Rola Organizacji Pozarzadowych w życiu społecznym

W pełni rozwinięte państwo posiada trzy dające się wyraźnie określić sektory:
• Publiczny (rząd, samorząd i ich agendy),
• Rynkowy (organizacje nastawione na zysk: for-profit; podlegający transakcjom kupna-sprzedaży)
• Ochotniczy (organizacje działające nie dla zysku: non-profit, niestanowiące elementu struktury państwa, opierające działalność na idei samopomocy i aktywizmu, wykorzystujące inicjatywy na najniższych piętrach organizacji życia społecznego). To najpełniejszy wyraz społeczeństwa obywatelskiego.

Zagwarantowane w Konstytucji prawo do zrzeszania się umożliwia obywatelom rozwijanie własnej aktywności w różnego rodzaju organizacjach politycznych, społecznych, kulturalnych czy też gospodarczych.
Dzięki temu mogą istnieć obok siebie organizacje o bardzo różnej strukturze. Mamy, zatem z jednej strony kluby osiedlowe, grupy wsparcia, przyparafialne zespoły charytatywne, z drugiej zaś stowarzyszenia, fundacje, związki i inne organizacje, których formułę działań określają szczegółowe przepisy prawne. Te pierwsze z racji braku oparcia w przepisach szczegółowych, nie podlegają żadnym procedurom rejestracyjnym, nie mają też zazwyczaj trwałych struktur wewnętrznych. Nie oznacza to, iż grupy te działają słabiej czy mniej skutecznie, przeciwnie – dzięki spontaniczności i silnemu zaangażowaniu osób tworzących je, wiele problemów lokalnych znajduje szybkie i konkretne rozwiązanie.
Wśród pozostałych występuje znaczna różnorodność typów organizacji. Poza powszechnie znanymi stowarzyszeniami i fundacjami są wśród nich organizacje powoływane oddzielnymi aktami prawnymi – do nich należą m.in. komitety społeczne, różnego rodzaju fundusze pomocy, czy też organizacje samorządów różnych grup zawodowych. Szczególnym przypadkiem są pojedyncze organizacje powoływane oddzielnymi aktami prawnymi. Należą do nich m.in. PCK, Polski Związek Łowiecki, czy Związek Ochotniczych Straży Pożarnych. Do tego rodzaju organizacji należą też m.in. Katolickie Stowarzyszenia Młodzieży poszczególnych Archidiecezji, które na mocy Ustawy powołane są Rozporządzeniem Ministra – Szefa Urzędu Rady Ministrów. Nie sposób wymienić wszystkich możliwych sposobów organizowania się grup obywatelskich.
Wymienione wyżej organizacje określa się mianem „organizacji pozarządowych”.

24 kwietnia 2003 roku Sejm Rzeczpospolitej Polskiej uchwalił ustawy odnoszące się do działalności organizacji pozarządowych. Ustawa ta po raz pierwszy podaje legalną (prawną) definicję organizacji pozarządowej. Organizacjami pozarządowymi są stowarzyszenia i fundacje oraz inne podmioty „pozarządowe”, czyli nie należące do sektora finansów publicznych i nie działające dla zysku.
Podmioty kościelne i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego nie zostały wprost uznane za organizacje pozarządowe, ale zostały właściwie z nimi zrównane i mają takie same możliwości działania. W zasadzie przepisy ustawy dotyczą ich w takim samym stopniu, jak organizacji pozarządowych.

Demokracja to rządy większości, to realizacja kierunków obranych przez reprezentację społeczeństwa będącą w większości. Ponieważ nie ma nigdy pełnej jednomyślności, pozostaje zawsze pewna mniejszość, nie reprezentowana w organach władzy ustawodawczej i wykonawczej. Preferencje ogółu bywają po stronie większości. Mniejszościom pozostaje, zatem samodzielne artykułowanie swoich potrzeb i dążeń. Organizacje pozarządowe stanowią tkankę łączną systemu demokratycznego. Ich zadaniem jest:
• Zaspakajanie potrzeb indywidualnych i społecznych w małej grupie, w szczególnej atmosferze życzliwości i solidarności,
• Przyjęcie czynnej postawy obywatelskiej w zakresie spraw tzw. ludzkich i lokalnych, a wymagających załatwienia w poczuciu wspólnego dobra,
• Propagowanie pluralizmu i różnorodności życia społecznego,
• Tworzenie sektora realizacji zadań indywidualnych i społecznych alternatywnego wobec rządowego, swoboda w wyborze metod pracy dająca dużą elastyczność w zaspakajaniu potrzeb indywidualnych klientów,
• Stworzenie mechanizmów współudziału społecznego w podejmowaniu decyzji dotyczących różnych problemów i poziomów funkcjonowania nowoczesnego społeczeństwa,
• Duże poczucie niezależności i podmiotowości.

