Biebrzański Park Narodowy

Człowiek od zarania dziejów wykorzystuje przyrodę dla własnych potrzeb. Dopóki robił to z głodu lub zimna, nie zakłócał równowagi w przyrodzie. Niestety, rabunkowa gospodarka ostatnich wieków i zanieczyszczenie środowiska dokonały dzieła zniszczenia. Obecnie, średnio co pięć godzin, gdzieś na świecie ginie jeden gatunek fauny. Powiększa się dziura ozonowa, padają kwaśne deszcze. Przez nadmierne wycinanie lasów zachwiana została naturalna równowaga ekologiczna. Ludzie są w stanie coraz bardziej zmieniać środowisko geograficzne, niestety robią to najczęściej ze szkodą dla przyszłych pokoleń. Mogą oni jednak wnieść swój wkład w zachowanie naturalnych skarbów Ziemi, biorąc tym samym na siebie nieporównywalnie większą odpowiedzialność i wynikające z niej działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego. Wielu ludzi już dawno zrozumiało, że trzeba chronić środowisko naturalne. Jest to w naszym wspólnym interesie. Polska należy do tych niewielu krajów europejskich, w których ocalało jeszcze sporo zakątków o mało zmienionej szacie roślinnej, niezwykle rzadkiej i bogatej florze i faunie. Najbardziej
interesujące i najpiękniejsze jej przykłady żyjące w stanie naturalnym można zobaczyć w rezerwatach przyrody, parkach narodowych, parkach krajobrazowych. Wszystkie obszary chronione w Polsce zajmowały w 1993 roku 9,8% powierzchni kraju, przy czym w porównaniu z innymi krajami europejskimi nie była to liczba mała. W niektórych jednak krajach obszary chronionej przyrody stanowiły w 1993 roku nawet 25% ogólnej powierzchni, np. Niemcy - 25,8%, Austria - 23,8%, Wielka Brytania - 20,3%. Mimo wszystko nie byliśmy najgorsi w tej statystyce: w Grecji obszary chronione stanowiły tylko 1,7%, w Belgii - 2,5%. Spośród państw pozaeuropejskich dużym udziałem obszarów przyrody chronionej w ogólnej powierzchni kraju wyróżniały się w 1993 roku: Nowa Zelandia - 22,8% i Stany Zjednoczone Ameryki - 10,6%. Do 1996 roku powierzchnia wszystkich obszarów chronionej przyrody w Polsce została powiększona do 9 183, 1 tys. ha, co stanowi 29,4% powierzchni. Parki narodowe należą do najważniejszych elementów wszystkich obszarów chronionych, do których (jak już było wspomniane) zalicza się też rezerwaty, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, itd. Jest tak dlatego, ponieważ obejmują bardzo rozległe obszary z najbardziej naturalnym, czyli najmniej zmienionym środowiskiem przyrodniczym. W Polsce na przykład parki narodowe zajmują powierzchnię ponad 300 tys. ha, co stanowi około 1% powierzchni Polski (obszar naszego kraju zajmuje ponad 31 200 tys. ha). Tereny te, jako nieliczne, pozostają poza destrukcyjnym oddziaływaniem człowieka i na mocy prawa wyłączone są z gospodarczego użytkowania. Parki narodowe tworzy się, aby chronić obszary, na których ocalały najbardziej wartościowe fragmenty przyrody. Część powierzchni parków to rezerwaty ścisłe pozostające pod całkowitą ochroną. Parki narodowe są obecnie najwyższą formą przestrzenną chronienia terenów, które odznaczają się bogactwem świata przyrody oraz niepowtarzalnością jej zjawisk. Uważa się je za najskuteczniejszą i najbardziej wszechstronną formę ochrony przyrody. "Park narodowy - według definicji Józefata Zywerta to obszar o powierzchni ponad 500 ha, wyróżniający się szczególnymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi o charakterze naturalnym, chroniony ze względów naukowych, kulturalnych, estetycznych i innych. W parku nie prowadzi się żadnej działalności gospodarczej, zwłaszcza w wyodrębnionych na jego terenie rezerwatach ścisłych, albo ogranicza się ją do zabiegów mających na celu zachowanie lub przywrócenie pierwotnych cech przyrodniczych. "Celem tworzenia parków narodowych jest ochrona najcenniejszych systemów przyrodniczych, ich nieodtwarzalnych elementów oraz układów ekologicznych z natury łatwo ulegających deformacji, jak też zjawisk na innych obszarach zanikających, bądź już niespotykanych.
