Zielone płuca Polski

CO TO SĄ ZIELONE PŁUCA KRAJU??
Zielone Płuca Polski, obszar wyodrębniony w planie przestrzennego zagospodarowania kraju ze względu na szczególne znaczenie dla funkcjonowania przyrody całej Polski oraz występowanie na nim wielu cennych obiektów przyrodniczych i terenów wypoczynkowych. Obejmuje północno- wschodnią. część Polski tj. woj. podlaskie oraz część woj. mazurskiego i mazowieckiego (dawne woj. białostockie, łomżyńskie, olsztyńskie, ostrołęckie i suwalskie). Z.P.P. charakteryzuje urozmaicona rzeźba terenu, liczne jeziora, czyste rzeki, rozlegle lasy (osiem puszcz), cztery parki narodowe (Białowieski, Biebrzański, Narwiański i Wigierski) i jeden w projekcie (Mazurski), kilka parków krajobrazowych, ponad 100 rezerwatów przyrody. Obszar ma własny program rozwoju, który wyklucza lokalizację przemysłu uciążliwego dla środowiska. Z inicjatywą utworzenia Z.P.P. wystąpiły Liga Ochrony Przyrody i Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Porozumienie w tej sprawie podpisali zainteresowani wojewodowie 13 V 1989, a minister ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa w czerwcu 1991. Planuje się utworzenie drugiego płuca" obejmującego województwa północno- zachodnią. Polski. W 1993 koncepcja ta przekroczyła granice Polski: siedem państw podpisało deklarację o utworzeniu Zielonych Płuc Europy (Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Rosja, Białoruś i Ukraina).
Twórcą idei Zielonych Płuc Polski jest Krzysztof Wolfram - leśnik, fotografik, przyrodnik, dziennikarz, niestrudzony animator licznych przedsięwzięć społecznych i kulturalnych.
. Porozumienie Zielone Płuca Polski zawarte zostało przez regionalne władze administracyjne i samorządowe, a także organizacje ekologiczne oraz ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa. W roli głównego administratora i koordynatora materialnej idei ZPP wystąpiła Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska. W Białymstoku utworzono Biuro Porozumienia ZPP, kierowane przez Krzysztofa Wolframa. Powołano Radę Naukową i Radę Programową Porozumienia. Niezwykle ważnym kierunkiem działania Biura Porozumienia ZPP jest edukacja społeczeństwa i promocja idei ekorozwoju. Obszar Zielonych Płuc Polski uzmysławia nam, ile skarbów zachowało się jeszcze do naszych czasów, ileż cennych okazów przyrody można tutaj spotkać, poznać i podziwiać. Jest to kraina wielkich puszcz, pięknych jezior i rzek, dzikich bagien i torfowisk. Jej wspaniałą przyrodę tworzy bogata szata roślinna i unikatowa fauna, z wieloma gatunkami roślin i zwierząt. Jednym z głównych zadań w programie ekorozwoju Zielonych Płuc Polski jest ochrona naturalnego krajobrazu.
Szansą środowiska naturalnego i człowieka jest racjonalna gospodarka leśna. Dzisiejsze lasy, jako resztki dawnych puszcz, mają w większości pochodzenie naturalne, zapewniające bogaty skład gatunkowy.


