist. obserwacji idokumentalnej precyzji szczegółów zprzejaskrawioną gestykulacją idynamicznymi układami kompozycyjnymi całości obrazu. Matejko był jednym znajwiększych pol. portrecistów, m.in. portrety: żony wsukni ślubnej (1879), A. Potockiego (1890), S. Tarnowskiego (1890), znakomity Autoportret artysty (1892). Zaprojektował jedno znajwiększych dzieł pol. malarstwa monumentalnego ? polichromię wKościele Mariackim wKrakowie (1889?91); dużą popularność zyskał cykl rysunków Poczet królów iksiążąt polskich (1890) oraz album Ubiory wPolsce (1860). Uczniami Matejki byli m.in.: M. Gottlieb, J. Malczewski, J. Mehoffer, S. Wyspiański. Dzieła Matejki, stanowiące swoisty wykład historiozoficzny, przesycone głębokim patriotyzmem ukazywały społeczeństwu pol. wizję przeszłości imiały duży wpływ na umacnianie świadomości narodowej. Podczas II wojny świat. najważniejsze dzieła Matejki były ukryte w obawie przed zniszczeniem przez Niemców (np. Bitwę pod Grunwaldem ukrywano wLublinie); obecnie znajdują się gł. wzbiorach Muzeów Nar. wKrakowie iw Warszawie oraz na Zamku Król. wWarszawie. W domu rodzinnym Matejki wKrakowie mieści się Muzeum Jana Matejki.