Przedstaw obszary występowania najważniejszych roślin żywieniowych na świecie.

Do najważniejszych roślin żywieniowych zalicza się:

Rośliny zbożowe - Dla większości krajów podstawę wyżywienia ludności stanowią zboża i z tego powodu zajmują aż około 70% wszystkich gruntów uprawianych. Spośród kilkunastu gatunków uprawianych zbóż w skali światowej zasadnicze znaczenie mają: pszenica, ryż, kukurydza i jęczmień. Uprawa innych (żyto, owies, proso i sorgo) ma znaczenie tylko w pewnych regionach. Roczne zbiory zbóż wynoszą około 2 mld. ton (1994 r.) i są 2-krotnie wyższe niż w 1960 roku.

Pszenica – ma dosyć duże wymagania glebowe. Dzięki wyhodowaniu różnych odmian jest uprawiana w klimacie umiarkowanym i ciepłym o różnych cechach wegetacyjnych, od południowej Skandynawii do RPA, z wyjątkiem strefy klimatu gorącego z deszczami zenitalnymi. W górach jej uprawy spotyka się do 4000 m n.p.m. (np. Andy w Peru). Największe obszary zajmuje w stepowej strefie czarnoziemów Ukrainy, Rosji i Kazachstanu, na preriach USA I Kanady, na Nizinie Chińskiej i północno-zachodnich Indiach, na pampie w Argentynie, południowo - wschodniej Australii oraz zachodniej i południowej Europie. Najwyższe plony są osiągane w Europie Zachodniej, np. w Holandii średnio 81 q/ha (1992 r.), najniższe na obszarach z deficytem wilgoci, gdzie spadają do kilkunastu kwintali z hektara

Ryż - jego uprawa wymaga wysokiej temperatury i dużej wilgotności gleby. Główne obszary uprawy ryżu znajdują się w klimacie monsunowym, gdzie dają 2-3 zbiory w ciągu roku. Producentami ryżu są przede wszystkim kraje południowo-wschodniej Azji od Indii do Japonii, a także Brazylia i Stany Zjednoczone Ameryki Północnej.

Kukurydza – najbardziej plenne zboże o różnorodnym wykorzystaniu - do celów spożywczych, jako pasza dla zwierząt oraz jako surowiec przemysłowy m.in. do produkcji celulozy, papieru, alkoholu, oleju, wymaga długiego okresu wegetacyjnego oraz urodzajnych gleb. Prawie połowa światowych zbiorów kukurydzy przypada na Stany Zjednoczone Ameryki Pn. (stany środkowo-wschodnie), w których większość ziarna przeznacza się na spasanie i eksport.

Jęczmień - jest zbożem o najkrótszym okresie wegetacyjnym, jego odmiany znoszą zarówno wysoką jak i niską temperaturę, a także suszę, nie jest uprawiany jedynie w klimacie tropikalnym wilgotnym. Zużywany jest jako pasza dla zwierząt, w przemyśle piwowarskim, a także spożywany w postaci mąki i kasz. Uprawa jęczmienia jest rozprzestrzeniona od dalekiej północy (do 70 N) po oazy saharyjskie.
Owies - ma niewielkie wymagania glebowe i cieplne. Uprawiany jest lokalnie (Europa, Ameryka Pn.), głównie w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego, a także w górach, i jest ważnym zbożem paszowym dla koni.
żyto — uprawiane jest na mało urodzajnych obszarach gleb bielicowych, środkowej i wschodniej Europy, ważne na tych terenach zboże chlebowe. Jego powierzchnia zasiewów stopniowo maleje. Zwraca uwagę wysoka pozycja Polski wśród głównych producentów żyta

Proso i sorgo – Ma lokalnie ważne znaczenie w wyżywieniu ludności obszarów suchych Afryki i Azji. Z łącznych zbiorów wynoszących około 90 mm ton około 60% przypada na Chiny i Indie oraz Stany Zjednoczone Ameryki Pn. (głównie na paszę). Największymi producentami zbóż są największe kraje świata.

Rośliny bulwiaste i korzeniowe - Spośród roślin bulwiastych największe znaczenie ma uprawa ziemniaka. Ma on skromne wymagania glebowe i klimatyczne, a umiejętnie uprawiany daje wysokie plony. Ziemniak służy do celów spożywczych, jako pasza dla zwierząt hodowlanych oraz stanowi ważny surowiec dla przemysłu spożywczego (spirytus, mączka ziemniaczana). Największe obszary upraw ziemniaków występują w klimacie umiarkowanym chłodnym — północno-zachodnia część Rosji, Nizina Mandżurska w Chinach oraz Nizina środkowoeuropejska.

