Podstawowe usługi internetu
PODSTAWOWE USŁUGI INTERNETU
Internet jest czymś więcej niż tylko grupą komputerów połączonych ze sobą za pomocą linii telefonicznych. Najważniejszą jego cechą jest możliwość komunikowania się z dowolnym komputerem w obrębie sieci - pozwalająca pokonać fizyczną barierę odległości i umożliwiająca ludziom kontakt. Jeśli już postanowiłeś skorzystać z Internetu, pojawia sie przed Tobą podstawowy problem: Jakie, tak naprawdę, są możliwości Internetu?
Wiele osób postrzega Internet jako pewną całość, w rzeczywistości zaś jest to zbiór wielu elementów, z których każdy spełnia inne funkcje, określamy je jako usługi internetowe. Każda z usług wymaga specyficznych narzędzi (oprogramowania):
Poczta elektroniczna
E-mail - poczta elektroniczna, umożliwiająca wysyłanie listów do innych użytkowników Internetu posiadających konto - elektroniczną skrzynkę na listy. Oprócz listów można przesyłać w ten sposób również pliki w różnych formatach. Niezależnie od fizycznego położenia serwera zawierającego konto poczty elektronicznej adresata, koszt przesłania listu nie przekracza opłaty za lokalną rozmowę telefoniczną. E-mail jest usługą bazującą na specjalnych serwerach pocztowych, działających pod kontrolą różnych systemów operacyjnych, posługujących się wspólnymi protokołami należącymi do grupy SMTP (ang. Simple Mail Transfer Protocol) oraz POP3 (ang. Post Office Protocol). Listy adresujemy według schematu: [email protected] komputera adresata. Pierwszy człon to tzw. identyfikator przyznawany przez administratora sieci przy zakładaniu konta, drugi identyfikuje serwer odbierający korespondencję użytkownika. Symbol @ (określany potocznie jako "małpa", czytamy jako "at") można przetłumaczyć jako "na" czyli konto danego adresata na takim to a takim komputerze bądź w takiej to a takiej organizacji, firmie itp.
Poczta elektroniczna jest najbardziej podstawową usługą i dla wielu użytkowników jest ona wręcz jedyną usługą z jakiej korzystają. Jak na ironię, w pierwszych dniach istnienia ARPAnet-u poczta elektroniczna była uważana za nieistotny dodatek do innych możliwości udostępnianych w sieci. Za "ojca" poczty elektronicznej uważa się Raya Tomlinsona, twórcę pierwszego programu pocztowego na świecie z 1974 roku. Niektóre źródła podają jednak teorię, według której ten sposób komunikacji był używany już wcześniej, a mianowicie pod koniec lat sześćdziesiątych.
Przesyłanie plików (File Transfer Protocol)
FTP - usługa umożliwiająca pobieranie plików (ang. download) ze specjalnych komputerów, zwanych serwerami FTP, a także umieszczanie naszych plików (ang. upload) na takich serwerach, do których mamy prawo dostępu. Wiele serwerów FTP udostępnia bezpłatnie swe archiwa z plikami wszystkim użytkownikom. Najpopularniejsze archiwa mają swoje mirrory, tzn. serwery, na których są skopiowane ich zasoby, aby w ten sposób szybciej i łatwiej można było ściągać poszukiwane pliki z różnych miejsc na świecie.
Pliki są przesyłane za pomocą protokołu przesyłania plików (ang. File Transfer Protocol) znanego od 1970 roku. Dokumenty udostępniane publicznie można otrzymać za pośrednictwem procedury anonimowy FTP (ang. anonymous FTP), pozwalającej na połączenie z odległym komputerem używanie zasobów zgromadzonych w katalogach, które administrator systemu postanowił udostępnić publicznie. W archiwach FTP można znaleźć oprogramowanie typu shareware i public domain. Programy public domain są darmowe, zaś shareware wymagają zapłacenia autorowi za program, jesli po okresie próbnym zdecydujemy się na dalsze ich używanie. Węzły Internetu oferujące anonimowe FTP są to zwykłe systemy komputerowe, znajdujące się w wielu różnych miejscach i wykonujące jednocześnie wiele różnych operacji. Chociaż udostępniają swoje zasoby użytkownikom FTP, co oznacza, że każdy może się z nimi połączyć i ściągac stamtąd jakieś pliki, nie zostały specjalnie zaprojektowane w celu pełnienia takich funkcji usługowych i nie musza być "przyjazne użytkownikowi".
