Zbiory bawełny na świecie

SPIS TREŚCI

WSTĘP
1. RÓŻNORODNOŚĆ WYKORZYSTANIA
2. ZRÓŻNICOWANIE GATUNKÓW
3. WARUNKI UPRAWY
4. CYKL PRODUKCYJNY
5. NAJWIĘKSI PRODUCENCI BAWEŁNY NA ŚWIECIE
6. EKSPORT
7. MAPA ILUSTRUJĄCA ZBIORY BAWEŁNY NA ŚWIECIE
8. POWIERZCHNIA I ZBIORY ZIARNA BAWEŁNY
9. PLONY ZIARNA BAWEŁNY
10. POWIERZCHNIA I ZBIORY WŁÓKNA BAWEŁNY
11. PLONY WŁÓKNA BAWEŁNY
12. PODSUMOWANIE SEZONU 2002/2003
13. WNIOSKI


Wstęp

Bawełna to roślina uprawna, występująca w gorącym klimacie wszystkich kontynentów, z której włókno, zebrane z torebek nasiennych, jest szeroko wykorzystywane, przede wszystkim w przemyśle włókienniczym. Używa się jej do produkcji przędzy, nici, dzianin i tkanin. Jest ona użytkowana na całym świecie i dostarcza ok. 70% rocznego zużycia tkanin odzieżowych świata. Bawełnę znano i uprawiano w dolinie Indusu ok. 3000 r. p.n.e., a na półkuli zachodniej mumie spowite w bawełniany całun znajdowano w Peru w grobowcach z okresu przedinkaskiego. Dopiero jednak w XIX w. produkcja i zużycie bawełny rozwinęły się na wielką skalę dzięki mechanizacji procesów odziarniania, przędzenia i tkania oraz ogólnemu wzrostowi uprzemysłowienia i poziomu życia ludności. W latach międzywojennych osiągnięto maksimum powierzchni uprawy bawełny na świecie. Po wojnie, jeśli nie liczyć wahań wynikających ze zmiennych koniunktur gospodarczych, zarówno powierzchnia uprawy bawełny na świecie, jak i produkcja włókna bawełnianego nie ulegały większym zmianom. Bawełna ma wiele właściwości, które są przyczyną jej dominacji wśród roślin włóknodajnych. Nadaje się ona do uprawy na znacznych obszarach świata, koszty jej produkcji są stosunkowo niskie, a włókno jest trwałe i odporne, łatwo daje się barwić i ma bardzo szerokie zastosowanie.


1. Różnorodność wykorzystania
Bawełna jest rośliną o wszechstronnym użytkowaniu. Długie włókna przeznacza się na tkaniny, krótkie mogą być użyte do wyrobu waty, materiałów wybuchowych, celulozy i papieru. Z nasion otrzymuje się jadalny olej bawełniany, który wykorzystywany jest między innymi do produkcji margaryny i mydła. Bogate w białko łuski nasion przerabiane są na paszę, paliwo i nawóz..

2. Zróżnicowanie gatunków
W uprawie znajduje się wiele gatunków i odmian bawełny, zarówno jednorocznych, zielonych, jak i wieloletnich krzewiastych. Zależnie od warunków przyrodniczych, gatunku bawełny oraz sposobów uprawy długości i jakości włókna znacznie się różnią. Wyróżnia się włókna bardzo krótkie (do 3/4 cala, tj. 19 mm), używane głównie do produkcji waty lub watoliny, włókna krótkie (od l do l i 1/8 cala, tj. 19-29 mm), najbardziej powszechne, używane do przędzenia, włókna zwykłe długie (od l i 1/8 do l i 3/8 cala -29-35 mm) i ekstra długie (ponad l i 3/8 cala), najcenniejsze, uzyskiwane głównie w Egipcie i Peru.

3. Warunki uprawy
Bawełna jest rośliną dość wymagającą jeśli chodzi o ciepło, wymaga ona temperatury jednostajnie wysokiej (21-22C) i na ogół nie mniej niż 200 dni wolnych od mrozu, istnieje też korelacja między długością okresu wegetacyjnego a długością włókna bawełny. Nasłonecznienie ma również duże znaczenie, zwłaszcza we wczesnym okresie wzrostu i w stadium dojrzewania. Jest ona natomiast mniej wrażliwa na ilość wilgoci, potrzebuje jednak co najmniej 180-200 mm opadów w okresie wegetacyjnym, z wyjątkiem okresu dojrzewania, który musi być dość suchy, gdyż opady powodują wówczas ciemnienie włókna. Na obszarach suchych zapotrzebowanie na wodę może być jednak z powodzeniem pokryte przez nawadnianie. Biorąc powyższe pod uwagę, bawełna może być uprawiana zarówno w klimacie podzwrotnikowym o lecie suchym lub wilgotnym, jak też w krajach o klimacie gorącym wilgotnym, monsunowym lub suchym. Bawełna może rosnąć na różnych glebach, byleby miały zdolność utrzymywania wilgoci i były dobrze odwodnione i napowietrzone. Bawełna zazwyczaj jest uprawiana w czystej uprawie rzędowej, a więc najbardziej stosowne do jej uprawy są tereny łagodnie sfalowane, nie ulegające łatwo erozji.

