Oświecenie w Polsce

Plan wydarzeń:
1wstep i ramy czasowe
2.Ważne daty
3. Stanisław August Poniatowski
4. Łazienki Królewskie w Warszawie
5. Obiady czwartkowe
6. Edukacja i nauka
7. Biblioteka Załuskich
8.Sztuka i architektura
9. Literatura

[SLAJD]
Oświecenie jest pierwszą epoką w nowożytności, która jest w pełni świadomą swego istnienia. Określano ją jako: "wieku rozumu" (w Anglii), "wieku filozofów" (we Francji) lub wiek "oświecony". Szczególną wagę przywiązywano do potęgi rozumu, które jest światłem rozjaśniającym drogę poznania prawdy.

Oświecenie w Polsce dzieli się na trzy okresy: 17331764 faza wstępna 17641795 faza dojrzała inaczej "czasy stanisławowskie" 17951822 faza schyłkowa

[SLAJD]
Najważniejsze wydarzenia oświecenia w Polsce
1764 – koronacja Stanisława Augusta Poniatowskiego
17681772 – konfederacja barska i I rozbiór Polski (1772)
Sejm Wielki, inaczej Sejm Czteroletni, na którym zawieszono zasadę liberum veto, a uchwalono Konstytucję 3 Maja (1791)
Konfederacja targowicka (1792) – spisek magnacki zawiązany w celu obalenia reform Sejmu Czteroletniego i konstytucji 3 maja 1791 i II rozbiór Polski (1793)
1794 – powstanie kościuszkowskie i III rozbiór Polski (1795). Polska ostatecznie zniknęła z mapy Europy, Polacy nie przestali jednak walczyć o swoją wolność.
Do Warszawy wkroczyły wojska napoleońskie (1806), a w roku 1807 utworzone zostało Księstwo Warszawskie (pozostające w sojuszu z Francją).
1815 – utworzenie Królestwa Polskiego, połączonego unią personalną z Rosją, z carem jako królem.

[SLAJD]
Stanisław August Poniatowski (17321798), ostatni król Polski 17641795, syn Stanisława Poniatowskiego. Starannie wykształcony, w młodości wiele podróżował po krajach Europy Zachodniej. Podczas pobytu w Anglii zapoznał się z systemem rządów parlamentarnych. 1764 jako kandydat Familii, przy zdecydowanym poparciu cesarzowej Katarzyny II, wybrany na króla Polski.

W pierwszych latach swego panowania przeprowadził reformę w armii, zastępując kawalerię piechotą i innymi rodzajami broni, założył odlewnię dział, utworzył komisję menniczą, która zajęła się uporządkowaniem spraw monetarnych, a komisje dobrego porządku dla miast miały się zająć skarbowością i gospodarką miejską.
W 1765 z inicjatywy króla powołano Szkołę Rycerską.

Reformy zaniepokoiły Katarzynę II, która przy pomocy swego ambasadora w Polsce N.W. Repnina próbowała im przeciwdziałać. Repnin zainicjował m.in. zawiązanie (1767) przez szlachtę konfederacji przeciwko królowi i reformom Familii. Na sejmie 17671768 konfederacja uchwaliła tzw. prawa kardynalne, których gwarantem została Rosja. W imię obrony wolności szlacheckiej oraz wolności Polski, przeciwko Rosji i królowi zawiązała się w Barze konfederacja (17681772).

W 1772 nastąpił I rozbiór Polski, a król pod naciskiem Stackelberga 1773 powołał sejm (sejmy rozbiorowe), który zatwierdził traktaty rozbiorowe. W czasie trwania sejmu królowi udało się powołać Radę Nieustającą i Komisję Edukacji Narodowej.

Sprawując rządy w państwie o ograniczonej suwerenności Stanisław August dążył do rozwoju gospodarczego i kulturalnego kraju. Popierał manufaktury, założył liczne wytwórnie wyrobów marmurowych i broni, z jego inicjatywy przebudowano zamek królewski, wzniesiono zespół pałacowy w Łazienkach. Był mecenasem nauki, literatury i sztuki.