ZIELONE PŁUCA POLSKI W SKALI KRAJU


TROCHĘ HISTORII…
• rok 1983 – powstało określenie Zielone Płuca Polski, które dzisiaj można uznać jako propozycję zastosowania zasad ekorozwoju dla konkretnego obszaru Polski,
• rok 1988 – zawarcie Porozumienia władz administracyjnych i samorządowych regionu północno-wschodniej Polski w sprawie kompleksowej ochrony i racjonalnego kształtowania środowiska na terenie woj. białostockiego, łomżyńskiego, olsztyńskiego, ostrołęckiego i suwalskiego, tworzących region Zielonych Płuc Polski, ( Białowieża – 13 V 1988 r.)
Do realizacji Porozumienia powołano Radę Programową.
Na mocy ustaleń między Radą Programową o Narodową Fundacją Ochrony Środowiska, ta ostatnia prowadziła w imieniu Rady Programowej obsługę całości prac Porozumienia. Do tego celu utworzono jednostkę organizacyjną Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska, która od 1992 roku nosi nazwę Biuro Porozumienia Zielone Płuca Polski,
• rok 1990 - zawarcie Porozumienia, które było kontynuacją wcześniejszego, w celu stworzenia podstaw organizacyjnych i programowych dla kompleksowej ochrony i racjonalnego kształtowania środowiska Obszaru Zielone Płuca Polski (Olsztyn – 21 XII 1990 r.)
• rok 1994 – Deklaracja Sejmu RP w sprawie obszaru Zielone Płuca Polski jako najważniejszego terenu do realizacji zadań ekorozwoju w Polsce,
• rok 1997 – rozpoczęto przyznawanie Znaku promocyjnego ZPP, którego właścicielem jest Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska z siedzibą w Warszawie. Znak Promocyjny ZPP jest znakiem towarowym zarejestrowanym w Urzędzie Patentowym pod nr Z 159708,
• rok 1999 – Senacka Komisja Ochrony Środowiska przyjęła stanowisko wyrażające poparcie dla realizacji programu Zielone Płuca Polski i doskonalenia struktur Porozumienia z uwzględnieniem nowego podziału administracyjnego kraju,
• rok 2001 – zawarcie nowego Porozumienia przez Marszałków Województw: Kujawsko- Pomorskiego, Mazowieckiego, Podlaskiego, Pomorskiego i Warmińsko-Mazurskiego( Łańsk – 26 XI 2001 r.)
• rok 2002 i pierwsze półrocze 2003 działania zainteresowanych stron zmierzające do utworzenia samorządowego Stowarzyszenia Zielone Płuca Polski, nie doprowadziły one jednak do osiągnięcia założonego celu.
W drugiej połowie 2003 roku w Urzędzie Marszałkowskim zostały podjęte prace zmierzające do ożywienia programu Zielone Płuca Polski.
Przyjęto następujące założenia koncepcyjne:
• związanie dotychczasowej działalności przewidzianej Porozumieniem z potrzebami, zadaniami i szansami stojącymi przed regionem, szczególnie w kontekście bliskiego wejścia Polski do struktur europejskich,
• możliwość pozyskiwania i racjonalnego wykorzystania środków strukturalnych Unii Europejskiej,
• promocja towarów i usług pochodzących z tego obszaru.
• znalezienie odpowiedniej formy organizacyjno - prawnej,
• przejęcie praw do znaku promocyjnego ZPP.
• program Zielone Płuca Polski ma być samo finansującym się przedsięwzięciem.
Został utworzony zespół roboczy, składający się z przedstawicieli samorządów województw z obszaru Zielonych Płuc Polski oraz NFOŚ.
W wyniku prac zespołu roboczego, Marszałek Województwa Podlaskiego jako inicjator przedsięwzięcia, wspólnie z Prezesem Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska oraz po konsultacji z Marszałkami Województw: Kujawsko-Pomorskiego, Mazowieckiego, Pomorskiego i Warmińsko-Mazurskiego podjęli działania zmierzające do:
• zawarcia nowego Porozumienia w sprawie współdziałania na rzecz zrównoważonego rozwoju, ochrony różnorodności biologicznej i tożsamości kulturowej oraz promocji obszaru Zielone Płuca Polski,
• powołania Rady Programowej Zielone Płuca Polski,
• utworzenia Fundacji Zielone Płuca Polski.
Celem Porozumienia jest kontynuowanie przez jego sygnatariuszy wypracowanych już w drodze porozumień i deklaracji zawieranych w okresach poprzednich różnych form działania na rzecz zrównoważonego rozwoju.
Porozumienie stanowi forum współdziałania osób publicznych na rzecz kontynuowania oraz upowszechniania zasad zrównoważonego rozwoju oraz promocji obszaru Zielone Płuca Polski z zachowaniem jego różnorodności biologicznej i tożsamości kulturowej.
Porozumienie przyczyni się do realizacji m.in. takich celów, jak:
• ożywienie oraz proekologiczne ukierunkowanie rozwoju społeczno – gospodarczego obszaru Zielone Płuca Polski, ze szczególnym uwzględnieniem rolnictwa i przetwórstwa rolno – spożywczego, leśnictwa, gospodarki wodnej, turystyki i lecznictwa uzdrowiskowego,
• wspieranie inicjatyw organizacyjnych i finansowych tworzących materialne podstawy rozwoju obszaru Zielone Płuca Polski,
• wzrost atrakcyjności i konkurencyjności obszaru Zielone Płuca Polski,
• uwzględnienie areału i specyfiki tego obszaru w polityce przestrzennej i regionalnej Państwa,
• podnoszenie poziomu wiedzy o walorach przyrodniczych i kulturowych obszaru Zielone Płuca Polski wśród mieszkańców regionu, Polski i Europy.
•