4. Cykl produkcyjny
Uprawa bawełny wymaga znacznych nakładów siły roboczej. Nawet w Stanach Zjednoczonych, gdzie mechanizacja uprawy bawełny poczyniła duże postępy, nakłady żywej siły roboczej są wyższe niż przy uprawie jakiejkolwiek innej rośliny. W drobnych gospodarstwach Egiptu, gdzie większość prac wykonuje się ręcznie, uprawa bawełny absorbuje 5-6 razy tyle pracy, co jakakolwiek inna roślina. W różnych krajach bawełnę uprawia się zarówno w bardzo drobnych gospodarstwach, jak i w wielkich gospodarstwach plantacyjnych. Niezależnie od tego, czy gospodarstwa są duże, czy też małe, zmechanizowane lub nie, cykl produkcyjny bawełny jest wszędzie podobny. Po przygotowaniu ziemi sadzi się nasiona rzędami, a różnice polegają głównie na odległościach między rzędami. Przy uprawie mechanicznej muszą być one większe, przy ręcznej bawełna może być siana gęściej. Młode rośliny wymagają okopywania i przerywania. Ziemia pomiędzy rzędami bawełny musi być co pewien czas uprawiana na nowo w celu niszczenia chwastów i napowietrzenia gleby.
Bardzo pracochłonny jest zbiór bawełny. Gdy tylko torebki nasienne zaczynają pękać, wszystkie siły kieruje się na zbieranie włókna, przy czym do pracy angażuje się często robotników z pobliskich miast, a nawet sprowadzanych z zagranicy. Jedynie w Stanach Zjednoczonych i byłym Związku Radzieckim osiągnięto poważniejszy postęp w dziedzinie mechanizacji zbioru bawełny. Jak duże jest jej znaczenie, wskazują dane - przy plonie 4 q włókna z l ha maszyny mogą zebrać w godzinę ok. 650 kg nie oczyszczonej bawełny, gdy zbiór jest ręczny na godzinę wynosi ok. 15 kg. Mechanizacja zbioru za pomocą kombajnów bawełnianych wymaga jednak pól dużych i suchych. Zebraną bawełnę odwozi się do oczyszczalni, gdzie odbywa
się odziarnianie, czyli oddzielanie włókna od nasion.


5. Najwięksi producenci bawełny na świecie

Największymi producentami bawełny na świecie są Chiny i Stany Zjednoczone.
W Chinach bawełnę uprawia się na powierzchni ok. 4-5 min ha, z czego uzyskuje się ok. 11,5 mln t bawełny, przy plonach powyżej 9 q włókna z ha. Aktualnie pod względem wielkości zbiorów stanowi to pierwsze miejsce na świecie. Głównymi obszarami uprawy bawełny są: dolina rzeki Wei He w Shanxi, środkowa część kotliny Hutei, Nizina Mandżurska, a także delta rzeki Jangcy, południowa część wybrzeża prowincji Jiangsu i Kotlina Syczuańska.

Stany Zjednoczone rozbudowały własny przemysł włókienniczy i aż do lat międzywojennych produkcja bawełny stale rosła. Maksymalny obszar uprawy (17,8 mln ha) osiągnięto w 1926 r., a maksymalny zbiór (ok. 4,3 mln t) w 1937 r. Odtąd, ze względu na zmiany na rynku światowym oraz strukturalne przemiany w rolnictwie Południa, powierzchnia uprawy zaczęła szybko się kurczyć i w 1971 r. wyniosła tylko 4,6 mln ha, z czego zebrano ponad 2,2 mln t włókna. W późniejszym okresie areał pod zasiew bawełny zmieniał się regionalnie, zachowując swoją powierzchnię ogólną w granicach 4,2 mln ha. Na dawnym niewolniczym Południu bawełna w znacznej części ustąpiła miejsca innym uprawom, rozszerzyła się natomiast na nawadniane tereny zachodniego Teksasu, Nowego Meksyku, Arizony i południowej Kalifornii, które dostarczają obecnie ponad połowę amerykańskiej produkcji bawełny. W związku z wysokimi plonami, dochodzącymi do 7 q z ha, w 1999 r. zebrano w Stanach Zjednoczonych 9,5 mln t włókna, co daje drugie miejsce w świecie.