FUNKCJE ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH
Tworzenie organizacji pozarządowych bywa zawsze wyrazem woli pewnej grupy ludzi, jednoczącej się wokół określonego problemu bądź potrzeby.
Literatura wymienia wiele funkcji przynależnych organizacjom pozarządowym. Znaleźć je można w rozmaitych konfiguracjach, zależnych od sposobu ujęcia tematu.
Pod pojęciem funkcji organizacji pozarządowych rozumie się jej misję, rolę, do której została powołana. Jedna organizacja może z powodzeniem spełniać kilka odrębnych funkcji.
Biorąc za podstawę kryterium zasięgu i kierunku działalności – jest podział zasadniczych funkcji na dwie grupy.
1. Grupa funkcji związanych z zaspakajaniem potrzeb, zainteresowań i aspiracji samych stowarzyszonych;
2. Grupa funkcji związanych z zaspakajaniem potrzeb szerszej społeczności, np. lokalnej lub określonej jej części.

Funkcje związane z zaspakajaniem potrzeb, zainteresowań i aspiracji osób stowarzyszonych.

Funkcja afiliacyjna – wynikająca z pierwotnej i naturalnej potrzeby przynależności człowieka do określonej grupy społecznej, z którą mógłby się utożsamiać.
Potrzeba przynależności, podobnie jak potrzeba miłości, przyjaźni i kontaktów z ludźmi zaliczana jest do społecznych potrzeb człowieka, potrzeb warunkujących pełnię równowagi psychicznej.
Do organizacji pozarządowych, które zaspokajają indywidualne pragnienia wśród ludzi o podobnych zainteresowaniach, poglądach czy upodobaniach można zaliczyć np. stowarzyszenia rencistów i emerytów, związki harcerskie, organizacje kobiece.

Funkcja ekspresyjna – ma znaczenie psychospołeczne. Polega na umożliwianiu ludziom realizacji potrzeb wyższego rzędu, tj. potrzeb samorealizacji. Odgrywa duża rolę u tych osób, które osiągnęły już poziom pełnego zaspokojenia potrzeb podstawowych, fizjologicznych, a odczuwają pragnienie rozwijania własnych zainteresowań, upodobań, pogłębiania wiedzy z interesujących ich dziedzin nauki, sztuki czy kultury.
Do organizacji pozarządowych, które pozwalają na wyrażenie własnych zamiłowań, przeżyć i dopełnienie codziennej egzystencji można zaliczyć np. uniwersytety trzeciego wieku, towarzystwa krajoznawcze, towarzystwa miłośników, stowarzyszenia kulturalne, związki sportowe, kluby hobbystyczne.

Funkcja pomocowa – związana jest ściśle z ideą samopomocy i pomocy charytatywnej. Dotyczy zaspakajania najbardziej podstawowych potrzeb człowieka, czyli głodów fizjologicznych oraz potrzeb bezpieczeństwa, wolności od lęków i zagrożeń spowodowanych niemożnością utrzymania siebie i swojej rodziny.
Przejawem funkcji pomocowej, realizowanej przez organizacje pozarządowe jest na przykład funkcjonowanie wspólnot osób bezdomnych, narkomanów czy nosicieli wirusa HVI. W stosunku do tych grup organizacje stanowią oparcie życiowe, zapewniając mieszkanie, odzież, żywność, leczenie rehabilitację itp. Funkcje pomocowe spełniają również kluby anonimowych alkoholików, z tą jednak różnicą, że koncentrują się one w swej działalności bardziej na terapii niż na zaspakajaniu potrzeb materialnych.
Nieco innym przejawem funkcji pomocowej organizacji jest działalność stowarzyszeń osób chorych oraz związanych z ludźmi chorymi czy niepełnosprawnymi. Realizacje funkcji pomocowej polega na wspomaganiu w chorobie czy niepełnosprawności, wymianie doświadczeń i wsparciu psychicznym, np. Stowarzyszenie pomocy Dzieciom z Nadpobudliwością Psychoruchową i ich Rodzinom „Pomost”, Stowarzyszenie Pomocy Osobom Autystycznym, Stowarzyszenie Rodzin chorych na Zespół Marfana oraz Inne Zespoły Genetycznie Uwarunkowane „Pomóżmy Naszym Dzieciom”, itp.
Obszarami, których organizacje pozarządowe spełniają funkcje pomocowe, są sfery ograniczonego oddziaływania instytucji publicznych. To dziedziny, w których instytucje te nie są wystarczająco skuteczne bądź nie ma ich tam wcale.

