Męski i żeński układ rozrodczy

Charakterystyka męskiego i męskiego układu rozrodczego.

Układ rozrodczy
W opisie narządów płciowych (układu rozrodczego) przyjął się podział na gruczoły płciowe, (czyli gonady) wytwarzające komórki płciowe (plemniki i jaja), drogi je wyprowadzające oraz narządy płciowe zewnętrzne.
- Męskie narządy płciowe - to jądro (wytwarzające komórki płciowe) i najądrze, nasieniowód i pęcherzyki nasienne, cewka moczowa, gruczoł krokowy i gruczoły opuszkowo-cewkowe, prącie i moszna.
- Żeńskie narządy płciowe - to jajniki (odpowiednik jąder u mężczyzn), jajowody, macica oraz pochwa i zewnętrzne narządy płciowe.

Męski układ płciowy
Narządy płciowe męskie wewnętrzne:
- Jądro.
- Najądrze.
- Nasieniowód.
- Cewka moczowa męska.
- Gruczoły pęcherzykowo-nasienne.
- Przewód wytryskowy.
- Gruczoł krokowy.
- Gruczoły opuszkowo-cewkowe.

Narządy płciowe męskie zewnętrzne:
- Moszna.
- Prącie.
- Jądro i najądrze

U mężczyzn narządem wytwarzającym komórki płciowe jest jądro. W jego greckiej nazwie odzwierciedlono fakt, że jest to organ parzysty, (didymoioznacza bowiem "bliźniaki"). Oba jądra umieszczone są w worku mosznowym, będącym uwypukleniem ściany brzucha. Położenie jąder w mosznie zapewnia im mniejsze niż wewnątrz jamy brzusznej wahania ciśnienia i niższą temperaturę. Narząd ten jest, bowiem wrażliwy na czynniki fizyczne np. w postaci przegrzania. Moszna zapewnia również jądrom znaczną ruchomość, (choć nie tak dużą jak u innych ssaków). Lewe jądro leży nieco niżej niż prawe; spowodowane jest to nieco gorszym odpływem krwi żylnej właśnie z lewego "bliźniaka", co powoduje, że ma ono trochę większy ciężar.
Męska gonada ma kształt spłaszczonej elipsoidy. Jej przeciętne wymiary wynoszą 4-5 cm długości, 2,5-3,5 cm szerokości oraz ok. 2 cm grubości; masa wynosi średnio 20-30 g.
Podobnie jak w wielu innych narządach w jądrze możemy wyróżnić tzw. zrąb i miąższ. Ten pierwszy stanowi "rusztowanie" dla charakterystycznych dla miąższu jądra płacików i składających się na nie cewek nasiennych. W takim rusztowaniu biegną przewody (naczynia krwionośne, nerwy, naczynia chłonne) doprowadzające do płacików składniki odżywcze oraz sygnały kontrolujące jego pracę, a zbierające niepotrzebne już produkty przemiany materii.
Zasadniczą funkcją jądra jest wytwarzanie plemników. Ich droga zaczyna się w cewkach nasiennych krętych (kilka z nich składa się na jeden płacik), a później przez cewki nasienne proste wędrują do sieci jądra.

Proces wytwarzania plemników zwany jest także spermatogenezą. Komórki płciowe - będące obok komórek podporowych głównym składnikiem ściany cewek krętych - dzielą się i dojrzewają. Cały proces zaczyna się od tzw. spermatogonii, przechodzi przez etap spermatocytów I i II rzędu, a kończy się na spermatydach i, ostatecznie, plemnikach.
Nie są to jedynie proste podziały, z jakimi mamy do czynienia np. w naskórku, kiedy to nowe komórki zastępują stare, nie różniąc się jednak zasadniczo od swoich "rodziców".

Tutaj materiał genetyczny zawarty w 46 chromosomach (23 pary) dzieli się na pół. Plemnik i komórka jajowa mają, więc po 23 chromosomy. Dzięki temu po połączeniu w zygotę liczba z powrotem wraca do 46 sztuk. W przeciwnym razie (bez tego redukcyjnego podziału) przy każdym kolejnym zapłodnieniu musielibyśmy pomnożyć tę liczbę przez 2, a to doprowadziłoby zapewne do śmierci zarodka.