Dalsze miejsce w produkcji bawełny zajmują Indie. Półwysep Indyjski jest zapewne najstarszym obszarem uprawy bawełny na świecie, jednak uprawa na eksport datuje się tam dopiero od czasu, gdy na skutek wojny domowej w Stanach Zjednoczonych (1861-1863) „głód bawełniany" na rynkach angielskich pobudził wiele krajów do rozwoju uprawy bawełny. Odtąd produkcja wzrastała, zaopatrując także powstały wiatach międzywojennych własny przemysł włókienniczy. Obecnie obszar uprawy bawełny w Indiach wynosi 9,1 min ha, tj. więcej niż w jakimkolwiek innym kraju świata, ze względu jednak na niskie plony (3 q z ha) produkcja wynosi ok. 3 mln t. Uprawa bawełny w Indiach obejmuje zachodnią połowę płaskowyżu Dekan i górną część doliny Gangesu. Gospodarstwa, jak wszędzie na Wschodzie, są małe, a metody uprawy prymitywne, toteż jakość bawełny jest niska.

Bawełna uprawiana też jest w znacznych ilościach na obszarze Pakistanu na powierzchni ok. 3 mln ha. Plony jednak są tam wyższe niż w Indiach (5-6 q z ha), a jakość bawełny lepsza i uzyskuje się jej 4,5 mln t.

Na obszarze byłego ZSRR bawełnę uprawiano w środkowej Azji od bardzo dawna. Jednak dopiero opanowanie tych krajów przez Rosję i powiązanie ich z rozwijającym się w XIX w. na terenie środkowej Rosji przemysłem włókienniczym spowodowało wzrost towarowej produkcji bawełny. Po 1917 r., a zwłaszcza po 1928 r., nastąpił dalszy szybki rozwój uprawy bawełny. Obecnie bawełnę uprawia się głównie w Uzbekistanie (3,4 mln t), Turkmenistanie (1,3 mln t), Tadżykistanie (0,3 mln t) i Kazachstanie (0,2 mln t), a w mniejszej ilości także w Kirgizji (0,1 mln t). Największe skupiska uprawy bawełny w środkowej Azji znajdują się na nawadnianych obszarach doliny Syr-darii, zwłaszcza w Kotlinie Fergany, w pobliżu Taszkentu, w dolinach rzek Czirczik, Zerawszan, na Stepie Głodowym, w dolinach rzek Murghab, Harirud (w Turkmenistanie zwanej Tedżen), Wachsz i Hisar, a także w dolinie dolnej Amu-darii.

Uzbekistan zajmuje piąte miejsce wśród producentów tego „białego złota” (po USA, Indiach, Chinach i Pakistanie), którego uprawa zajmuje jedną trzecią pól uprawnych. Jak podano w „Investment Guide of Uzbekistan 1998-2000”, przemysł bawełny to: 128 oczyszczalni, ponad 550 magazynów oraz 21 fabryk zajmujących się przerobem tego surowca. W latach 1991-1997 areał uprawy bawełny zmniejszył się z 2 mln ha do 1,5 mln ha. Średnia wydajność z jednego hektara w roku 2000 wynosiła 2,2 t/ha, co świadczy również o spadku w porównaniu z rokiem 1995 – 2,6 t/ha. Dla porównania średnia wydajność na świecie wynosi 3,2 t/ha. Według danych EBOR z maja 2003r. wielkość produkcji bawełny w roku 2002 w Uzbekistanie sięgnęła 4,5 mln ton. Produkcja bawełny w kraju pozostaje nadal pod całkowitą kontrolą państwa. Rząd ustala plany produkcji oraz ceny, dostarcza nasiona oraz skupuje plony od rolników za cenę wahającą się w granicach od 15 % do 25 % cen światowych. Za sprawy te odpowiada Ministerstwo Gospodarczej Współpracy z Zagranicą. Dzięki niektórym zmianom wprowadzonym w roku 2001 niektóre towary, w tym bawełna, mogą być sprzedawane na wolnych aukcjach organizowanych dla krajowych i zagranicznych odbiorców. Wpływy z tytułu tych transakcji podlegają nadal w 100 % obowiązkowej odsprzedaży Bankowi Centralnemu, jednak na skutek wprowadzonych w tym zakresie zmian przeliczenia dokonywane są obecnie po bardziej dogodnym pozagiełdowym kursie. Jednak wartość sprzedaży realizowanej na takich aukcjach nie jest na tyle wysoka, żeby w istotny sposób mogła wpłynąć na zmianę dotychczasowego systemu skupu bawełny.