Inne cele tworzenia parków narodowych to, oprócz ochrony środowiska, zadania naukowo-dydaktyczne, rekreacyjno - turystyczne i poznawcze. To właśnie parki narodowe są obszarami, na których nie zakłóca się rozwoju ewolucyjnego przyrody, warunkującego ciągłość jej istnienia. Tereny te zabezpieczają także bogactwa zasobów genowych zawartych w organizmach roślinnych i zwierzęcych. Idea tworzenia parków narodowych zrodziła się z fascynacji człowieka pięknem przyrody nietkniętej ludzką działalnością. Pierwszy na świecie park narodowy powstał na płaskowyżu Yellowstone w 1872 roku. Idea ta znalazła wielu zwolenników na całym świecie. W Europie pierwszym parkiem narodowym był utworzony w Niemczech, w 1910 roku Luneburger Heide, chroniący wrzosowiska w dolinie Łaby. Obecnie na całym świecie istnieje już ponad 2300 parków narodowych w wielu krajach. Pomysł tworzenia parków narodowych zaowocował na ziemiach polskich w 1888 roku postulatem stworzenia Tatrzańskiego Parku Narodowego (na co okupujące Galicję władze austriackie nie wyraziły zgody). Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości największe ugrupowania turystyczne: PTT (Polskie Towarzystwo Turystyczne), PTK (Polskie Towarzystwo Krajoznawcze) powróciły do idei tworzenia parków narodowych. Do akcji tej chętnie i aktywnie włączyła się też powstała w 1928 roku Liga Ochrony Przyrody. Listę polskich parków narodowych otwiera Białowieski Parki Narodowy, który powstał w 1921 roku i był zaktywowany w 1947 roku, jako pierwszy po wojnie. Oprócz Białowieskiego, w Polce istnieją następujące parki narodowe: Babiogórski, Biebrzański, Bieszczadzki, Bory Tucholskie, Drawieński, Gorczański, Gór Stołowych, Kampinoski, Karkonoski, Magurski, Narwiański, Ojcowski, Pieniński, Poleski, Roztoczański, Słowiński, Świętokrzyski, Tatrzański, Wielkopolski, Wigierski i Woliński. W sumie polskich parków narodowych jest 22. W pracy tej omówiono polskie parki narodowe, dzieląc je na grupy według krain geograficznych. Za podstawę podziału Polski na krainy przyjęto cechy środowiska geograficznego, a w szczególności uwzględniono rzeźbę terenu. Podział Polski na krainy geograficzne ilustruje mapa nr 1.Walory jednego z polskich parków narodowych zostały również docenione przez światowe organizacje. UNESCO wpisało Białowieski Park Narodowy na Listę Światowego Dziedzictwa Przyrodniczego i Kulturowego. Babiogórski Park Narodowy, Białowieski Park Narodowy, Bieszczadzki Park Narodowy, Karkonoski Park Narodowy, Słowiński Park Narodowy i Tatrzański Park Narodowy znalazły się wśród Rezerwatów Biosfery. Słowiński Park Narodowy i Biebrzański Park Narodowy zaś należą do obszarów wodno-błotnych chronionych konwencją Ramsar (Ramsar Wetlands. Jednocześnie te dwa parki, ze względu na swe niezwykle cenne walory są naszymi kandydatami do wpisania na Listę Światowego Dziedzictwa Przyrodniczego i Kulturowego UNESCO. Ponadto na listę rezerwatów międzynarodowych wpisane dotąd zostały znajdujące się na obszarze Polski: "Jez. Łuknajno", "Siedem Wysp", "Karaś", "Świdwie", "Słońsk".W parkach narodowych chronione są prawdziwe skarby naszej przyrody. Obszary te pozwalają nam obcować z nieskażonym pięknem naszego środowiska i poznawać nieskończoną mądrość przyrody. Parki narodowe są najwyższą formą kompleksowej ochrony przyrody, stanowią swoiste muzeum przyrody prezentowane w warunkach naturalnych, w którym obowiązują zaostrzone i specyficzne rygory.W pobliżu większości polskich parków narodowych istnieją liczne muzea przyrodnicze, gromadzące okazy flory i fauny charakterystyczne dla danego parku oraz opisy dziejów parku i zachodzących na tym obszarze wydarzeń