Dojrzałe plemniki mają około 60 mikrometrów długości, a w przeciętnej objętości wytrysku (3 mililitry) mieści się ich aż 200 do 300 milionów. Składają się z główki, szyjki oraz witki, która zapewnia im dużą ruchomość.

Oprócz plemników jądro produkuje również androgeny (głównie testosteron) - męskie hormony płciowe odpowiedzialne za wzrost i rozwój zewnętrznych narządów płciowych, owłosienia typu męskiego, obniżonego tonu głosu i innych wtórnych cech płciowych.
Następnym po sieci jądra etapem na drodze plemników jest najądrze. To właśnie tutaj te komórki dojrzewają, zatrzymując się na pewien czas w tym swoistym "magazynie".
Nasieniowód i pęcherzyki nasienne

W czasie wytrysku plemniki przedostają się do nasieniowodu. Zgodnie z nazwą główną funkcją tego długiego przewodu (50-60 cm) jest dalszy transport męskich komórek płciowych.
Nasienie musi składać się jednak nie tylko z plemników. Inne substancje nadają mu objętość, odżywiają plemniki na ich długiej drodze, pobudzają ich ruchy. Jednym z narządów wydzielających składniki nasienia są pęcherzyki nasienne. Ich wydzielina jest bogata w różne enzymy, cukier owocowy - fruktozę oraz kwas cytrynowy i witaminę C. Ujścia pęcherzyka nasiennego wnikają do nasieniowodu w miejscu zwanym jego bańką. Tutaj, po połączeniu się z przewodami wyprowadzającymi pęcherzyków nasieniowód zmienia nazwę na przewód wytryskowy, który uchodzi na małym wzniesieniu błony śluzowej cewki moczowej, zwanym wzgórkiem nasiennym.

Cewka moczowa
Do tego miejsca przedstawiane narządy były parzyste, łącznie z nasieniowodami, pęcherzykami nasiennymi i przewodami wytryskowymi. Cewka moczowa jest już pojedyncza. Rozpoczyna się od dna pęcherza moczowego, a kończy się po około 15-20 cm ujściem zewnętrznym. Wyróżniamy część sterczową, błoniastą i gąbczastą cewki moczowej. Innym podziałem jest wydzielenie części ruchomej (położonej w prąciu) i ustalonej (składa się na nią część błoniasta i gąbczasta).
Cewka moczowa jest końcową, wspólną drogą układu moczowego i rozrodczego. To "skrzyżowanie" następuje, jak już wspominaliśmy, na wzgórku nasiennym, gdzie do cewki uchodzą przewody wytryskowe (przedłużenie nasieniowodów) oraz przewody odprowadzające gruczołu krokowego.
Gruczoł krokowy i gruczoły opuszkowo-cewkowe

Ten znany gruczoł nazywany jest również gruczołem krokowym lub sterczowym, albo (z łaciny) prostatą. Swoim kształtem, wielkością i konsystencją przypomina kasztan. Podobnie jak jego roślinny odpowiednik ma wierzchołek i podstawę oraz dwie wyraźne części (płaty boczne) połączone nieco mniejszym płatem środkowym.
Podobnie jak jądro, gruczoł sterczowy ma budowę miąższową. Na ten miąższ składa się 30 do 50 gruczołów cewkowo-pęcherzykowych wraz z odpowiednimi przewodami wyprowadzającymi.
Stercz produkuje około 1/3 objętości nasienia. Jego wydzielina zawiera różne składniki, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania plemników.
Innym gruczołem produkującym elementy nasienia są gruczoły opuszkowo-cewkowe, znajdujące się przy nasadzie prącia.

Moszna
Moszna obecne u samców wielu ssaków lądowych, w tym u człowieka, uwypuklenie ściany jamy brzusznej w kształcie skórno-mięśniowego worka, w którym znajdują się jądra. Znajduje się pomiędzy prąciem i odbytem. Zadaniem moszny jest utrzymywanie jąder w optymalnej temperaturze, nieco niższej niż temperatura ciała. U człowieka jest to około 34,4C; w temperaturze 36,7C znacząco spada ilość produkowanych przez jądra plemników. W czasie chłodu moszna utrzymuje odpowiednią temperaturę kurcząc się, co zbliża jądra do wnętrza ciała. Akcja ta wspomagana jest skurczem mięśnia podnoszącego jądra (dźwigacz jąder). Termoregulację wspomaga również mięśniowa błona sprężysta (tunica dartos), wyściełająca mosznę od wewnątrz. Kurczenie się jej włókien powoduje marszczenie skóry moszny, co zmniejsza jej powierzchnię i redukuje ucieczkę ciepła; odpowiednio rozkurczanie powoduje wygładzenie moszny, a przez to zwiększenie jej powierzchni i polepszenie chłodzenia.