Największym sukcesem dążeń reformatorskich króla stało się uchwalenie podczas Sejmu Czteroletniego w 1791 Konstytucji 3 Maja. 1792 po wkroczeniu wojsk rosyjskich do Polski Stanisław August przystąpił do konfederacji targowickiej, mając nadzieję na uratowanie państwa i części reform. Przyłączenie się do targowiczan zostało ocenione negatywnie przez społeczeństwo i przyniosło królowi miano "zdrajcy narodu".

W czasie powstania 1794 odsunięty od władzy, sprzyjał powstańcom mimo braku wiary w końcowy sukces. Po upadku powstania, w styczniu 1795 wywieziony do Grodna, mimo nalegań rosyjskich abdykował dopiero w listopadzie 1795. Zmarł w Petersburgu. Obecnie jego prochy spoczywają w krypcie katedry Św. Jana w Warszawie.

Łazienki Królewskie w Warszawie – zespół pałacowoparkowy w Warszawie z licznymi zabytkami klasycystycznymi, założony w XVIII wieku z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Całe założenie było zrealizowane przez architektów królewskich: Dominika Merliniego, Jana Chrystiana Kamsetzera i Jana Chrystiana Szucha.

Park spełnia dziś swoje zadania podobnie jak w momencie jego utworzenia. Jest miejscem licznych wydarzeń o charakterze kulturalnym, naukowym, rozrywkowym i sportowym, a także ulubionym miejscem spacerów warszawiaków. W parku nie wolno jeździć na rolkach, deskorolkach i rowerach, co sprawia, że jest bezpieczny również dla małych dzieci. Niedaleko Łazienek znajduje się Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego, chętnie odwiedzany nie tylko przez spacerowiczów, ale również przez studentów.

Opis parku
[SLAJD]
>Główne wejście od Alei Ujazdowskich znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie Belwederu.
[SLAJD]
>Obok głównego wejścia, nad sadzawką, stoi najbardziej znany na świecie pomnik Fryderyka Chopina (autorstwa Wacława Szymanowskiego). W letnie miesiące organizowane są tam na świeżym powietrzu cyklicznie koncerty muzyki tego kompozytora.
[SLAJD]
>Idąc od głównego wejścia w dół aleją biegnącą po zboczu dochodzi się do Pomarańczarni z oranżerią i salą teatru królewskiego.
[SLAJD]
>W pobliżu Pomarańczarni znajduje się tzw. Biały Domek, w którym na początku XIX wieku mieszkał przebywający na wygnaniu późniejszy król Francji Ludwik XVIII.
[SLAJD]
>Pałac Łazienkowski, zwany też Pałacem na Wodzie, początkowo rezydencja magnacka, od końca XVIII wieku królewska. Należy do najpiękniejszych i najcenniejszych zabytków klasycystycznych (architekci Dominik Merlini i Jan Chrystian Kamsetzer). Bogate wnętrze zostało zrekonstruowane po zniszczeniach wojennych.
[SLAJD]
>W sąsiedztwie pałacu znajduje się letni Teatr na Wyspie z 1790 roku, naśladujący starożytne ruiny (Jan Chrystian Kamsetzer).

>Przy północnym wyjściu z parku na ul. Agrykola historyczny gmach szkoły podchorążych (związany z powstaniem listopadowym)

>W pobliżu południowego wyjścia znajduje się minipole golfowe, stanica jeździecka, oraz jedna z najbardziej prestiżowych restauracji stolicy Belvedere. W znajdujących się nieopodal nieczynnych szklarniach organizowane są często wystawy o różnorodnej tematyce. W jednej z innych szklarni zorganizowano wytwórnię tkanin tradycyjnych i ozdobnych, będącą prywatną firmą kontynuującą tradycje znanej spółdzielni tkackiej "Ład". Na tradycyjnych drewnianych krosnach produkowane są m.in. tkaniny na potrzeby wielu filmów o tematyce historycznej.