Funkcje związane z realizacją potrzeb szerszej społeczności.

Funkcja integracyjna – organizacji pozarządowych przejawia się w ich udziale w procesie budowania więzi społecznych, zbliżania jednostek i społeczności lokalnych, a także całych narodów.
Organizacje stanowią ważny element wiążący rozmaite struktury publiczne ze społeczeństwem oraz jednostki i grupy społeczne pomiędzy sobą. Na gruncie więzi społecznych tworzą się stosunkowo niewielkie lokalne zrzeszenia, np. cechy czy spółdzielnie jednoczących ludzi wokół jednego zawodu lub interesu, jak również szerokich organizacji politycznych i religijnych o ogólnonarodowym charakterze.
Funkcję integracyjną spełniają również towarzystwa przyjaźni pomiędzy poszczególnymi narodami, które stawiają sobie za cel poznanie i zbliżenie narodów, ich kultury, gospodarki, społeczeństwa. Funkcja integracyjna organizacji pozarządowych spełnia się wówczas pokonaniu barier oddzielających światy jednostek od świata całych narodów oraz w przybliżaniu ludziom pewnych ogólnoludzkich wartości. Funkcja ta charakterystyczna jest dla stowarzyszeń kulturalnych, oświatowych, towarzystw przyjaźni itp.

Funkcja opiekuńczo-wychowawcza – ukierunkowana jest na kształtowanie osobowości dzieci i młodzieży, pomoc w wyrównywaniu braków w ich sferze psychicznej, warunkach życia oraz na tworzenie optymalnych warunków rozwoju. Związana jest z rolą, jaką powinno odgrywać środowisko lokalne w procesie wychowawczym, przy czym oddziaływanie to nie zawęża się tylko do dzieci i młodzieży, ale dotyczy w takim samym stopniu całych rodzin i grup społecznych.
Funkcja ta obejmuje, zatem czynniki opiekuńcze i wychowawcze. Pierwsze z nich odnajduje się w działalności organizacji wspierających zawodowe służby socjalne w niesieniu pomocy rodzinom: wsparciu materialnym, psychologicznym, pedagogicznym, świadczeniu usług opiekuńczych, w tym otaczaniu opieką dzieci przebywających znaczną część dnia poza domem. Tego typu potrzeby zaspakajają np. świetlice terapeutyczne, domy dla samotnych matek czy sieć usług Polskiego Czerwonego Krzyża.
Z kolei w ramach funkcji wychowawczej oferta organizacji kierowana jest do dzieci i młodzieży, dotyczy propozycji rozwijających zainteresowania w najrozmaitszych kierunkach: np. poznawczo-oświatowe, (czytelnictwo, kolekcjonerstwo), artystyczne (koła plastyczne, muzyczne, teatralne), sportowo turystyczne (rajdy, obozy, wycieczki), techniczne (modelarstwo, informatyka), itp.
Obejmuje ponadto działania na rzecz rozbudzenia postaw prospołecznych, aktywizacji społecznej, począwszy od inspirowania do dbałość o najbliższe otoczenie, po dostrzeganie potrzeb ogólnych: swojego osiedla, miasta, pracę na ich rzecz oraz niesienie pomocy ludziom chorym, samotnym i niepełnosprawnym.