• WSZYSTKO O LASACH

Lasy były i są nadal jednym z głównych elementów środowiska przyrodniczego. Są one znaczącym elementem życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego.

Na świecie lasy stanowią 31% powierzchni lądów. W mojej pracy chcę podkreślić jak wielkie i różnorodne znaczenie dla człowieka ma racjonalna gospodarka i ochrona tego unikalnego dobra jakim są tereny leśne.
Las przyczynił się w znacznym stopniu do osiągnięcia istniejącego poziomu życia w cywilizowanym świecie. Jego funkcje zmieniały się w czasie, ale zawsze były bardzo ważne dla rozwoju materialnego i kulturalnego społeczeństwa. Przez pojęcie funkcji rozumie się wszystkie materialne i niematerialne wartości użytkowe produktów, usług i korzyści dostarczanych przez las.
Wyodrębnia się funkcje:
- gospodarcze
- pośrednio - gospodarcze
- pozagospodarcze
Każda z wymienionych grup wymaga oddzielnego omówienia.
Przez pojęcie gospodarcze rozumie się wszystkie użyteczności dostarczane przez las, które są związane z produkcją drewna i użytków ubocznych
{zwierzyna łowna, kora, jagody, zioła, grzyby itp.} Gospodarcze funkcje lasu nazywa się często funkcjami materialnymi, produkcyjnymi, surowcowymi jak
i ekonomicznymi.
Jako najważniejsze pośród gospodarczych wymienia się: funkcje majątkowe, funkcje surowcowe, funkcje dochodowe, funkcje miejsca pracy, funkcje rekultywacji i rezerwy powierzchni oraz szczególne funkcje gospodarcze lasu. Każdą z nich postaram się omówić osobno.
A. Majątkowa funkcja lasu
Grunty leśne są bardzo ważnym składnikiem majątku narodowego. Z badań wynika, że 1975 r. wartość wszystkich drzewostanów polskich lasów wynosiła blisko 800 mld zł. Stanowiło to ponad 1/4 ówczesnej wartości polskich fabryk, budynków, maszyn i urządzeń, które posiadał nasz kraj.
B. Surowcowe znaczenie lasu
Las dostarcza nam różnorodnych surowców, jednak najważniejszym z nich pozostaje ciągle drewno. Surowce te warunkują rozwój szeregu przemysłów o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej {budownictwo, przemysł meblarski, celulozowo-papierniczy, górnictwo, itp.}
C. Dochodowa rola lasu
Gospodarstwo leśne wnosi pewien wkład do dochodu narodowego, od którego wielkości zależy poziom bytu społeczeństwa oraz możliwości rozwoju gospodarczego naszego kraju. Ten wkład wyraża się wielkością produkcji czystej leśnictwa, która wynosi około 1% dochodu narodowego.
D. Las jako miejsce pracy
Las jest swoistym warsztatem pracy. Umożliwia on prace leśnikom, drwalom,
a także społeczeństwu, które może zbierać owoce. Liczba zatrudnionych w polskim leśnictwie uspołecznionym wynosi około 130 tys. osób.
E. Las jako rezerwa powierzchni i narzędzie rekultywacji
Las pełni także funkcję rezerwy powierzchni. W przypadku uzasadnionej potrzeby rozbudowania miast, osiedli, domów, zakładów pracy czy też budowy dróg możemy część gruntów leśnych przeznaczyć na dany cel. W Polsce wielkość rezerwy leśnej wynosi około 2 tys. ha rocznie. Las jest również wykorzystywany jako narzędzie rekultywacji, czyli odnowy biologicznej. Służy nam do przywracania szaty roślinnej w terenach zdewastowanych i zniekształconych jak np. hałdy czy też tereny przemysłowe.
F. Szczególne funkcje gospodarcze lasu.
W trudnych okresach dziejowych danego kraju np. w okresie powojennym, po pożarach i powodziach las spełnia część funkcji odbudowy kraju dając np. drewno, czyli budulec. Polska przechodziła ten okres po wojnach światowych.
Szczególnie dużo drewna użyto na naprawę i rozbudowę torów kolejowych.