Interakcyjna praca na odległych komputerach
Usługa znana jako Telnet, to możliwość połączenia z odległym komputerem i interakcyjnej pracy z oferowanymi przezeń programami. Za pomocą Telnetu możemy połączyć się na przykład z katalogami bibliotecznymi odległych uczelni w poszukiwaniu różnych informacji, przez cały czas nasz komputer będzie służył za terminal odległej maszyny, która wykonuje nasze polecenia. Do korzystania z Telnetu nie potrzeba komputera o dużej mocy obliczeniowej, gdyż wszystkim zajmuje się serwer, a do nas dociera jedynie obraz, wymagane jest jednak opanowanie niektórych komend UNIX-a. Serwer komunikuje się z użytkownikiem w trybie tekstowym, co gwarantuje kompatybilność i w miarę wygodną pracę na wolnych modemach.
Ze zdalnym serwerem łączymy się przez podanie jego adresu, a następnie przedstawienie się (login) i niekiedy podanie hasła. Zwykle Telnet jest używany do podłączania się do komputerów w Internecie oferujących pewne usługi publiczne, pozwalające się zalogować jako gość (bez hasła). Korzystając z Telnetu możemy uruchamiać większość programów, które są na wyposażeniu standardowego UNIX-a. Przykładowo możemy zlecić wykonanie jakiegoś długotrwałego zadania, które serwer będzie wykonywał po naszym wylogowaniu (np. ściąganie plików z Internetu). Za pomocą Telnetu możemy również sprawdzić pocztę, czy prowadzić pogawędki (IRC).
World Wide Web
W 1989 roku Tim Berners-Lee z CeERN-u, szwajcarskiego instytutu fizyki cząstek elementarnych, wpadł na pomysł, który stał się podstawą World Wide Web, początkowo pomyślanej jako środek służący wymianie materiałów naukowych z dziedziny fizyki. Chciał on stworzyć sieć, w której informacje z dowolnego źródła były by dostępne w prosty i logiczny sposób za pomocą jednego programu i dla każdego rodzaju komputera. Projekt ten okazał się tak popularny, że wkrótce w celu ułatwienia korzystania z "Pajęczyny Oplatającej Świat" powstał program Mosaic - pierwsza graficzna przeglądarka WWW.
Serwerem WWW może być dowolny podłączony do Internetu komputer, z zainstalowanym odpowiednim oprogramowaniem, działający w oparciu o protokół HTTP (ang. HyperText Transport Protocol). Do oglądania stron WWW potrzebna jest nam jedna z licznych przeglądarek. Prezentacje w sieci WWW przygotowujemy w oparciu o specjalny język opisu stron HTML (ang. HyperText Markup Language), dzięki któremu łącza do innych dokumentów mogą być osadzone w różnych elementach strony. Szczególną cechą tego języka jest fakt interpretowania zawartość strony przez przeglądarkę klienta, a nie przez serwer. Dzięki temu możliwe jest przesyłanie jej w postaci tekstowej (mniejsza objętość).
Poza kolejnymi odmianami języka HTML, twórcy stron WWW korzystają obecnie między innymi ze skryptów CGI (ang. Comon Gateway Interface), programów Javy czy skryptów JavaScript, pozwalających na interakcyjne oglądanie stron. Możliwe stało się również bezpośrednie odtwarzanie na stronie WWW osadzonych obiektów (np. plików RealAudio czy RealVideo) za pomocą programów zwanych dodatkami (ang. plug-in) ściśle zintegrowanych z przeglądarką.
