Stosunki polsko-krzyżackie od wprowadzenia Krzyżaków do Polski, do wielkiej wojny.

Zakon Krzyżacki pojawił się na ziemiach polskich w 1226r. Został on sprowadzony przez księcia Konrada Mazowieckiego, który nadał mu w lenno ziemię chełmińską . Konrad nie wiedział nic o wielkich planach Hermanna von Salzy zakreślającym Krzyżakom szerokie perspektywy, których głównym celem było stworzenie na uzyskanych i podbitych w przyszłości ziemiach niezależnego państwa zakonnego. W mniemaniu nieświadomego wydarzeń w Siedmiogrodzie księcia Mazowieckiego nadane i zdobyte terytoria podlegać miały jego władzy. Konrad nie zdawał sobie także sprawy z tego, że nawracanie pogan było dla Krzyżaków sprawą podrzędną i - jak się później okazało - zaniedbywaną. Świadczył o tym najlepiej ich stosunek do podbitych Prusów, wśród których jeszcze w XVI w., mimo ponad dwustu lat należenia do państwa zakonnego, utrzymywało się pogaństwo. Jednak gdy biskup Chrystian sprawujący kontrolę, nad prawdziwością dokumentu o nadaniu zakonowi w lenno ziemi chełmińskiej , został porwany przez Prusów krzyżacy sfałszowali umowę i zamiast lenna przywłaszczyli sobie ziemię chełmińską. Zadaniem zakonu była chrystianizacja Prus. Prusowie byli ludem bałtyckim, spokrewnionym z Litwinami i Łotyszami. Zamieszkiwali ziemię późniejszych Pras Książęcych i Warmii . Dopiero w 1231 r. rozpoczęli Krzyżacy stawiać pierwsze kroki zbrojne, skierowane przeciw Prusom. Zajęli wówczas trzy grody należące do nawróconego wcześniej szlachcica Pipina, który powrócił następnie do pogaństwa. Wydarto mu wnętrzności i przybito koniec jelita do pnia dębu. Torturowany musiał biegać wokół drzewa aż do wyzionięcia ducha. Tym potwornym czynem i zagrabieniem dóbr ofiary rozpoczął Zakon Krzyżacki zbożne dzieło chrystianizacji Prus albo raczej realizowanie podboju ziem pogańskich, a następnie również i chrześcijańskich, głownie polskich. Towarzyszyły tym podbojom niesłychane zbrodnie i gwałty, uprawiane przez cały czas istnienia Zakonu. Zakon okazał się bezwzględny, mordował i zajmował coraz to nowe obszary aby w roku 1283 zakończyć podbój Prus. W 1233 r. uderzyli Krzyżacy na Pomezanię i zajęli ją dzięki pomocy wojskowej książąt polskich, w tym Świętopełka pomorskiego. Pokojowa misja biskupa Chrystiana straciła rację bytu, a on sam dostał się, ku zadowoleniu Krzyżaków, do niewoli jednego z plemion pruskich. Jego stolicę - sławny w dziejach Pomorza nadwiślańskiego Zantyr - pozyskał niebawem Zakon i uczynił go ośrodkiem komturii czyli okręgu administracyjno-wojskowego, siedzibą konwentu, składającego się z 12 rycerzy i 6 księży. W następnych wiekach powstało silne i wrogo nastawione do Polaków i swych sąsiadów państwo. W roku 1237 Zakon Krzyżacki wchłonął Zakon Kawalerów Mieczowych.

W 1280 lub w 1281 r. konwent zantyrski przeniesiono do będącego w budowie zamku malborskiego. Po zagrabieniu w latach 1308 - 1309 przez Krzyżaków Pomorza Gdańskiego zamek ten znalazł się pośrodku państwa zakonnego, w korzystnym pod względem gospodarczym , komunikacyjnym i militarnym punkcie. W związku z tym stolicę Zakonu przeniesiono z Wenecji do Malborka. Na czele państwa krzyżackiego stał wielki mistrz, podległy kapitule generalnej. Rozbudowana do ogromnych rozmiarów warownia malborska zasłynęła z walorów militarnych, a także z niebywałego bogactwa oraz ze wspaniałych biesiad w towarzystwie białogłów doprowadzanych z miejscowego zamtuza, utrzymywanego przez stołeczny konwent. Skarbiec Zakonu pęczniał od złota ściąganego z podbitych ziem, zdobywanego podczas łupieskich wypraw wojennych lub osiąganego z gospodarki folwarcznej i handlu zamorskiego. W ogromnym karwanie czyli zbrojowni oraz rozległych piwnicach zgromadzone były olbrzymie zapasy wyposażenia wojennego, na Przedzamczu pracowały stale warsztaty zbrojeniowe, a w sąsiedztwie zamku na specjalnie wyznaczonych placach odbywały się codziennie w wyznaczonych godzinach ćwiczenia wojskowe załogi.