Pojęciem pośrednio- gospodarczych funkcji lasu obejmuje się te rodzaje użyteczności, które wynikają z korzystnego oddziaływania lasu na środowisko przyrodnicze oraz na warunki życia społeczeństwa, które zamieszkuje dany teren. Ta funkcja nazywana jest również funkcją: pośrednio- produkcyjną, ochronną, społeczną jak i socjalną. Jako najważniejsze z tej funkcji są:
funkcje ochronne przed negatywnymi skutkami cywilizacji przemysłowej, funkcje regulatora gospodarki wodnej, funkcje ochrony przed klęskami żywiołowymi. Każdą z tych funkcji omówię poniżej.
A. Las regulatorem gospodarki wodnej
W naszym kraju coraz bardziej zaczyna brakować wody. Korzystne oddziaływanie lasu na gospodarkę wodną będzie dla nas stale przybierać na znaczeniu. W powietrzu zawarte są pewne ilości wody, które liście i igliwie wyłapują. Następnie skroplona wilgoć spływa po korze do gleby leśnej. Udział tego typu operacji stanowi niekiedy w górskich lasach aż 70% procent opadów. Ogromne znaczenie jednak dla ochrony wód jest to, iż gleba razem z warstwą ściółki leśnej i humusu potrafi tę wilgoć dobrze zmagazynować. Dzięki temu regiony zalesione mają bardziej wyrównany w ciągu roku poziom nasycenia gleb wilgocią. Regiony te obchodzą się często bez zapór wodnych, które mają za zadanie wyrównać poziom wody w ziemi. Las przeciwdziała również zanieczyszczeniu wód. Jest on jedynym, niezastąpionym filtrem wody źródlanej.
Wielka zalesiona powierzchnia, która nie jest skażona pestycydami ani nawozami sztucznymi, nie tylko nie zatruwa wody, ale także zatrzymuje różnego rodzaju obce substancje pochodzące z poza las
B. Funkcja ochrony przed negatywnymi skutkami uprzemysłowienia
Ogromna powierzchnia, jaką stanowią gałęzie, liście oraz igły drzew skutecznie ogranicza różnego rodzaju przemysłowe zanieczyszczenia atmosfery nanoszone przez wiatr. Skażenia te następnie spłukuje deszcz. Funkcję oczyszczalni powietrza drzewa pełnią przez całe swoje życie. Niestety owe "filtry leśne" zostały w ostatnich latach przeciążone i odmówiły posłuszeństwa. Las oczyszcza powietrze atmosferyczne ze szkodliwych substancji, dostarcza tlenu i obniża stężenie dwutlenku węgla, czyli dostosowuje powietrze atmosferyczne krajów uprzemysłowionych do potrzeb człowieka. Jako ciekawostkę można podać obliczenia naukowców, z których wynika, że Ameryka północna zużywa więcej tlenu niż potrafią wyprodukować rosnące na tym kontynencie rośliny. Jednak przyroda poradziła sobie z tym problemem i brakujący tlen jest dostarczany jest z nad oceanu oraz z dżungli Ameryki południowej za pomocą wiatru.
C. Las chroni przed klęskami żywiołowymi
Las chroni ludność, domy, budynki, miasta przed usuwiskami, lawinami oraz powodziami. Las staje poniekąd na drodze żywiołów, przyjmuje uderzenia i znosi je. Jedynie w skrajnych przypadkach ulega on niszczycielskim siłom. Te funkcje mają wielkie znaczenie na terenach górskich, zwłaszcza ze względu na budowanie na tych terenach dróg, ośrodków, mostów czy też innych budowli służących celom rekreacyjnym i turystycznym.