historycznych. Aby pogodzić wymagania ochrony przyrody oraz ruchu turystycznego na terenie parków narodowych, niezbędne jest ustalenie pojemności turystycznej parku, bowiem nadmiar zwiedzających powoduje zakłócenia w jego funkcjonowaniu. Przeludnienie na obszarach parków narodowych ponosi za sobą ryzyko niszczenia i ubożenia naturalnych form przyrodniczych, a także nie sprzyja bezpośrednim kontaktom z przyrodą, w których niezbędna jest cisza, spokój i skupienie. Wszyscy turyści odwiedzający nie tylko parki narodowe, ale również każdy inny obszar znajdujący się pod ochroną, powinni znać, a przede wszystkim przestrzegać reguł i zasad tam obowiązujących. Dotyczy to zasad ustalanych przez różne wyspecjalizowane i powołane do tego organizacje, a także zasad dyktowanych przez samą naturę. Zasady te spisane są na tablicach informacyjnych przeznaczonych dla turystów. Tablice informacyjne umieszczane są zawsze przy wejściu na teren parku, w miejscu widocznym i dostępnym dla zwiedzających. Każdy ma obowiązek nie tylko je znać, ale przede wszystkim przestrzegać, ponieważ parki narodowe są naszym wspólnym dziedzictwem.
Bieszczadzki Park Narodowy

Położenie
Bieszczadzki Park Narodowy jest trzecim co do wielkości parkiem narodowym w Polsce, położonym w województwie podkarpackim, przy granicy z Republiką Słowacką i Ukrainą.

Halicz, Rozsypaniec
Rozwój parku
Powstały w roku 1973 park obejmował zaledwie 59,55 km2. Chronił wtedy jedynie niewielką część cennych przyrodniczo obszarów (głównie kompleks połonin z niewielkim obszarem przyległych lasów). W następnych latach park dwukrotnie powiększano. W 1989 i 1991 roku objęto ochroną znaczny obszar naturalnych lasów, a także kompleksy półnaturalnej roślinności nieleśnej na terenie dawnych osad. W 1996 roku park powiększono o rozległe tereny łąkowe położone na terenie dawnych wsi Bukowiec, Beniowa, Caryńskie. Obecnie Bieszczadzki Park Narodowy zajmuje powierzchnię 29202 ha w najwyżej położonej części Bieszczadów. Szczególne walory przyrodnicze terenu Bieszczadów przemawiają za tym, aby park objął swym zasięgiem dolinę Sanu po pasmo Otrytu na północy oraz całą zlewnię Solinki.
W 1992 roku Bieszczadzki Park Narodowy stał się częścią Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery "Karpaty Wschodnie". Składa się on z trzech części:
1. polskiej (Bieszczadzki P.N. i dwa otaczające go parki krajobrazowe: Ciśniańsko - Wetliński i Doliny Sanu)
2. słowackiej (Park Narodowy Połoniny)
3. ukraińskiej (Użański Park Narodowy i Nadsański Park Krajobrazowy).
Roślinność
BdPN jest jednym z nielicznych w Europie obszarów górskich, o dobrze zachowanej rodzimej florze i faunie. Lasy zajmujące około 80% powierzchni, odznaczają się wysokim stopniem naturalności, a w przypadku kilku kompleksów leśnych stan zachowania pozwala mówić o ich pierwotnym charakterze. Różnorodność biocenotyczna i gatunkowa jest bardzo wysoka. Na dużych przestrzeniach występują naturalne zespoły leśne i nieleśne, którym towarzyszą liczne zbiorowiska roślinne o charakterze półnaturalnym porastające tereny dawnych wsi (tzw. kraina dolin). Naturalność i swoistość szaty roślinnej i fauny BdPN wynika nie tylko z dobrego zachowania przyrody w przeszłości, lecz jest także efektem spontanicznej renaturalizacji.