Funkcja normalizacyjna – pełniona przez organizacje pozarządowe, stanowi płaszczyznę harmonizowania działalności społecznej z wymogami prawa. Nawet najbardziej sprawnie działająca administracja państwowa nie jest w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb społeczeństwa, nie zawsze też potrafi dotrzeć w odpowiednim czasie z usługą lub świadczeniem. Dlatego też działalność organizacji pozarządowych jest niezbędnym uzupełnieniem działalności państwa. Poszerzając bazę świadczenia usług społecznych organizacje pozarządowe dają ludziom możliwość wyboru, a oferując coraz bardziej specjalistyczne formy pomocy otwierają się na autentyczne potrzeby odbiorców.
Do obszarów charakteryzujących się znacznie większą aktywnością organizacji należy niewątpliwie sfera rehabilitacji i opieki nad ludźmi upośledzonymi umysłowo, resocjalizacji osób nieprzystosowanych społecznie, pomocy osobom uzależnionym i bezdomnym.

Funkcja grupy nacisku – związana jest z jednym z ważniejszych celów działalności organizacji pozarządowych, czyli obroną podstawowych wartości społeczeństwa demokratycznego: wolności, pluralizmu, poszanowania interesów wszystkich grup społecznych i wspólnego dobra.
Jest to funkcja stanowiąca platformę walki o realizację najistotniejszych celów społecznych i ignorowanych interesów grupowych. Organizacje te wywierają presję na władze lokalne, rządy i parlamenty w celu rozwiązywania i przeciwdziałania niekorzystnym zjawiskom życia społecznego. Prężne organizacje pozarządowe odgrywają dzisiaj w świecie znaczącą rolę w zakresie ochrony środowiska naturalnego, obrony przed zagrożeniami wynikającymi ze stosowania energii nuklearnej czy przestrzegania praw człowieka.
Organizacje pozarządowe stanowiące silne grupy nacisku występują np. w interesie mniejszości narodowych czy środowisk ludzi niepełnosprawnych. Przez swoją aktywność wyrażają sprzeciw wobec rasizmu, nietolerancji czy dyskryminacji, jak również akcentują aprobatę i poparcie dla zachowań obywatelskich.

ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH
Główne źródła, z jakich mogą korzystać organizacje pozarządowe w Polsce:
• Fundusze z budżetu państwa – organizacje pozarządowe wyręczają państwo w wielu bardzo ważnych działaniach na rzecz różnych grup społeczeństwa.
• Fundusze z budżetu gminy – gmina jest najbardziej zorientowana i zainteresowana inicjatywami przygotowanymi przez aktywnych obywateli.
• Fundusze zagraniczne – w dużej części są to fundusze pomocowe Unii Europejskiej. Wsparcia finansowego udzielają najczęściej na zasadzie konkursu, zgodnie z formułom grantową. Pieniądze te kiedyś się skończą. Trzeba je traktować jako dodatkowe dochody.
• Środki uzyskane z prowadzenia działalności gospodarczej – wymaga dużej fachowości i perfekcjonizmu w działaniu.
• Zbiórki publiczne, aukcje, sprzedaż cegiełek, itp., – aby zarabiać w ten sposób, trzeba zainwestować własne pieniądze. Nigdy nie ma pewności, że zainwestowane środki zwrócą się w odpowiedniej proporcji.
• Składki członkowskie i środki uzyskane, od tzw. klubów przyjaciół – to źródło daje zwykle niewielkie dochody; stanowią uzupełnienie budżetu.
• Majątek założycielski – prawo nie narzuca wysokości majątku założycielskiego organizacji społecznych. Osoby powołujące do życia rozmaite inicjatywy, fundusz założycielski tworzą z kwot minimalnych; nie są to środki mające znaczenie dla późniejszego funkcjonowania organizacji.
• Darowizny, zapisy i spadki – działania sektora niezależnego w naszym kraju finansowane są w głównej mierze ze środków prywatnych sponsorów, zarówno tych, którzy przekazują pieniądze z kasy firmy, jak i tych dzielących się swoim prywatnym budżetem.
Biznes i prywatni darczyńcy są najwydajniejszym źródłem głównego dochodu trzeciego sektora.