Grupy dyskusyjne
Usenet, News - grupy dyskusyjne w Internecie są swoistą tablicą ogłoszeniową, na której umieszczane są wysyłane na jej adres listy. Skierowany na adres określonej grupy e-mail dociera do wszystkich jej subskrybentów. Osoba chcąca uczestniczyć w internetowej dyskusji, łączy się z serwerem grup i wybiera interesujące ją grupy. Grupy dyskusyjne są podzielone na hierarchie tematyczne, dzięki czemu łatwiej jest dotrzeć do grupy zajmującej się interesującym nas tematem (np. comp - komputery i informatyka, sci - zagadnienia naukowe, rec - rekreacja, hobby, soc - socjologia, misc - różności itp.). Ważną cechą grup dyskusyjnych jest możliwość połączenia się z serwerem w dowolnej chwili i przeczytania informacji umieszczonych na nim przed naszym przystąpieniem do dyskusji, oczywiście tak jak na prawdziwej tablicy ogłoszeń, informacje nie są umieszczone "na wieczność", po pewnym czasie zostają zeń usunięte. Niektóre grupy dyskusyjne są grupami moderowanymi tzn. wszystkie wiadomości wysyłane na taką grupę trafiają do skrzynki pocztowej wybranego moderatora, który decyduje, czy mogą się one pojawić w grupie.
Usenet powstał w 1979 roku, dwaj studenci z Duke University w Północnej Karolinie w USA - Tom Truscott i Jim Ellis - chcieli połączyć komputery tak, by umożliwić dyskusję między użytkownikami Unixa rezydującymi na różnych maszynach. Kolejne lata przynosiły różne wersje oprogramowania obsługującego dyskusje. W 1986 roku powstał pakiet NNTP (ang. Network News Transfer Protocol) i protokół o tej samej nazwie pozwalający na korzystanie z TCP/IP do przesyłania newsów. W ten sposób newsy wkroczyły do Internetu.
Listy dyskusyjne
Lista dyskusyjna jest specyficzną formą wykorzystania poczty elektronicznej. Jeśli pragniesz wymieniać korespondencję z pewną grupą osób o podobnych zainteresowaniach, niekoniecznie mieszkających w tym samym mieście czy nawet kraju, a przy tym nie uśmiecha Ci się wysyłanie listów osobno do każdej z nich - to najlepszym rozwiązaniem jest właśnie lista dyskusyjna. Listy dyskusyjne są związane z wieloma tematami i dziedzinami, niektóre z nich są bardzo ogólne (np. sport), inne zaś określone z ogromną precyzją (np. emulacja terminali Macintosh). Wiele list jest wykorzystywanych jako miejsce spotkań i wymiany poglądów środowisk naukowych, prowadzona na nich korespondencja jest traktowana bardzo poważnie, stąd wprowadzone są pewne ograniczenia na przyjmowanie zapisów na taką listę.
Większość serwerów list dyskusyjnych to programy LISTSERV, który napisał Eric Thomas w 1986 roku. Zapisanie się na listę dyskusyjną wymaga wysłania pocztą elektroniczną e-maila zawierającego polecenie interpretowane przez program, czasami trzeba wypełnić formularz na stronie WWW - zależy to od prowadzącego listę. Każda lista dyskusyjna ma dwa adresy: pocztowy, używany do kontaktowania się z jej członkami (np. [email protected]), oraz adres administratora, pod który nadchodzą polecenia dla serwera (np. [email protected]). Z reguły listy są niemoderowane, czyli po prostu przekazujące informacje natychmiast po ich otrzymaniu. W listach moderowanych każda wiadomość zostaje poddana selekcji.
W przeciwieństwie do grup dyskusyjnych, korzystając z listy dyskusyjnej nie mamy możliwości otrzymania dotychczasowej korespondencji, a jedynie pocztę wysłaną po naszym zapisaniu się na listę. Jednak większość list i grup dyskusyjnych prowadzi tzw. FAQ (ang. Frequently Asked Questions) - dokument zawierający najczęściej zadawane pytania wraz z odpowiedziami, który może nam pomóc w zaznajomieniu się z dotychczasową korespondencją i pozwoli uniknąć powtórzenia omawianych wcześniej tematów.
Internet Relay Chat
IRC - pogawędka w Internecie. Pogawędki na IRC toczą się na tzw. kanałach, z których każdy ma swoją nazwę i zazwyczaj specjalizuje się w określonej tematyce. Konwersacja toczy się poprzez wpisywanie zdań z klawiatury komputera, wypisywane teksty pojawiają się (w czasie rzeczywistym) na ekranach komputerów wszystkich użytkowników, połączonych w tym momencie z danym kanałem IRC. Niektórzy nazywają IRC działającym na żywo odpowiednikiem CB Radio.