Przez pojęcie funkcji pozagospodarczych rozumiemy takie użytkowanie terenów leśnych, które jest ważne dla społeczeństwa, ale nie przynosi dochodów ze sprzedaży produktów leśnych. Należy tu zaliczyć funkcje ochrony przyrody. Las jest ostoją dla życia roślin i zwierząt. Zachowanie niezmienionych terenów leśnych w postaci parków narodowych i rezerwatów umożliwia badania fauny i flory przez naukowców. W Polsce utworzono kilkanaście parków narodowych o powierzchni około 0,5% kraju. Lasy stanowią 70% powierzchni kraju. Dla porównania w USA parki stanowią 3,4% kraju.
A. Znaczenie ochrony przyrody
Już od bardzo dawna w Polsce chroniono przyrodę. Wiadomo, że Bolesław Chrobry ustanowił ochronę bobra ze względu na post i własności lecznicze skromu bobrzego. Władysław Jagiełło nakazał chronić cis, który w tamtych czasach był drewnem strategicznym używanym do wyrobu łuków. Król ten ograniczył też polowania na łosie i tury. W naszych czasach, 1919 roku rozpoczęła działalność Państwowa Rada Ochrony Przyrody, a w 1928 roku działająca do dziś Liga Ochrony Przyrody. W 1934 Sejm uchwalił pierwszą ustawę o ochronie przyrody.
Ochrona przyrody obejmuje:
1. Obszary o szczególnych wartościach przyrodniczych
- parki narodowe {Tatrzański Park Narodowy}
- rezerwaty przyrody {Cis A}
- parki krajobrazowe {Jurajski Park Krajobrazowy}
- obszary chronionego krajobrazu
2. Pomniki przyrody
- pojedyncze drzewa {Dąb Bartek}
- grupy drzew {Dęby w Rogalinie}
- aleje {Aleja drzew liściastych koło Brzózy}
- głazy narzutowe
- skały {Skały Pielgrzymy w Karkonoszach}
- jaskinie {Jaskinia Raj}
3. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt
{Rośliny: limba, szarotka, przebiśnieg, krokus, tajad i inne. Zwierzęta: salamandra, żmija zygzakowata, bocian, kret, kozica, zaskroniec i inne}
Pomimo ochrony gatunków niektórym nadal grozi wyginięcie.