Prącie
Prącie, członek, penis - narząd kopulacyjny u samców ssaków. Penis jest narządem homologicznym żeńskiej łechtaczki. U mężczyzn przez prącie przebiega ostatni odcinek cewki moczowej, której ujście znajduje się na szczycie żołędzi prącia. Składa się z dwóch równoległych ciał jamistych oraz ciała gąbczastego tworzącego żołądź prącia oraz tzw. opuszkę. Ciało gąbczaste osłania również biegnącą przez prącie cewkę moczową. Prącie charakteryzuje się zdolnością do erekcji. Wyróżniamy nasadę oraz część ruchomą. Nasada przytwierdzona jest odnogami ciał jamistych do kości łonowych i kulszowych. Część ruchoma prącia zakończona jest żołędzią. Skóra prącia leży na luźnej tkance podskórnej i dlatego łatwo ją przesuwać. Ponad żołędzią skóra tworzy zdwojony fałd - napletek. Prącie unaczyniają: tętnica grzbietowa prącia i tętnica głęboka. Z żył powierzchniowych krew odpływa do żyły grzbietowej prącia, z żył głębokich zaś do splotu sromowego.

Żeński układ płciowy
Narządy płciowe żeńskie wewnętrzne:
- Jajowód.
- Jajniki.
- Macica.
- Pochwa.
Narządy płciowe żeńskie zewnętrzne:
- Wzgórek łonowy dawniej wzgórek Wezery.
- Wargi sromowe większe.
- Wargi sromowe mniejsze.
- Przedsionek pochwy i błona dziewicza.
- Ujście pochwy.
- Łechtaczka.
- Wędzidełko łechtaczki.
- Napletek łechtaczki.
- Gruczoły przedsionkowe większe, gruczoły Bartholina.
- Gruczoły przedsionkowe mniejsze gruczoły przycewkowe.
- Ujście zewnętrzne cewki moczowej.
- Opuszki przedsionka.
- Spoidło przednie warg sromowych.
- Spoidło tylne warg sromowych.
- Wędzidełko warg sromowych.

- Do narządów rozrodczych kobiety zalicza się również gruczoły sutkowe.

Jajowód
Jajowód to przewód o długości ok. 12 cm, który biegnie od rogu macicy, dochodząc do jajnika. Składa się z czterech odcinków:
- Macicznego
- Cieśni
- Bańki
- Lejka z ujściem brzusznym

Na przekroju wyróżniamy (od środka) błonę śluzową, błonę mięśniową i otrzewną. Lejek zakończony jest strzępkami, spośród których najdłuższy nosi nazwę strzępka jajnikowego.
Błona śluzowa jajowodu jest mocno pofałdowana i pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym migawkowym. Migawki biją w stronę ujścia macicznego przesuwając ewentualny owulat i powodując ruch cieczy, który promuje ruch plemników w stronę jaja. Inne komórki błony śluzowej produkują śluz odżywiający komórkę jajową i uczestniczący w kapacytacji plemników.
Jajowód powstaje z niezrośniętych górnych odcinków przewodów Mllera. Z najbardziej dogłowowego odcinka może powstać tzw. wodniak Morgagniego.

Jajowody zgodnie ze swoją nazwą transportują jajo do macicy. Pierwszą jego częścią jest lejek, obejmujący jajnik tzw. strzępkami jajowodu. Wychwycone przez strzępki jajo wędruje do bańki jajowodu. To tutaj następuje zwykle zapłodnienie. Zapłodnione jajo (zygota) wędruje następnie przez ujście maciczne jajowodu do macicy