Z pozostałych krajów poważniejszą rolę grają Egipt, Brazylia, Meksyk i Turcja. Egipt znany jest przede wszystkim jako producent bawełny wysokiej jakości. Produkcja wynosi 600 000 t włókna, w tym około połowy produkcji światowej cennego długiego włókna, przeznaczonego niemal całkowicie na eksport. Meksyk produkuje ponad 400 000 t bawełny, głównie na północy kraju, Brazylia ok. 1,4 mln t, głównie na północnym wschodzie i Turcja ok. 2,1 mln t przeważnie na wybrzeżu południowym. Sporo bawełny uprawia też Syria (800 000 t), Iran (500 000 t) i Sudan (200 000 t) oraz kraje położone wokół Jeziora Wiktorii: Kenia, Uganda i Tanzania.

Uprawa bawełny wprowadzona przez Turków do Grecji i Bułgarii została w tych krajach po wojnie znacznie rozszerzona. Poza nimi w Europie jedynie Hiszpania uprawia bawełnę na nieco większą skalę (400 000 t).


6. Eksport
Bawełna jest jednym z najważniejszych artykułów handlu światowego. W przybliżeniu ok. 50% produkcji przeznacza się rocznie na eksport. Około 30 krajów eksportuje bawełnę, jednak tylko cztery- Stany Zjednoczone, Uzbekistan, Egipt i Meksyk, grają większą rolę dostarczając łącznie 70% światowego eksportu bawełny. Poważniejszymi eksporterami bawełny są ponadto: Brazylia, Peru, Sudan, Syria, Turcja, Indie, Pakistan oraz kraje Afryki Wschodniej. Układ ten nie jest stały. Zmiany pogodowe, zmiany koniunkturalne oraz polityka ekonomiczna poszczególnych państw powodują znaczne wahania w udziale tych krajów w handlu międzynarodowym.
Największym importerem bawełny jest Japonia, a następnie Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Włochy. Mniej importują Indie, Polska, Belgia, Holandia i Kanada.

12. Podsumowanie sezonu 2002/2003
W dniu 31.07.2003. zakończył się bawełniarski sezon 2002/2003. Konsekwencją bardzo niskich cen bawełny w dwóch poprzednich sezonach i stale zwiększającej się światowej konsumpcji była dość niska podaż bawełny - ok. 29,4 mln ton (produkcja + zapasy). Światowa produkcja bawełny w sezonie 2002/2003 oceniana jest na ok. 19,2 mln ton, konsumpcja na rekordowym poziomie ok. 21 mln ton, a zapasy końcowe na 8,8 mln ton (najniższy poziom od sezonu 95/96). Ceny bawełny wyrażone w Cotlook Index "A" (wskaźnik cen dla bawełny średniowłóknistej) zawierały się w przedziale 48,15-61,65 Uscent/lb, osiągając w sezonie 2002/2003 średnią 55,70 Uscent/lb, czyli więcej o 33% w porównaniu do sezonu 2001/2002, jednak znacznie mniej niż wynosi średnia wieloletnia (30 lat) -71 Uscent/lb.

13. Wnioski
Na przykładzie bawełny można ukazać dwulicową politykę w światowym handlu produktami rolnymi. Te same dotacje, które wspierają rozwój rolnictwa i eksport towarów z USA i Unii Europejskiej, niszczą gospodarkę krajów najuboższych poprzez nieuczciwą konkurencję - wprowadzanie tańszych, dotowanych towarów, sprzedawanych po cenach dumpingowych. Jednocześnie kraje ubogie zmusza się do likwidacji dotacji (na które i tak stać je w minimalnym stopniu) i nie dopuszcza się ich płodów rolnych na rynki UE i USA.


Bibliografia
www.unido.pl/pdf/uzbekistan2003.pdf
http://sciaga.nauka.pl/index.php/id=index/dept=54/cath=221/sc_kat=84/sc_id=7725
http://maitri.diecezja.gda.pl/gazetka/my_72/html/bawelna.htm
http://www.gca.org.pl/
„Rocznik Statystyki Międzynarodowej 2003”, Wydawnictwo GUS 2003
„Geografia rolnictwa świata”, Jan Falkowski, Jerzy Kostrowicki, Wydawnictwo PWN 2001