Produkcja roślinna.

Spis treści

1. Zboża
2. Rośliny strączkowe
3. Rośliny bulwiaste i korzeniowe
4. Rośliny tłuszczodajne
5. Rośliny cukrodajne
6. Owoce i warzywa
7. Używki
8. Rośliny włókniste i kauczukodajne

1.Zboża
Głównym produktem rolnictwa są zboża. Stanowią one podstawę wyżywienia ludności świata, są również stosowane jako pasze dla zwierząt, a niektóre stanowią ważny surowiec przemysłowy. W 1993 r. zebrano na świecie 1,9 mld ton zbóż, co w przeliczeniu na jednego mieszkańca globu ziemskiego stanowi około 337 kg. Najbardziej rozpowszechnionym zbożem świata jest parzenica. Jej uprawa w 1992 r. zajmowała 220 mln ha, natomiast zbiory w 1993 r. wyniosły 566 mln ton. Dzięki wyhodowaniu wielu odmian, parzenicę uprawia się we szystkich strefach klimatycznych.

Najwięcej pszenicy zbiera się w Europie, na Dalekim Wschodzie, w Ameryce Północnej i w byłym Związku Radzieckim. Plony pszenicy są bardzo zróżnicowane, od 6-8 dt w niektórych krajach północnej Afryki, do 60-70 dt w krajach Unii Europejskiej. Różnice te odzwierciedlają poziom kultury rolnej i nakładów kapitałowych, aczkolwiek istotą rolę odgrywają warunki klimatyczne (niedobór wilgoci).

Największy wkład w ten postęp wniósł pracownik Międzynarodowego Ośrodka Uszlachetniania Kukurydzy i Pszenicy w Meksyku, amerykański agronom norweskiego pochodzenia Norman E. Borlaug. Wyhodował on odporne na choroby, plenne odmiany pszenicy, które następnie rozpowszechniono w Pakistanie, Indiach, Meksyku, Ameryce Południowej przyczyniał się do istotnego zwiększenia plonów oraz przezwyciężenia klęski głodu, poprzednio regularnie nawiedzający niektóre kraje (m.in. Indie i Pakistan).

W roku 1993 światowy eksport pszenicy wyniósł 93 mln ton. Wielkość tego eksportu zależy od kilku krajów. Eksportują głównie kraje rozwinięte. Dużymi importerami są nieliczne kraje.
Drugim wielkim zbożem świata jest ryż. Powierzchnia jego uprawy jest znacznie mniejsza niż pszenicy, natomiast zbiory są dość zbliżone. Średnie światowe plony tego zboża są o ok. 10 dt większe w porównaniu z pszenicą.

Ryż w ciągu całego okresu rozwoju i wzrostu wymaga dużej ilości ciepła oraz wilgoci, dlatego najwięcej się go uprawia w zwrotnikowej i podzwrotnikowej strefie monsunowej, oraz na terenach sztucznie nawadnianych. Eksport ryżu w porównaniu z eksportem pszenicy jest niewielkie. Charakterystyczny jest stosunkowo skromny udział w eksporcie dwóch największych producentów oraz duży eksport Stanów Zjednoczonych.

Zbiory pozostałych zbóż są mniejsze niż łączne zbiory ryżu i pszenicy. Dominują w tej produkcji kraje rozwinięte. W tej grupie zbóż najważniejszą rolę odgrywa kukurydza, której zbiory przewyższają zbiory wszystkich pozostałych. Kukurydza jest zbożem pochodzenia amerykańskiego. Wymaga dużo ciepła oraz wilgoci, dlatego w największych ilościach jest uprawiana w wilgotnych klimatach strefy gorącej i w ciepłych morskich klimatach umiarkowanych. Ponad 45% światowych zbiorów kukurydzy dostarczają Stany Zjednoczone; Chiny – 18%, Brazylia – 6%, Meksyk, Francja po ok. 3%, Afryka – 2%. Kukurydza jest rośliną alimentacyjną, stanowią doskonałą paszę dla zwierząt, a ponadto służy jako surowiec przemysłowy (m.in. do produkcji oleju jadalnego, celulozy, papieru, alkoholu, kleju).