Batat (słodki ziemniak) – jest rośliną często zastępującą ziemniaki w krajach położonych w strefie międzyzwrotnikowej. Licznie wykształcone jego korzenie boczne tworzą jadalne bulwy, których miąższ jest bogaty w skrobię, cukry i białko. Uprawiany jest przede wszystkim w krajach wschodniej i południowej Azji, przy czym w samych Chinach skupia się 88% światowych zbiorów.

Maniok – jest ważną roślina pokarmową w strefie międzyzwrotnikowej, z jego bulwiastych kłączy (do 10 kg wagi) po wysuszeniu i zmieleniu otrzymuje się bardzo pożywną mąkę zwaną „kassawą”. z mąki tej sporządza się również odżywczą kaszkę „tapiokę”. Najwiqcej manioku produkują: Brazylia, Tajlandia, Zair, Indonezja i Nigeria.

Trzcina cukrowa – z niej produkuje się większość cukru na świecie (około 60%), wymaga urodzajnych gleb, wysokiej temperatury i obfitych opadów. Miąższ łodygi, osiągającej 4-6 m wysokości, zawiera do 20% cukru. Główne obszary jej upraw są w krajach Ameryki środkowej i Południowej, w USA oraz na południu Azji.

Burak cukrowy - wymaga żyznych gleb, znacznej ilości wilgoci i ciepła oraz dużego nakładu pracy. Rozwinięta jest w krajach strefy umiarkowanej ciepłej Europy oraz Stanach Zjednoczonych Ameryki Pn., Turcji i Chinach.

Rośliny oleiste - Zajmują one, po zbożach, największą powierzchnią upraw na świecie. Zalicza się do nich m.in.: soja, orzechy ziemne (arachidy), rycynus, Sezam, rzepak i rzepik, słonecznik, bawełna, len, konopie oraz rośliny trwałe (drzewa) - oliwkę, palmę oleistą, palmę kokosową, drzewo tungowe. Rośliny oleiste dostarczają łącznie około 40 mln ton oleju rocznie, tj. około 60% ogółu zużywanych na świecie tłuszczów.

Soja – ma wysokie wartości odżywcze, roślina strączkowa, której ziarna zawierają 35-50% białka oraz 17-25% tłuszczu, wiele odmian pozwala na uprawę soi w różnych warunkach klimatycznych. Tradycyjnie uprawiana jest w Chinach (Nizina Chińska i Mandżurska), przede wszystkim jednak w Stanach Zjednoczonych Ameryki Pn. (na południe od Wielkich Jezior), a także w Brazylii. Soja jest różnorodnie wykorzystywana, dostarcza wysokiej jakości oleju sojowego, używanego jako tłuszcz jadalny, do wyrobu margaryny, kosmetyków i farb, oraz mączki sojowej i mleka sojowego. Wytłoki sojowe są doskonałą paszą treściwą.

Orzech ziemny - którego nasiona (orzeszki ziemne — fistaszki) zawierają Ok. 50% tłuszczu, uprawia się w strefie klimatu zwrotnikowego (Indie, Chiny po 30% zbiorów światowych, USA — 7%, Indonezja 4%, oraz Senegal, Nigeria, Zair, Brazylia). Z orzeszków wytłacza się olej spożywczy (arachidowy), stosowany również do wyrobu margaryny, kosmetyków i farb.

Oliwki - dostarczają najszlachetniejszych gatunków oleju roślinnego, tzw. oliwy, oliwkę uprawia się prawie wyłącznie w krajach basenu Morza śródziemnego (Hiszpania 27% zbiorów światowych, Włochy - 21%, Grecja1 - 7%, Turcja - 10%, Tunezja - 6%).

Palma kokosowa – Spotykana jest w strefie okołorównikowej Azji (Filipiny, Indonezja, Indie) i Oceanii, orzechy palmy po wysuszeniu, dają tzw. koprę — surowiec do wyrobu oleju kokosowego.

Palma olejowa - (olejowiec gwinejski), uprawiana jest w krajach tropikalnych, głównie Afryki Zachodniej (Zair, Nigeria, Liberia) i Azji (Malezja, Indonezja), której owoce dostarczają oleju palmowego.

Słonecznik i rzepak – jest najważniejszą rośliną oleistą w klimacie umiarkowanym (Ukraina, kraje bałkańskie, Argentyna)i rzepak (Kanada, Chiny, Europa środkowa), olej otrzymuje się również z nasion (siemienia) roślin włóknistych — bawełny, lnu i konopi — jako cenny produkt uboczny.

