Zjawisko paniki

Panikę mogą spowodować różne przyczyny. Najczęściej są to przyczyny emocjonalne, szczególnie strach. Pod jego wpływem ludzie, kierując się instynktem szukania ratunku przed rzeczywistym lub rzekomym niebezpieczeństwem, wybierają ucieczkę. Strach może być tak silny, że człowiek ogarnięty paniką nie zastanawia się nad swoim zachowaniem. Działa pod wpływem emocji i strachu, czasem nawet nie wiedząc, co było przyczyną jego strachu, bo przyłączył się do innych ogarniętych panika ludzi. Panikę można również wywołać przedłużające się wyczekiwanie na zapowiadane niepokojące wiadomości lub nieznajomość sytuacji i charakteru zagrożenia, a także sposobów zachowania się w konkretnej sytuacji kryzysowej.
Przyczyną paniki mogą być czynniki fizyczne i fizjologiczne, np. warunki klimatyczne, niedostateczna ilość pożywienia i wody, widok licznych ludzkich ofiar czy też zmęczenie, bezsenność, depresja. Również przyczyny społeczne, np. szkodliwe dla nastroju danej grupy pogłoski, sugestie.
Panika nie sprzyja wyjściu z zagrożenia. Przeciwnie, można to zagrożenie zwielokrotnić, powoduje zbędne straty ludzkie i materialne.
Niektóre powody paniki mogą wydawać się błahe, w skutkach jednak bywają tragiczne.

Przeciwdziałanie panice

Najlepszym sposobem przeciwdziałania panice jest niedopuszczenie do niej. Wiele zależy od organów zarządzających w sytuacjach kryzysowych służb porządkowych. Nie powinny one dopuścić do powstania warunków sprzyjających panice. Jest szczególnie ważne, aby wyjaśnić ludziom, na czym polega zagrażające im niebezpieczeństwa, i przygotować ich psychicznie do sytuacji, której będą musieli stawić czoło. Dzięki temu zetknięcie się z zagrożeniem nie będzie dla nich zupełnym zaskoczeniem.
Środki przeciwdziałania panice mogą być różne, w zależności od charakteru zagrożenia, rodzaju obiektu i liczby osób zagrożonych. Siły porządkowe i straż pożarna muszą działać szybko i zdecydowanie i jeśli istnieje taka potrzeba, użyć przymusu. Jednocześnie jednak, korzystając z urządzeń nagłaśniających, powinny uspokoją tłum, wydawać konkretne polecenia porządkowe, izolować osoby, których sposób zachowania może zwiększyć reakcje lękowe u innych. W przypadkach zagrożenia dyscyplina zbiorowości może jej członków uratować życie.
Panika w małych grupach, znajdujących się np. w płonącym budynku, może doprowadzić do bardzo niebezpiecznych i nieprzemyślanych zachowań – wyskakiwania ludzi przez okna z wyższych kondygnacji nawet wtedy, gdy pomoc już jest blisko. Przeciwdziałania takim zachowaniom polega na nawiązaniu kontaktu słownego z osobami zagrożonymi, uspokajaniu ich, na szybkim dotarciu do nich ratownika, a nawet wspólnym oczekiwaniu na rozpoczęcie akcji ratowniczej. Przybycie kogoś z zewnątrz jest zapowiedzą, że mimo bardzo trudnej sytuacji istnieje możliwość ratunku.
W określonych warunkach ucieczka może się stać koniecznością. W takich okolicznościach osoby zagrożone powinny otrzymać wskazówki dotyczące kierunku i sposobu ucieczki.