B. Rekreacyjna rola lasu
W naszym kraju z biegiem lat rośnie zaludnienie i stopień uprzemysłowienia.
Las stanowi ostatni niezabudowany i dostępny teren, w którym można organizować atrakcyjny wypoczynek. Kontakt z przyrodą jest ważny dla ludzi przebywających większość swojego w mieście. Organizowane są parkingi i drogi dojazdowe i wytyczane szlaki turystyczne. W ostatnich czasach bardzo popularne są gospodarstwa agroturystyczne zlokalizowane często w pobliżu lasu. Odwiedzając las można zbierać jagody, poziomki, borówki, jeżyny, maliny i grzyby. Możliwe jest również pozyskiwanie roślin zielarskich, takich jak dziurawiec, kozłek lekarski, berberyz, konwalia oraz macierzanka, itp. Niektóre owoce lasu są stosowane jako przyprawy: jałowiec, tarnina, itp. Pewną formą rekreacji jest także łowiectwo. Polski Związek Łowiecki zrzesza około 90 tys. myśliwych gospodarujących na 25 mln ha lasów.

C. Znaczenie lasu w ochronie przed wiatrem
Silne wiatry mogą stanowić poważne zagrożenie dla infrastruktury przemysłowej. Szczególnie narażone są wysokie budowle i linie energetyczne. Lasy nawet w postaci sadzonych w pewnych odległościach pasów bardzo ograniczają siłę wiatrów. Długotrwałe, nawet niezbyt silne wiatry powodują wysuszanie i porywanie grudek gleby, co powoduje stepowienie naszych pól.
D. Funkcje obronne lasu
Las w historii wojen zajmował zawsze ważną rolę. Ludność cywilna uciekając przed najeźdźcami chroniła się tam wraz z dobytkiem. Drewno było potrzebne do budowy osad obronnych otoczonych palisadami. Napastnicy używali drewna do budowy maszyn oblężniczych i taranów. Drewno służyło też do budowy mostów i moszczenia dróg do przeprawy artylerii. Szczególne znaczenie mają tereny leśne przy walkach partyzanckich. Niewielkie odziały mogą przesuwać się niepostrzeżenie, wypoczywać i przygotowywać jedzenie. Przykłady walk partyzanckich na terenach leśnych miały miejsce podczas powstań w 1831r, 1863r oraz w pierwszej i drugiej wojnie światowej. Ukraińska powstańcza armia miała w Bieszczadach całe osiedla podziemnych bunkrów, a nawet szpital pod górą Krąglicą. W ostatnich latach okazało się, że pomimo nowoczesnej techniki i lotnictwa, którą dysponują wojskowi, partyzanci w lasach i dżunglach Wietnamu, Afryki i Ameryki Południowej są nie do pokonania.
E. Udział lasu w innych działach gospodarki
Lasy spełniają funkcję stymulatora w wielu innych działach gospodarki. Oczywisty jest dodatni wpływ lasu na produkcje rolną, ponieważ chroni on glebę, redukuje siłę wiatru i normalizuje gospodarkę wodną. Atrakcyjna konfiguracja terenu, góry, rzeki i jeziora wzbogacone lasem sprzyjają rekreacyjnemu wykorzystaniu terenu. W miejscach takich rozwija się przemysł turystyczny, hotelarstwo i gastronomia. Powstają urządzenia do uprawiania turystyki kwalifikowanej, np. wyciągi narciarskie, koleje linowe. Stymuluje to rozwój układu komunikacyjnego w danym rejonie. Nie bez znaczenia jest funkcja zdrowotna, ponieważ w miejscach takich buduje się sanatoria, ośrodki wypoczynkowe i przyrodolecznicze.