Rośliny włókniste – największą rolę odgrywa bawełna, dostarczająca około 70% naturalnego surowca przędzalniczego na świecie. Jest to roślina jednoroczna lub wieloletnia, której owoc - torebka zawiera liczne nasiona pokryte białymi włoskami o długości 11-60 mm. Najlepsze walory techniczne ma bawełna egipska. Bawełna uprawiana jest w krajach zwrotnikowych i podzwrotnikowych często na terenach sztucznie nawadnianych.

Juta - jednoroczna roślina, osiągająca 3 metry wysokości, jest uprawiana w klimacie wilgotnym gorącym, prawie wyłącznie w Indiach, Bangladeszu i Chinach. Z jej łodyg otrzymuje się mocne, trudno nasiąkające wodą włókno, które służy m.in. do wyrobu worków, używanych do transportu cukru, soli i innych towarów, wymagających ochrony przed zawilgoceniem. Ponadto z juty wyrabia się sznury i powrozy, dywany, chodniki, tkaniny dekoracyjne.

Agawy dostarczają włókien o podobnych cechach jak juta. Najczqściej uprawiana jest agawa sizalowa, dostarczająca włókien zwanych w handlu sizalem. Jest ona odporna na suszę (magazynuje zapasy wody w liściach) I dlatego uprawia się ją głównie na obszarach okresowo suchych w Ameryce Południowej (Brazylia) i środkowej (Meksyk) oraz w Afryce (Kenia, Tanzania).

Len rośnie w klimacie umiarkowanym, chłodnym i wilgotniym (Rosja, Białoruś, Litwa, Polska, Francja, Chiny). Konopie, uprawiane są głównie w Rosji i Indiach.
Rośliny kauczukodajne. W przemyśle chemicznym do produkcji najlepszych rodzajów gum stosuje się kauczuk naturalny, otrzymywany z soków (lateks) zbieranych z drzewa kauczukowego. Roślina ta, pierwotnie rosnąca dziko w puszczy tropikalnej Amazonii, obecnie jest uprawiana na plantacjach głównie południowo
-wschodniej Azji, a takze w krajach tropikainych Afryki.

Warzywa i owoce. Szczególne wartości odżywcze warzyw i owoców polegają na dużej w nich zawartości witamin i soli mlneralnych, łatwo przyswajanych przez organizm. W nowoczesnej, racjonalnej diecie warzywa i owoce odgrywają coraz większą rolę.
Warzywa w stanie naturainym na ogół źle znoszą dłuższy transport i dlatego ich uprawy koncentrują się w strefach podmiejskich wieikich miast, czyli w pobiiżu głównych rynków zbytu. W rejonach położonych w niekorzystnych warunkach klimatycznych uprawę warzyw prowadzi się głównie pod osłonami w tunelach foliowych i szklarniowych.
Warzywa. Rejony intensywnej uprawy warzyw znajdują się w najbliższym sąsiedztwie dużych skupisk ludności (np. Londynu, Zagłębia Ruhry, a także Warszawy), oraz tradycyjnie w Bułgarii, na Węgrzech, we Francji, Włoszech i Hiszpanii oraz w Stanach Zjednoczonych (Kalifornia, Wybrzeże Adriatyku), Japonii i Chinach.

Do najczęściej uprawianych na świecie warzyw należą: pomidory, kapusta, papryka, ogórki, cebula, dynia, melony, arbuzy, groszek zielony, fasola zielona, kalafior, kalarepa, sałata, rzodkiewka, szpinak.
Owoce, podobnie jak warzywa, uprawia się na całym świecie. Towarowa uprawa drzew owocowych jest rozwinęta jednak tylko w niektórych regionach. Na rynkach światowych największą rolę odgrywają owoce cytrusowe, banany, ananasy, winogrona i jabłka.
W klimacie umiarkowanym ciepłym uprawiane sa drzewa cytrusowe — pomarańcze i mandarynki w Brazylii (31% zbiorów), USA (13% zbiorów) oraz Hiszpanii, Włoszech, Chinach i Japonii; cytryny we Włoszech (12%), Hiszpanii, USA, Meksyku, Argentynie i Indiach.

Wielkie znaczenie ma winorośl, której uprawa koncentruje się w krajach basenu Morza Śródziemnego, przede wszystkim we Włoszech (18%), Francji (12%) i Hiszpanii (10%) oraz Stanach Zjednoczonych i Argentynie.
Winorośl dostarcza owoców spożywanych w stanie świeżym, suszonym (rodzynki) lub przetworzonym.
Około 75% światowej produkcji winogron przerabia się na wino. W odmianie chłodniejszej klimatu umiarkowanego rozwinięte jest sadownictwo drzew owocowych (jabłonie, grusze, śliwy, wiśnie i inne) oraz plantacje owoców jagodowych (truskawki, maliny, porzeczki, agrest). W zbiorach niektórych owoców wysokie miejsce w świecie zajmuje Polska (1 — w zbiorach porzeczek, 2 — w zbiorach malin i truskawek, 9 — w zbiorach jabłek).