Drugie miejsce pod względem wielkości zbiorów zajmuje jęczmień. Zbiory tego zboża w ostatnim dziesięcioleciu wzrosły tylko nieznacznie. Uprawia się głównie dwie odmiany tego zboża o różnych wymaganiach klimatycznych. Jęczmienia jary cechuje najkrótszy okres wegetacyjny z pośród wszystkich zbóż oraz duża odporność na niskie temperatury, dlatego na półkuli północnej uprawia się go nawet za kołem podbiegunowym. Z kolei jęczmień ozimy dobrze znosi wysokie temperatury i długie okresy suszy. Jęczmień jest rośliną żywiołową (płatki, kasze) oraz przemysłową (jęczmień browarniany), a przede wszystkim pastewną. Najwięcej jęczmienia (ponad 15% światowych zbiorów) produkuje Rosja; Niemcy, Kanada, Francja, Ukraina, Stany Zjednoczone po 6-8%, a ponad to Kazachstan i Wielka Brytania po ok. 5%; polska – 2%.

Kolejną pozycję zajmuje sorgo, którego zbiry są trzy krotne mniejsze niż jęczmienia. Zboże to w zasadzie uprawia się na trzech kontynentach w zbliżonych proporcjach: w Ameryce Północnej, Azji i Afryce. Najwięcej zbiera się go w Stanach Zjednoczonych.

Proso uprawia się na nieco mniejszych powierzchni niż sorgo, a jego zbiory są prawie o połowę mniejsze. Połowa światowej produkcji pochodzi z Azji (głównie z Chin a także z Indii), ponad 1/3 z Afryki. Proso i sorgo należą do zbóż mało wydajnych, natomiast udaję się w trudnych warunkach agroklimatycznych, a ponad to posiadają wysoką wartość pokarmową. Wykorzystuje się je głównie na paszę.

Żyto jest w zasadzie zbożem uprawianym w Europie. Jego zbiory od wielu lat utrzymują się na zbliżonym poziomie, natomiast jego areał ciągle się kurczy. Zborze to daje znacznie mniej plonów i zawiera mniej białka niż pszenica. Jego zaletą jest to, że jest mało wymagające pod względem warunków glebowych i klimatycznych. Cztery kraje: Rosja, Polska, Niemcy i Białoruś dostarczają ok. 80% światowej produkcji żyta. Niewielkie ilości tego zboża uprawia się ponad to w Kanadzie, Stanach Zjednoczonych i Argentynie.Światowy eksport zbóż, poza pszenicą i ryżem, jest raczej niewielki i w zasadzie ogranicza się do kukurydzy.

2.Rośliny strączkowe
Ważną pozycja w produkcji roślinnej świata zajmują rośliny strączkowe. Najważniejsze z tej grupy są fasola i groch, a ponadto pewne znaczenie ma soczewica. Rośliny te są w największych ilościach uprawiane w krajach rozwijających się stanowią podstawę wyżywienia ludności.

3.Rośliny bulwiaste i korzeniowe.
W tej grupie największe znaczenie ma uprawa ziemniaka. Jest to roślina pochodząca z Ameryki Południowej, a która najbardziej rozpowszechniła się w Azji i Europie. Trójkę czołowych producentów ziemniaka stanowią: Rosja, Chiny i Polska, dostarczają po 10 - 15% światowych zbiorów.Ziemniak ma skromne wymagania klimatyczne i glebowe. Najlepsze plony daje w warunkach klimatu umiarkowanego, a jego uprawa sięga po koło podbiegunowe północy. Jest rośliną bardzo wydajną; średnie światowe plony przekraczają 100 dt/ha, a w Europie ponad 200 dt/ha. Ziemniak jest ważną rośliną alimentacyjną, dostarcza paszy dla zwierząt oraz jest surowcem do produkcji spirytusu, krochmalu i syropu ziemniaczanego.

Podobne przeznaczenie maja bataty. Powierzchnia upraw i zbiory tej rośliny są p połowę mniejsze niż ziemniaków. Około 85% światowych zbiorów dostarczają Chiny, a cała Azja – ponad 90%, Afryka – 5%.