Już w XIII w. pojawili się nad Nogatem koloniści niemieccy, m. in. ze Śląska i założyli obok zamku osadę nazwaną "Marienburg", obdarzoną przez Krzyżaków w 1276 lub może w 1286 r. prawem miejskim chełmińskim. Największe nasilenie osadnictwa przypada na wiek XIV i wtedy też nastąpiła lokacja większości istniejących na Żuławach Malborskich wsi, najczęściej tam, gdzie istniały od dawna słowiańskie osady. Ich mieszkańcy pozostawali na ogół na swoim miejscu, ale władza sołecka i zakładane z czasem karczmy dostawały się w ręce przybyszów niemieckich. W przywilejach lokacyjnych wymieniane są nazwiska polskie, a także podawana narodowość mieszkańców; np. w akcie z 1321 r. występuje Hannos - Pole czyli Hanusz - Polak. Nazwy osad uległy wprawdzie germanizacji, lecz w wielu pozostał rdzeń polskiego miana. Obok wsi powstało na omawianych obszarze szereg majątków ziemskich rządzonych bezpośrednio przez urzędników krzyżackich.

Krzyżacy zajęli Pomorze Gdańskie i urządzili rzeź gdańszczan (1308r.). Zapoczątkowało to długotrwały konflikt między polską a zakonem krzyżackim. Poprzedzeniem tego faktu miała być pomoc krzyżaków w wypędzenia Brandenburczyków z Gdańska, o którą zwrócił się Łokietek. Myślał, że w ten sposób uratuje Pomorze od zagłady ze strony Brandenburczyków. Krzyżacy szybko umocnili swoje pozycje nad Bałtykiem – zdobyli Tczew , a następnie gród w Świeciu , co oddało w ich ręce całe Pomorze Gdańskie. Król Władysław chciał odzyskać ziemie utracone na rzecz krzyżaków. Zawarł sojusz z Wielkim Księstwem Litewskim, przypieczętowaniem tęga był ślub jego syna Kazimierza z Aldoną córką Giedymina w roku 1325. Natomiast krzyżaków wsparł władca Czech Jan Luksemburski , roszczący pretensje do polskiej korony. Mimo , że stroną zaczepną byli Polacy , wkrótce musieli przejść do obrony...Łokietek poprowadził taką wojnę z krzyżakami wyniku, której Polska utraciła ziemię dobrzyńską i Kujawy. Podczas jednej, z wypraw zakonu, w roku 1331 wojsko polskie odniosło zwycięstwo w bitwie pod Płowcami, Wydarzenie to przerwało mit o ,, niepokonanych' Krzyżakach. Po śmierci Władysława Łokietka ( 1333), królem Polski został Kazimierz Wielki, Za jego panowania uregulowano sprawę pretensji Luksemburskich i Śląska. Jan Luksemburczyk zrzekł się prawa do korony polskiej. Kazimierz mimo wielkich starań nie odzyskał Śląska. Rozpatrzono również spór polsko-krzyżacki. Ziemia dobrzyńska i Kujawy zostały przyznane Polsce, jednak ziemia Chełmińska i Pomorze Gdańskie, miały stać się wieczystą darowizną. Jednak wyrok ten nie zadawalał , rzecz jasna , polskich aspiracji...Ostatecznie to porozumienie nie weszło w życie. Król Kazimierz Wielki zawarł , więc osobny układ z Karolem Robertem, który był jednym z rozjemców w sporze polsko-krzyżackim jego postanowieniem było, że jeżeli król polski nie doczeka się męskiego potomka, to władzę na tronie polskim obejmie dynastia Andegawenów. Węgry natomiast zobowiązały się do udzielenia pomocy Polsce przeciw Krzyżakom oraz poparcia jej w ekspansji na księstwo włodzimiersko-halickie. Papież Benedykt XII bullą z 4 maja 1338 roku rozpoczął kolejny proces z krzyżakami. Sędziami byli Francuzi i nuncjusze apostolscy w Polsce. Zdążyli oni przez osiem miesięcy przesłuchali 126 świadków, Wyrok wydany w Warszawie, nakazywał zwrot Pomorza , ziemi chełmińskiej, michałowskiej i Kujaw . Jednak papież odmówił zatwierdzenia postanowienia. Dopiero w roku 1343 w Kaliszu doszło do obustronnego porozumienia. Polska na mocy podpisanego traktatu pokojowego odzyskała Kujawy i ziemię dobrzyńską, lecz zakon zatrzymał Pomorze Gdańskie i ziemię chełmińską , jako ,,darowiznę’’. Co miało podkreślać , że król Polski nadał Krzyżakom ziemie z niejako własnej , nieprzymuszonej woli. W przyszłości mogło to stanowić podstawę do roszczeń dla królewskich następców. Mimo , że król polski zachowa tytuł ,,pana i dziedzica Pomorza’’, na rewizję kaliskich postanowień trzeba było czekać jeszcze ponad sto lat . Dopiero wielka wojna z Polska w latach 1410 – 1411 zakończyła okres świetności Zakonu Najświętszej Maryji Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie , czyli niezapomnianych Krzyżaków...