Korzystne warunki klimatyczne sprzyjają uprawie wielu roślin owocodajnych
w klimacie gorącym. Na rynkach światowych najwięcej znajduje się bananów —uprawianych na ogromnych plantacjach w Brazylii, krajach Ameryki Środkowej,
a także w Indiach i Filipinach, oraz ananasów pochodzących głównie z Hawajów, Portoryko, Brazylii i krajów południowej Azji (Sri Lanka, Malezja, Chiny). Daktyle —owoce palmy daktylowej, uprawianej w krajach arabskich, są często podstawa wyżywienia miejscowej ludności. Z innych, egzotycznych dla nas owoców, wymienimy już tylko z nazwy — figi, migdały, kasztany jadalne, mango, papaja, kiwi, awokado.

Używki. Produkty spożywcze nie mające w zasadzie wartości odżywczej, lecz mimo to powszechnie używane przez człowieka, noszą nazwę używek. Pobudzają one lub hamują system nerwowy i pracę serca (rip. napoje alkoholowe, kawa, herbata), działają odurzająco (nikotyna). Do najważniejszych upraw używek należą: krzew herbaciany, drzewo kawowe, kakaowiec i tytoń.

Krzew herbaciany jest uprawiany przede wszystkim w krajach południowo-wschodniej Azji, ponadto w krajach wschodniej Afryki, Gruzji i Turcji.
Herbata występuje w handlu jako zielona, czarna i ulung. Zależy to od sposobu preparowania liści, zrywanych z młodych pędów co 1—2 tygodnie w okresie odrastania. Herbatę zieloną otrzymuje się przez suszenie na ogniu liści zaraz po ich zerwaniu, czarną przez poddanie liści fermentacji po podsuszeniu. Ulung otrzymuje się przez częściową fermentację liści przed suszeniem na ogniu. Dla podniesienia jakości herbaty sporządza się mieszanki ornych jej gatunków (niekiedy aż 20) według ściśle określonej receptury, dodaje się również kwiaty, np. jaśminu, magnolii, pomarańczy i in.

Kawa (niewysokie drzewa lub krzewy) jest uprawiana przede wszystkim w państwach Ameryki Południowej i Środkowej oraz w Afryce Środkowej i Azji Południowej.
Z kilku gatunków największe znaczenie ma uprawa kawy arabskiej, znacznie mniejsze robusty. Nasiona kawy, zawierajęce min. kofeinę, po wymyciu suszy się i pali w temperaturze 2000 - 2500. Przy paleniu tracą one garbnik, a cukry zamieniają się w karmel i zmieniają barwę na brunatną. Z kawy o różnych walorach smakowych i aromatycznych, zależnych m.in. od warunków przyrodniczych i sposobu uprawy, sporządza się mieszanki dostosowane do różnych gustów poszczególnych odbiorców.

Drzewo kakaowe, inaczej kakaowiec, jest uprawiane głownie w Afryce nad Zatoką Gwinejską, w Ameryce Śodkowej i Południowej oraz południowo-wschodniej Azji.
Z nasion kakaowca uzyskuje się kakao w proszku, używane do sporządzania napoju i wyrobów czekoladowych, oraz masto kakaowe.

Tytoń jest używką o działaniu odurzającym, narkotycznym, wywołanym przez trującą substancją — nikotyna. Największe zbiory tytoniu mają kraje o największej liczbie ludności.
Polska jest również dużym producentern tytoniu gorszych gatunków. Walory tytoniu (aromat, zawartość nikotyny) zależą od gatunku, warunków klimatycznych, rodzaju gleby i przebiegu procesu fermentacji liści. Najlepsze gatunki tytoniu pochodzą z upraw na lekkich glebach w klimacie ciepłym.

W handlu światowym ważnym artykułem są tzw. przyprawy korzenne — produkty otrzymywane z owoców, nasion, liści, kwiatów, kory itp. Te częsci roślin, zawierające olejki eteryczne są od dawna stosowane jako dodatki do potraw, podnosząc ich walory smakowe. Zalicza się do nich: pieprz, cynamon, wanhlic, goździki, szafran, kardanom, gatkę muszkatołową i wiele innych. Obecnie są często zastępowane przez produkty syntetyczne.