poboczne[SLAJD]
OBIADY CZWARTKOWE W czasach Oświecenia król Stanisław August Poniatowski był inicjatorem przemian w dziedzinie kultury. Otaczał się ludźmi wykształconymi: publicystami, pisarzami, artystami, a także patriotami, którzy pracowali nad reformami państwa. Zapraszani oni byli przez króla do Pałacu Łazienkowskiego na obiady, tzw. obiady czwartkowe, podczas których prowadzono rozmaite dyskusje. Rozmawiano na tematy literatury, sztuki, muzyki oraz rozpatrywano sprawę Polski. Spotkania te wywierały ogromny wpływ na rozwój oświecenia polskiego. Na obiadach czwartkowych bywali: Stanisław Konarski, Andrzej Zamoyski, Ignacy Krasicki, Józef Wybicki, Stanisław Trembecki, Adam Naruszewicz i Franciszek Bohomolec.

[SLAJD]
Edukacja i nauka

W 1740 pijar Stanisław Konarski założył Collegium Nobilium dla młodzieży szlacheckiej. Ogłosił rozprawę "O poprawie wad wymowy". Ważną rolę odgrywał, wydany w 1743 traktat polityczny Głos wolny wolność ubezpieczający przypisywany Stanisławowi Leszczyńskiemu.
[SLAJD]
W 1765 roku król Stanisław August Poniatowski założył Szkołę Rycerską, zwaną też "Akademią Szlachecką Korpusu Kadetów". Jej komendantem został bliski wówczas współpracownik Stanisława Augusta książę Adam Kazimierz Czartoryski. Szkoła nie tylko przygotowywała do służby wojskowej, lecz dawała gruntowną i wszechstronną wiedzę oraz kształtowała postawy patriotyczne oraz moralne. Dowodem przykładania wagi do tych spraw był zbiór zasad postępowania nazwany "Katechizmem kadeckim", opracowany przez komendanta szkoły, nieoficjalnym hymnem zaś był wiersz Krasickiego "Święta miłości kochanej ojczyzny".

Na jednym z obiadów czwartkowych król przedstawił projekt przekazania majątku po skasowanym przez papieża Klemensa XIV zakonie jezuickim na rzecz planowanej Komisji Edukacji Narodowej. Sejm delegacyjny zatwierdzający w 1773 roku traktat rozbiorowy, powołał jednocześnie KEN, powierzając jej całokształt prac dotyczących organizacji szkolnictwa. Było to posunięcie w ówczesnej Europie pionierskie, uznane za jeden ze sposobów ratowania ojczyzny. Komisja zreformowała Akademie Wileńską i Krakowską nadając im nazwy Szkoły Głównej Litewskiej i Szkoły Głównej Koronnej. Podlegały im szkoły średnie – wydziałowe i podwydziałowe, a tym z kolei szkoły elementarne. Powołano Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które zajęło się zaopatrzeniem szkół w podręczniki dostosowane do nowego programu nauczania. Program ten miał za zadanie wykształcić i wychować "oświeconych patriotów", umiejących godzić dobro indywidualne z dobrem zbiorowości, zdolnych do obrony ojczyzny i do pracy dla niej, tolerancyjnych, odrzucających przesądy i stanowe uprzedzenia.

wazniejszee
Głównym celem reformy systemu szkolnego było wychowanie prawego człowieka i obywatela. Hugo Kołłątaj – Członek Komisji Edukacyjnej zreformował Akademię, która jako Szkoła Główna Koronna miała czuwać nad kształceniem kadry dla niższych szczebli oświaty. Ksiądz rozbudował w niej katedry m.in. matematyki i pedagogiki.