IRC, poza możliwością prowadzenia publicznej pogawędki, oferuje między innymi mechanizmy pozwalające sprawdzić kim są nasi rozmówcy, prowadzić prywatne rozmowy, a nawet przesyłać pliki.
Internet Relay Chat narodził się latem 1988 roku w głowie administratora fińskiego serwera tolsun.oulu.fi - Jarkko Oikarinena. Na początku, oprócz mechanizmu do rozmów na żywo, oprogramowanie miało być wyposażone w mechanizmy przypominające Usenet i narzędzia do obsługi skrzynki kontaktowej BBS. Jarkko najpierw zrealizował część pozwalającą na dyskusje na żywo, którą przetestował na administrowanym przez siebie serwerze. Już na jesieni 1988 roku IRC był obecny w całym Internecie, w 1989 roku istniało około 40 serwerów. Tą pierwszą sieć nazwano O-net. W 1993 roku IRC został zaakceptowany jako standard internetowy przez publiczne zdefiniowanie protokołu w dokumencie rfs-1459.
Rozmawianie w Internecie
Internetowy telefon - dzwonienie przez sieć wymaga posiadania karty dźwiękowej, słuchawek i mikrofonu. Istniejące programy pozwalają rozmawiać z jedną osobą jak przez zwykły telefon, inne działają podobnie jak IRC - logujemy się na serwerze i włączamy się do jakiegoś kanału. Poza prowadzeniem rozmowy w czasie rzeczywistym, część programów umożliwia uczestnictwo w wideokonferencjach, transfer plików w tle czy korzystanie z tablicy do rysowania.
Wideokonferencje - jest to możliwość oglądania rozmówcy podczas prowadzonej pogawędki, niestety obecna szybkość łączy i istniejącego sprzętu powoduje, że internetowe konferencje przypominają bardziej pokaz slajdów niż rzeczywistą transmisję wideo.
Świstak i Veronica, WAIS, WHOIS...
Świstak, Gopher - przed WWW najlepsze narzędzie do gromadzenia i uporządkowania danych w Internecie. Poszczególne serwery można przeszukiwać za pomocą menu wejściowego, przeszukanie tytułów w całej gophersferze umożliwia wyszukiwarka Veronica. Połączenie ze Świstakiem możemy uzyskać za pomocą Telnetu lub wpisując w przeglądarce adres poprzedzony przez gopher:// np. gopher://gopher.tc.umn.edu - adres Świstaka na Uniwersytecie Minnesota.
WAIS (ang. Wide Area Information Servers) - serwery informacji rozległej, system umożliwiający przeszukiwanie baz danych za pomocą słów kluczowych i zawężanie poszukiwań za pomocą technik sprzężenia zwrotnego (ang. relevance feedback). Z systemem WAIS możemy połączyć się za pomocą Telnetu np. łącząc się z serwerem sunsite.unc.edu, a następnie wprowadzając słowo swais jako identyfikator użytkownika po zachęcie login:.
WHOIS - program umożliwiający przeszukanie bazy danych w celu odnalezienia ludzi i adresów sieciowych. Z programem WHOIS można połączyć się za pomocą Telnetu np. łącząc się z serwerem rs.internic.net, a następnie wprowadzając słowo whois. Po zachęcie można podać nazwisko i imię poszukiwanej osoby oddzielone przecinkiem. Innym przydatnym narzędziem do wyszukiwania osób, gdy znamy nazwisko i serwer może być netfind, wystarczy zarejestrować się na serwerze bruno.cs.colorado.edu podając jako login słowo netfind, następnie wprowadzić słowa kluczowe opisujące szukaną osobę.
Gry online - wiele nowo powstających gier komputerowych ma opcję kilku graczy, co pozwala na granie w trybie online. Niektóre gry (np. SubSpace) mogą być rozgrywane wyłącznie w sieci. Znalezienie przeciwnika w takiej grze wymaga połączenia się z jego komputerem - możemy w tym celu wykorzystać Internet. Jednak nie zawsze gra z wykorzystaniem Internetu przebiega bezproblemowo, zwłaszcza gdy wymaga od przeciwników szybkiego reagowania. Jedną z pierwszych gier zaprojektowanych głównie do gry w trybie online był Quake. Specjalna wersja o nazwie QuakeWorld umożliwia kompensowanie graczom czasu zwłoki. Gra Quake II pozwala na równoczesną zabawę 64 graczy.