SPOSOBY FINANSOWANIA LUB DOFINANSOWANIA DZIAŁAŃ PODEJMOWANYCH PRZEZ ORGANIZACJIE POZARZĄDOWE

Zdobywanie środków na działania podejmowane przez organizacje pozarządowe stanowi dość skomplikowaną sprawę. Można mówić o pewnych zasadach czy filozofii, jaka ma tu zastosowanie.
Przede wszystkim liczy się program, jaki organizacja zamierza zrealizować na przestrzeni dwóch, trzech lat. Bardzo ważna jest znajomość potencjalnych źródeł finansujących tego typu aktywność. Niemal powszechnie stosowaną przez potencjalnych sponsorów zasadą jest współfinansowanie danego przedsięwzięcia, a nie pokrycie całkowitych kosztów. Kolejnym etapem w zdobyciu pieniędzy jest wkład własny. Im większa część projektu pokrywana jest ze środków własnych, tym większe są szanse na pozyskanie brakujących funduszy.

DOTACJA
Jest najprostszą i najmniej wymagającą formą dofinansowania działalności organizacji pozarządowych stosuje się ją przy pokryciu drobnych kosztów związanych z bieżącą działalnością, szczególnie wtedy, gdy nastąpią nieprzewidziane wcześniej okoliczności. Może to być np. zaległy czynsz lub rachunek telefoniczny oraz drobny remont w razie zachwiania rytmiczności dopływu przewidywanych środków z innych źródeł.
Dotacje są czasami jedyną do osiągnięcia formą wsparcia dla organizacji nowych, które nie mogą wykazać się znacznymi osiągnięciami ani nie potrafią jeszcze zaproponować swych działań w formie ciekawego projektu.

GRANT
Jest najciekawszą i najbardziej dynamiczną formą współfinansowanie działań organizacji pozarządowych. Granty przyznawane są w ramach określonego konkursu projektom, które uznane zostaną za najlepsze w swej kategorii. Dzięki przygotowanym projektom, ujawniane są obszary niezaspokojonych dotąd ważnych potrzeb.

KONTRAKT
Jest najbardziej dojrzałą formą stwarzania podstaw finansowych organizacji pozarządowych. Jest to przeniesienie ustawowych zobowiązań sektora publicznego wobec społeczeństwa na organizację, wraz z kompetencjami i finansowym zabezpieczeniem tego przedsięwzięcia. Jest to propozycja dla organizacji wysoko wyspecjalizowanych w swej działalności, mogących poszczycić się dużymi osiągnięciami w dziedzinie, której dotyczy kontrakt. W Polsce kontrakting jest stosowany w zakresie świadczenia usług opiekuńczych.

NAGRODY I WYRÓŻNIENIA
Celem jest dowartościowanie ludzi zaangażowanych działalność prospołeczną oraz do jej podejmowania, szczególnie młodego pokolenia.


Organizacje pozarządowe to przejaw samoorganizowania się społeczności. Wnoszą one nowe wartości, niezwykle korzystne z punktu widzenia wymogów stawianych rozwiązaniom stosowanym w strefach będących domeną lokalnej polityki społecznej. Coraz większe znaczenie w realizacji zadań na rzecz różnych grup społecznych odgrywają w szczególności stowarzyszenia i fundacje. Nie nastawiając się na osiąganie zysku wypełniają lukę w dostarczaniu obywatelom usług w tych sferach, które nie są wykonywane – lub są wykonywane w sposób niewystarczający – przez sektor publiczny czy prywatny. Dotyczy to w szczególności działań z zakresu ochrony zdrowia i rehabilitacji, pomocy społecznej, edukacji i oświaty.
Organizacje pozarządowe ze względu na swoją bogatą wiedzę o potrzebach i problemach swoich członków oraz praktycznym doświadczeniom wynikającym z codziennych kontaktów, są bardzo ważnymi partnerami władz samorządowych i rządowych w kreowaniu i realizowaniu polityki w zaspakajaniu potrzeb na rzecz różnych grup społecznych.





ŹRODŁA:
• „GMINA czasopismo dla wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, starostów”
Nr 74/2003 Wydawca: Fundacja Promocji Gmin Polskich
• „MIEJSCE DLA KAŻDEGO szkice i opracowania o sektorze pozarządowym w Polsce„ Wyd. Fundusz Współpracy, Program Phare Dialog Społeczny-NGOs Warszawa 1996
• „NGO poradnik dla organizacji pozarządowych” Radosław Skiba Wyd. Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej Warszawa 2004
• B.P.S „ORGANIZACJE POZARZĄDOWE W SPOŁECZEŃSTWIE OBYWATELSKIM”