W krajach tropikalnych najważniejszą rośliną bulwiastą jest maniok, dostarczającej mąki skrobiowej – kassawa. Jest to roślina pochodząca z Ameryki Południowej, obecnie uprawiana w całej strefie międzyzwrotnikowej. Około 45% światowych zbiorów pochodzi z Afryki, 33% z Azji, 21% z Ameryki Południowej.
Ponadto w strefie międzyzwrotnikowej (głównie na półkuli wschodniej) jest uprawiana kolokacja, dostarczająca wielkich bulw zwanych taro, a młode liście są wykorzystywane jako warzywo. W obszarach podzwrotnikowych i zwrotnikowych uprawia się pochrzyn (jam), dostarczających bulw dochodzących do 2 metrów długości i osiągających wagę do 18 kg.

4.Rośliny tłuszczodajne
Spośród roślin dostarczających tłuszcz szczególnie ceniona jest soja. Jest to jednoroczna roślina motylkowa pochodząca z północnych Chin. Jej nasiona zawierają średnio 20% tłuszczu i 40% białka. Dzięki temu soją oprócz tłuszczu dostarcza wysoko białkowej paszy. Olej sojowy służy do celów spożywczych, a ponadto jest stosowany do produkcji farb i lakierów. Około 55% soi zbiera się w stanach Zjednoczonych. Duży udział w zbiorach tej rośliny mają ponadto Chile, Argentyna, Chiny, Indie, Indonezja. Wartościowego oleju jadalnego dostarczają orzeszki ziemne uprawiane w największych ilościach w Indiach, Sudanie, Chinach, Senegalu i Stanach Zjednoczonych. Słonecznika najwięcej uprawia się w byłym Związku Radzieckim, Argentynie, stanach Zjednoczonych, Francji, Turcji. W produkcji rzepaku przodują Chiny – 25% światowej produkcji, Indie – 20%, Kanada – 15%. Szczególnie ceniony jest olej z oliwek, uprawianych głównie w krajach śródziemnomorskich. Najwięcej oliwek zbiera się we Włoszech i Hiszpanii.

5.Rośliny cukrodajne
W produkcji cukru podstawowe znaczenie ma trzcina cukrowa i burak cukrowy. Trzcina cukrowa jest trawa, której sok zawiera ok. 20% cukru. Jej rozwój wymaga wysokiej temperatury oraz opadów powyżej 1000 mm rocznie. W 1993 r. wyprodukowano ponad 74 mln ton cukru trzcinowego i 39 mln ton buraczanego. W Europie, Wspólnocie Niepodległych Państw i w Ameryce Północnej cukier uzyskuje się z buraka cukrowego. Jest to roślina wymagająca dobrych gleb, znacznego nasłonecznienia (im więcej godzin słonecznych tym większa zawartość cukru w buraku) i starannej uprawy.

6.Owoce i warzywa
Ważna rolę wśród roślin żywnościowych odgrywają warzywa i owoce. Do najbardziej intensywnych form rolnictwa należy warzywnictwo. Rozwój wielkich aglomeracji miejskich wywołał duży popyt na warzywa. Najwięcej warzyw produkują państwa o dużej liczbie ludności. Spożycie owoców i warzyw rośnie wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa. Na świecie uprawia się kilkaset różnych warzyw, z których większość ma zasięg lokalny. Znaczenie światowe ma kilka z nich: pomidory, których w 1992 r. zebrano 69 mln ton, kapusta, ogórek, marchew, melon. Ponad to w Europie sa rozpowszechniane buraki ćwikłowe.

7.Używki
Produkcja kawy od wielu lat utrzymuje się na poziomie 5,5 – 6 mln ton rocznie. Kawa wywodzi się z Afryki, ale najlepsze warunki rozwoju znalazła w Ameryce Południowej. Najlepsze wyniki uprawy kawy uzyskuje się na terenach położonych na wysokości 800 – 1500 m n.p.m., charakteryzujących się w okresie wegetacji wyrównaną temperaturą 18 – 20 stopni Celsjusza, równomiernie rozłożonymi opadami. Produkcja kawy w poszczególnych latach wykazuje zmienne wahania wywołane niestabilnością warunków pogodowych, tym niemniej jej zbiory ciągle rosną: 1970 r. – 3850 tys.ton, 1985 r. – 5820 tys.ton, w 1990 r. – 6126tys.ton.