[SLAJD]
Biblioteka Załuskich

Kolejnym istotnym wydarzeniem było założenie i oddanie do użytku publicznego Biblioteki Załuskich. Dokonał tego Józef Andrzej Załuski a biblioteka zwana Biblioteką Rzeczpospolitej, stała się bardzo ważnym ośrodkiem myśli naukowej.
Po roku 1764 powstały najważniejsze polskie instytucje życia kulturalnego i politycznego XVIII w. Naczelnym zadaniem obozu skupionego wokół króla stała się walka z sarmacką ciemnotą oraz propagowanie reform, koniecznych w zaistniałej sytuacji historycznopolitycznej. Nie było to zadanie łatwe, o czym przekonano się bardzo szybko.

SZTUKA I ARCHITEKTURA:
Trzy główne style epoki oświecenia:
klasycyzm
sentymentalizm
rokoko
Sztuka oświecenia jest przede wszystkim sztuką klasycyzmu. Charakteryzuje się ona spokojem, harmonią i równowagą. Uznaje się jeden klasyczny (zaczerpnięty ze sztuki antycznej) wzorzec piękna. Dzieła oświeceniowe realizują hasło: "uczyć, bawiąc", czyli spełniają funkcję dydaktyczną. Klasycystyczne malarstwo to sceny zaczerpnięte z mitologii, o prostej kompozycji i nieskomplikowanych scenach zbiorowych.
Najbardziej znanym malarzem XVIII wieku był Jacques Louis David (17481825). Stosował on chłodną charakterystykę, zdecydowane kontury oraz monumentalne postrzeganie postaci.
[SLAJD] Porwanie Sabinek (Jacques Louis David)
[SLAJD] Śmierć Sokratesa (1787 Jacques Louis David)

Światopogląd epoki odzwierciedla się również w sztuce ogrodniczej. Pojawiają się dwa typy ogrodów – francuskie i angielskie.
[SLAJD]
Ogrody w stylu francuskim są symetryczne, geometryczne, oddające pełnię, ład, harmonię, porządek.
[SLAJD]
Ogrody angielskie mają pejzażowy charakter, naśladują stan naturalny, są w sposób zaplanowany nieco chaotyczne, zawierają jednak elementy przestrzenne, takie jak budowle, pawilony, grobowce, fontanny, strumienie i kaskady.
Oświeceniowa sztuka związana była przede wszystkim z klasycyzmem i rokokiem. Oba prądy uwidoczniły się w architekturze oraz sztukach plastycznych. To w tym stylu powstał paryski klasyczny Panteon, kaplica pałacowa w Wersalu i Kościół Inwalidów.

Reprezentantami stylu klasycznego w rzeźbiarstwie byli:
[SLAJD]
Bertel Thorvaldsen (17701844) i
[SLAJD]
Antonio Canova (17571822).

[SLAJD]
Cechy architektury klasycystycznej:
wzorowanie się na starożytnych budowlach greckich i rzymskich oraz na niektórych budowlach Odrodzenia
budowle wznoszone na planie zwartym, koła lub prostokąta
stosowanie kolumnad i kolumnowych portyków ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu
tympanon przeważnie dekorowany płaskorzeźbą
duże okna
dążenie do uzyskania efektu harmonii i zrównoważonej kompozycji
stosowanie symetrii
przeważają fasady o liniach prostych bez wygięć i skrętów
oszczędne stosowanie zdobnictwa; jeżeli się pojawiają, są to uskrzydlone postacie lwów z ludzkimi głowami, orły, wieńce, wazony, girlandy z róż, kokardy, hełmy, tarcze, skrzyżowane sztandary nawiązujące do tradycji cesarstwa rzymskiego
pałace – duże, niskie, wydłużone, na planie prostokąta, z wysuniętą częścią środkową ozdobioną portykiem
we wnętrzach wielkie, podłużne, jasne sale, najczęściej malowane na biało, płaskie sufity, okna duże, kwadratowe
kościoły – często na planie koła, przekryte kopułą