Krzemień,Kopa Bukowska, Halicz
Procesy sukcesyjne przebiegające nieprzerwanie od pół wieku w krainie dolin oraz oraz na połoninach i w lasach, podkreślają unikatowy charakter tego terenu, gdyż w podobnej skali czasowej i przestrzennej nie występują w innych obszarach górskich Europy Środkowej.
Flora naczyniowa obejmuje około 760 gatunków, z których 29 to gatunki wschodniokarpackie. Wśród gatunków endemicznych dla Karpat Wschodnich w Bieszczadzkim Parku Narodowym występują pszeniec biały, lepnica karpacka, przywrotnik turkulski. Oprócz gatunków wschodniokarpackich do najcenniejszych roślin spotykanych w parku należą rośliny wysokogórskie (około 70 gatunków). Są to m.in.: zawilec narcyzowy, widłak alpejski, prosiennicznik jednogłówkowy. 66 gatunków występujących na terenie BdPN to rośliny prawnie chronione, przy czym 58 objętych jest ochroną ścisłą. Udział gatunków synantropijnych jest stosunkowo niski (około 10%), co świadczy o wysokim stopniu naturalności flory.

Równie ciekawa i bogata jest grupa tradycyjnie zaliczana do roślin niższych; występuje tu około 300 gatunków porostów, ponad 200 gatunków mchów oraz liczne gatunki grzybów. Do najciekawszych należy grzyb boczniak wetliński, który występuje jedynie na terenie Bieszczadów (endemit bieszczadzki).
Pionowy układ stref roślinnych w Bieszczadach ma swoisty charakter. Wyróżnić tu można trzy strefy klimatyczno-roślinne: piętro pogórza (do 500 m n.p.m.), piętro regla dolnego (500 - 1150 m n.p.m.) oraz piętro wysokogórskie - połoniny (do 1346 m n.p.m.). Brak tu zarówno piętra boru górnoreglowego, jak i kosodrzewiny. Układ ten jest uważany za efekt oddziaływania czynników klimatycznych oraz antropogenicznych w przeszłości. W BdPN dominują lasy lub ich stadia sukcesyjne, pozostałą część stanowią połoniny i zbiorowiska nieleśne w krainie dolin. Opisano tutaj 24 zbiorowiska leśne oraz ponad 60 zbiorowisk nieleśnych (w tym 34 połoninowych). W wyniku badań prowadzonych w ostatnich latach opisano tu kilkanaście zespołów endemicznych o charakterze wschodniokarpackim. Ważniejsze z nich to: zarośla olchy kosej, wschodniokarpacka jaworzyna ziołoroślowa, kwieciste ziołorośle połoninowe, murawa bliźniczkowa, traworośle ze śmiałkiem darniowym, wschodniokarpackie borówczysko.

Smerek
Zwierzęta
Bieszczadzki Park Narodowy jest stosunkowo licznie zasiedlany przez gatunki, które uznawane są za zagrożone lub rzadkie w innych częściach Europy. Rodzime populacje dużych ssaków drapieżnych: niedźwiedzia, wilka i rysia są szczególnie cennym elementem tutejszej przyrody. Spośród dużych roślinożerców najliczniejszy jest jeleń. Liczebność populacji została oceniona na 5-7 osobników/100 ha. Pod koniec lat sześćdziesiątych reintrodukowano w Bieszczadach żubry. Gatunek ten łatwo zaadaptował się do miejscowych warunków i obecnie populacja bieszczadzka liczy około 100 osobników z czego na obszarze BdPN żyje około 20 osobników. W Bieszczadach występują również populacje sarny, dzika, oraz kilka osobników łosia. Jeśli chodzi o sukcesy na polu ochrony aktywnej ostatnio dokonano w BdPN udanej reintrodukcji bobra. W parku prowadzi się również hodowlę zachowawczą starej, ginącej rasy konia huculskiego.