Kakaowiec wywodzi się z lasów Ameryki Środkowej i Południowej. Jego uprawa wymaga gorącego i wilgotnego klimatu w ciągu całego roku. Produkcja ziarna kakaowca ciągle rośnie. Najwięcej krakała zbiera się w Afryce. Wybrzeże Kości Słoniowej produkuje więcej ziarna kakaowego niż cała Ameryka Łacińska. Poza Afryką i Ameryką Łacińską liczą się w tej dziedzinie tylko dwa kraje azjatyckie; Indonezja i Malezja.

Krzew herbaciany wywodzi się ze wschodniej Azji, uprawia się go w klimacie zwrotnikowym i podzwrotnikowym. Wymaga starannej uprawy, a dla uzyskania dobrej jakości herbaty konieczny jest ręczny zbiór umożliwiający staranną selekcją zdejmowanych listków. Produkcja herbaty wykazuje wysoki stopień koncentracji. Poza Azją pewną rolę w tej dziedzinie odgrywa tylko Afryka.
Ważnym przedmiotem handlu światowego jest tytoń. Tytoń pochodzi z Ameryki Południowej i szczególnie dobrze się udaje w ciepłym klimacie; wymaga dobrych gleb i starannej uprawy. Od lat potentatem w produkcji tytoniu są Chiny; drugie miejsce, ze znacznie mniejszą produkcją, zajmują Stany Zjednoczone. Mimo spadku spożycia tytoniu w krajach wysoko rozwiniętych, światowa produkcja ciągle rośnie.

8.Rośliny włókniste i kauczukodajne
Spośród roślin dostarczających włókien najważniejszą rolę odgrywa bawełna. Bawełna wymaga dużej ilości wilgoci w ciągu całego okresu rozwoju i bezdeszczowej pogody w czasie zbioru. Najlepsze włókna uzyskuje się w wyniku sztucznego nawadniania. W początkowym okresie gwałtownego rozwoju produkcji włókien syntetycznych przewidywano rychły zmierzch uprawy bawełny. Wkrótce się jednak okazało, że nie łatwo uzyskać włókna dorównujące właściwościami użytkowymi włóknom naturalnym. Produkcja bawełny ciągle rośnie. Jest ona ważnym artykułem handlu światowego. Do obrotu trafia ¼ produkcji bawełny. Eksport tego surowca wykazuje jeszcze większy stopień koncentracji niż jego uprawa; dwa kraje dostarczają prawie połowę eksportu światowego. Stany Zjednoczone – 25% i były Związek Radziecki - 23%.

Włókna służące do wyrobu grubych tkanin technicznych, lin, sieci, chodników dostarcza juta. Jest to roślina uprawiana w gorącym, wilgotnym klimacie, prawie wyłącznie w Azji. W związku z konkurencją włókien syntetycznych produkcja juty maleje.

Len uprawia się głównie w Europie. Zbiory lnu stanowią mniej niż 5% zbiorów bawełny. Roślina ta udaje się nawet w chłodnym klimacie strefy umiarkowanej. Najwięcej lnu uprawia się w Rosji, a ponadto w Polsce, Rumunii, Francji i krajach Beneluksu.

Twarde włókna na maty i powrozy – sizalu dostarcza agawa, pochodząca z Meksyku. Produkcja sizalu maleje.

Głównym źródłem kauczuku naturalnego jest kauczukowiec brazylijski. W stanie dzikim występuje w lasach Amazonii. Pod koniec XIX wieku Anglicy potajemnie wywieźli (rząd brazylijski strzegł monopolu w tej dziedzinie) nasiona tego drzewa i rozpoczęli jego uprawę na Cejlonie, a później na Malajach. Mimo konkurencji kauczuku sztucznego produkcja kauczuku naturalnego ciągle rośnie. O światowych zbiorach decyduje kilka krajów południowo – wschodniej Azji.


Źródło:
W. Skrzypczak – „Geografia ekonomiczna”
T. Krynicka-Tarnacka – „Geografia społeczno – gospodarcza świata”