F. Funkcja krajobrazowa lasu
Wraz z konfiguracją terenu, las stanowi niezmiernie ważny element krajobrazu. Jest on podstawą planowania przestrzennego. Musi być brany pod uwagę przy przeznaczeniu terenu pod zabudowę, rekreację, obiekty przemysłowe, itp. Najogólniej las przeciwdziała dużej koncentracji budynków. Niestety w krajobrazie znaleźć można las zniszczony działalnością przemysłową człowieka np. w Karkonoszach i Kotlinie Jeleniogórskiej. Przedsiębiorstwo Celwiskoza emitowało tak trujące, iż uschły świerki w najwyższych partiach Karkonoszy. Drzewa te nie zostały ścięte i stały się wylęgarnią kornika i innych szkodników leśnych.
G. Wpływ lasu na kulturę narodową
Piękno lasu miało zawsze silny wpływ i poruszało umysły wielu artystów. Piękne opisy lasu znajdujemy w "Starej Baśni" Kraszewskiego. Również Adam Mickiewicz umieścił w "Panu Tadeuszu" opisy puszcz litewskich przy okazji grzybobrania i łowów na niedźwiedzia. Las znajduje swoje odbicie również w malarstwie: obrazy Grottgera, Brandta, Gersona i wielu innych opiewają piękno leśnych mateczników. Naocznie można się przekonać jak potężne bory porastały kiedyś nasze ziemie. Porównywalne lasy można dziś spotkać jedynie w Puszczy Białowieskiej. Również i muzyka zawiera elementy wiążące się z lasem np. Halka Moniuszki.
Duże znaczenie odgrywa las w popularnych piosenkach turystycznych, harcerskich i rajdowych. Organizowane są zielone szkoły gdzie na terenach leśnych, na ścieżkach dydaktycznych odbywa się nauka historii, biologii i innych przedmiotów.
W ostatnich latach bardzo popularny stał się survival zwany inaczej szkołą przetrwania. Uczestnicy uczą się jak poradzić sobie w ekstremalnych, nieprzyjaznych dla człowieka warunkach w lesie. Jak poruszać się i jak zdobywać pożywienie. W innych krajach tę funkcję wychowania młodzieży realizują imprezy typu Camel Trophy.
U podstaw idei Zielonych Płuc Polski leży zasada zrównoważonego, rozwoju, który nie zagraża środowisku naturalnemu, pozwala przyszłym pokoleniom czerpać z zasobów Ziemi tyle samo ile nam się udaje.




Różnorodności biologiczna obszaru stanowi nieodłączne tło dla mało licznych, ale niezwykle
cennych obiektów kulturowych. Do najważniejszych należy:
w woj. podlaskim
- Zespół pałacowo – parkowy Branickich w Białymstoku,
- Klasztor Kamedułów w Wigrach,
- pobazyliański Zespół Klasztorny w Supraślu,
- Synagoga w Tykocinie i Sejnach,
- Zespoły kościelno – klasztorne w Drohiczynie,
- Kanał Augustowski,
- Meczety w Kruszynianach i Bohonikach,
- Żydowskie kirkuty w Krynkach, Tykocinie i Białymstoku
- Sanktuarium prawosławne na Grabarce.
w woj. warmińsko – mazurskim:
- Zamki w Reszlu, Olsztynie, Lidzbarku Warmińskim,
- Obiekty wzgórza katedralnego we Fromborku,
- Kościoły gotyckie w Dobrym Mieście, Olsztynie, Ornecie,
- Kościoły w Świętej Lipce, Stoczku Klasztornym, Krośnie,
- Pałace i dwory w rejonie Kętrzyna, Srokowa, Węgorzewa, Rynu i Giżycka,
w rejonie Ełku – Olecka oraz Ostródy,
- Fortyfikacje w Giżycku (Twierdza Boyen), Osowcu-Twierdzy,
- Kanał Ostródzko – Elbląski,
- Wiadukty w Stańczykach,
- Ruiny kwatery Hitlera w Gierłoży
w woj. mazowieckim:
- Zamki w Ciechanowie i Liwie,
- Pałac Radziwiłłów w Starej Wsi koło Węgrowa
- Obóz koncentracyjny w Treblince.

. Lasy nazywamy zielonymi płucami kraju, gdyż lasy tworzą tlen, a bez tlenu nie byłoby nas… Pracę moją pragnę zakończyć apelem:
CHROŃMY LAS - STANOWI ON NASZE WSPÓLNE DOBRO. Nie możemy dopuścić do wycinki lasów, bo to wpłynie na życie nasze oraz przyszłych pokoleń.