Park jest rajem dla ornitologów. Szczególnie interesującą i cenną grupą są liczne tu ptaki drapieżne takie jak: orzeł przedni, orlik krzykliwy, sokół wędrowny, gadożer, orzełek włochaty, trzmielojad oraz sowy: puchacz i puszczyk uralski. Na połoninach gnieżdżą się także gatunki alpejskie: siwernika, płochacz halny, nagórnik.
Ciekawostką faunistyczną jest wąż eskulapa, obecny tylko w kilku miejscach w Polsce; jego największa populacja zamieszkuje rezerwat przyrody położony wzdłuż koryta Sanu, na północ od granic BdPN.
Bieszczadzka fauna ma także wyraźne rysy wschodniokarpackie, oczywiście dotyczy to wyłącznie świata bezkręgowców. Bieszczady, a w szczególności Park Narodowy jest miejscem koncentracji gatunków rzadko spotykanych, prawnie chronionych, nowych dla fauny Polski mających w parku swoje jedyne stanowisko. Liczne gatunki typowe dla Karpat Wschodnich można znaleźć wśród pierścienic (Allolobophora carpathica), owadów (szarańczak Isophya stysi, chrząszcze: Deltomerus carpathicus, Nebria fuscipes, Athous mollis) i pajęczaków (Siro carpathicus, Neobisium brevidigittatum).















Główne cele ochronne Parku
Główne cele ochrony w BdPN to: ochrona typowego krajobrazu Karpat Wschodnich z całym bogactwem osobliwych form, charakterystyczny układ pięter roślinno-klimatycznych, główne koncentracje rzadkich gatunków oraz zbiorowisk wschodniokarpackich i wysokogórskich, naturalne biocenozy puszczańskie z fauną dużych drapieżnych ptaków i ssaków.
Ochronę umożliwia m.in. bardzo niska gęstość zaludnienia na tym terenie
(poniżej 4 osób/km2).
Strefowanie ochronne w Bieszczadzkim P.N. i M.R.B. "Karpaty Wschodnie"
Obszar MRB "Karpaty Wschodnie podzielony jest na trzy strefy, w których obowiązują różne zasady ochrony. Obszar centralny jest odpowiednikiem obszaru ochrony ścisłej w BdPN posiadającej najwyższe wartości przyrodnicze i priorytety ochronne. W strefie buforowej, prowadzi się ochronę aktywną ekosystemów (obszar ochrony częściowej w BdPN). W parku narodowym priorytetem jest ochrona przyrody, działalność człowieka jest ograniczona. Prowadzi się tu badania naukowe służące poznaniu i ochronie zachodzących procesów przyrodniczych. Ruch turystyczny dopuszczalny jest jedynie po wyznaczonych szlakach. Natomiast w strefie przejściowej (obydwa parki krajobrazowe) dozwolone są określone formy gospodarowania oraz turystyka pobytowa i rekreacja.
Turystyka i edukacja ekologiczna
Bieszczady stanowią niezwykle atrakcyjny region dla turystyki pieszej, jeździectwa, kolarstwa górskiego (w miejscach wyznaczonych), narciarstwa biegowego jak również fotografii przyrodniczej. Ponieważ około 70 % parku jest objęte ochroną ścisłą, udostępnianie parku do zwiedzania wymaga odpowiedniego przygotowania szlaków turystycznych, ścieżek przyrodniczych i stałego nadzoru nad przestrzeganiem regulaminu dla zwiedzających. Na terenie parku preferowana jest turystyka piesza po znakowanych szlakach turystycznych.
Ważnym zadaniem służb parku jest rozwijanie edukacji ekologicznej. Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny zlokalizowany w Ustrzykach Dolnych prowadzi stały program edukacji ekologicznej dla kilkudziesięciu szkół bieszczadzkich, a także realizuje zajęcia i warsztaty przyrodnicze dla grup zorganizowanych. W oparciu o muzeum przyrodnicze, Terenową Stację Edukacji Ekologicznej w Suchych Rzekach i ścieżki przyrodnicze Ośrodek realizuje szereg programów edukacyjnych dla młodzieży i dorosłych.