Przykłady:
[SLAJD]
1.Pałac Inwalidów
Jeden z najbardziej charakterystycznych punktów centrum Paryża. Ogromny budynek (sama fasada północna ma prawie 200 m długości), utrzymany w stylu klasycystycznym, nawiązującym do budowli rzymskich, otoczony ogrodem .
[SLAJD] Pałac w Boryni
[SLAJD] Pałac Prymasowski w Warszawie

Literatura

Literatura tego okresu stała się istotnym czynnikiem kształtowania nowoczesnej świadomości narodu, wychowywała czytelników w duchu obywatelskim, patriotycznym i humanitarnym; król Stanisław August Poniatowski realizował program „oświecenia sarmatów”, któremu były podporządkowane
tworzone czasopisma („Monitor”, „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”),
instytucje (Teatr Narodowy, Komisja Edukacji Narodowej, obiady czwartkowe);
najpilniejszym wykonawcą programu króla był Adam Naruszewicz, autor oczyszczonej z legend Historii narodu polskiego;
podstawowy nurt literatury związany z klasycyzmem zapoczątkowały wystąpienia o odnowę języka narodowego (Stanisław Konarski), wzrost świadomości estetycznej (rozprawy teoretyczne, Franciszka Karpińskiego, adaptacja Sztuki poetyckiej Nicolas Boileau, dokonana przez Franciszka Dmochowskiego);
najwybitniejszym reprezentantem epoki stał się Ignacy Krasicki, twórca pierwszej nowożytnej powieści polskiej (Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki), autor Bajek, Satyr, poematów heroikomicznych
w latach 80. wyodrębnił się nurt poezji lirycznej, związanej z sentymentalizmem (F.D. Kniaźnin, „poeta serca” Franciszek Karpiński) lub rokokiem
nastąpił rozwój rodzimej komedii satyrycznej i obyczajowej, pod koniec epoki też politycznej (F. Bohomolec, Franciszek Zabłocki, Wojciech Bogusławski);
ożywienie życia politycznego w dobie Sejmu Wielkiego, Targowicy i insurekcji kościuszkowskiej wpłynęło na rozkwit reformatorskiej literatury politycznej (S. Staszic, H. Kołłątaj, F.S. Jezierski), rewolucyjne idee polskich jakobinów najpełniej oddała poezja J. Jasińskiego. Po utracie niepodległości dziedzictwo czasów stanisławowskich przejęło Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie i Towarzystwo Szubrawców w Wilnie; przedstawiciele klasycyzmu postanisławowskiego podjęli próbę stworzenia narodowej tragedii (Barbara Radziwiłłówna A. Felińskiego), poematu (Ziemiaństwo K. Koźmiana), kodyfikacji poglądów estetycznoliterackich (L. Osiński); w nurcie sentymentalnym tworzyli m.in.: K. Brodziński, M. Wirtemberska, poeci legionowi J. Wybicki, C. Godebski; tendencje preromantyczne przejawiły się m.in. w poetyce „grozy” w powieści i dramacie, w poezji mesjanistycznej (Niemcewicz, J.P. Woronicz); rozkwit krytyki literackiej i teatralnej (Towarzystwo Iksów) wyraził się w słynnym sporze klasyków z romantykami (K. Brodziński, Jan Śniadecki, L. Borowski).

Najważniejsze postacie polityki i kultury polskiego oświecenia
• Wojciech Bogusławski (17571829)
• Franciszek Bohomolec (17201784)
• Franciszek Salezy Jezierski (17401791)
• Franciszek Karpiński (17411825)
• Franciszek Dionizy Kniaźnin (17501807)
• Hugo Kołłątaj (17501812)
• Stanisław Konarski (17001773)
• Ignacy Krasicki (17351801)
• Adam Naruszewicz (17331796)
• Julian Ursyn Niemcewicz (17571841)
• Józef Maksymilian Ossoliński (17481826)
• Stanisław Staszic (17551826)
• Stanisław Trembecki (17391812)
• Franciszek Zabłocki (17541821)