Jajnik
Odpowiednikiem jąder są u kobiety jajniki. Ich kształt przypomina nieco migdały; u dorosłej kobiety długość tego narządu wynosi od 2,5 cm do 5 cm, a szerokość od 1,5 cm do 3 cm.
Jednak jego wielkość zmienia się wraz z wiekiem kobiety, zależy również od fazy cyklu miesiączkowego. Po okresie klimakterium, kiedy zanika jego czynność, jajnik przybiera postać bardzo małego ciałka.
Jajnik umocowany jest do ścian miednicy i sąsiednich narządów za pomocą więzadeł - pasm tkanki łącznej, zapewniających równocześnie odpowiedni margines swobody i możliwość przesuwania się narządu w czasie ciąży.
Głównymi częściami jajnika są kora i rdzeń. W tej pierwszej znajduje się około 200 tys. pęcherzyków pierwotnych zawierających komórki jajowe. Struktury te rosną, tworząc najpierw pęcherzyki wtórne, a później dojrzewające (zwane pęcherzykami Graafa). Pęknięty pęcherzyk Graafa uwalnia komórkę jajową, która (podobnie jak plemniki) przeszła już podział redukcyjny i zawiera 23 chromosomy. Moment takiego pęknięcia nazywamy jajeczkowaniem (owulacją). Jest to kluczowa faza tzw. cyklu jajnikowego. W jego pierwszej połowie pęcherzyk przez 14 dni dojrzewa pod wpływem wydzielanych przez przysadkę hormonów (FSH i LH). Około 14. dnia następuje wspomniane jajeczkowanie. Druga połowa cyklu (kolejne 14 dni) to faza ciałka żółtego (lutealna). Jeśli komórka jajowa zostanie zapłodniona, to powstałe z pękniętego pęcherzyka Graafa ciałko żółte produkuje progesteron przygotowujący macicę na przyjęcie zarodka. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, to ciałko żółte zanika.

Macica
Macica w przeciwieństwie do jajnika i jajowodu jest narządem pojedynczym. Leży w miednicy między pęcherzem moczowym a odbytnicą. Jej wygląd anatomowie przyrównali do spłaszczonej gruszki. Górną, rozszerzoną część macicy stanowi jej trzon, zwężający się ku dołowi w szyjkę. Nad trzonem, niejako wbrew swojej nazwie, położne jest dno macicy. Szyjka objęta jest od dołu przez pochwę, dlatego mówimy o jej części nadpochwowej i pochwowej. Podobnie jak w przypadku jajnika, macica zawieszona jest w miednicy za pomocą więzadeł utrzymujących ją w miarę stałym położeniu (w niewielkim pochyleniu i zgięciu ku przodowi).
Ściana macicy i jajowodów składa się z trzech głównych warstw: błony surowiczej (na zewnętrz), mięśniowej (w środku) i śluzowej (wewnątrz). Błona śluzowa ulega okresowemu złuszczaniu, które zsynchronizowane jest ze wspomnianym już cyklem jajnikowym. Cykl ten trwa zwykle 28 dni. Po złuszczeniu błony objawiającym się jako miesiączka, następuje faza wzrostu i odbudowy. Po jajeczkowaniu (w środku cyklu) następuje faza wydzielnicza, kiedy to błona śluzowa przygotowuje się na przyjęcia zapłodnionego jaja. Jeśli to nie następuje, to cały cykl powtarza się od nowa.

Pochwa
Pochwa to mięśniowo - błoniasty, silnie rozciągliwy i elastyczny przewód, długości 5 cm do 14 cm (zazwyczaj 6 cm do 8 cm), stanowiący połączenie między macicą, a przedsionkiem pochwy stanowiącym część sromu kobiecego. Najwęższa w swojej dolnej części stopniowo się rozszerza. W części środkowej ma około 2 cm do 3 cm szerokości. Pochwa stanowi miejsce wprowadzenia nasienia, obejmując prącie w czasie kopulacji oraz drogę, którą wydostaje się płód podczas porodu, a także drogę odpływu krwi menstruacyjnej. Powstaje z połączenia części dystalnych przewodów przyśródnerczowych (przewodów Mllera)
U człowieka pochwa położona jest w płaszczyźnie pośrodkowej ciała, nieomal w całości w miednicy mniejszej. Końcowy, krótki odcinek przebija przeponę moczowo - płciową. Pozwala to na wyróżnienie części śródmiedniczej i części przeponowej.
Ku przodowi znajduje się pęcherz moczowy, a między pęcherzem i pochwą biegną oba moczowody. Poniżej biegnie cewka moczowa połączona z przednią ścianą pochwy przegrodą cewkowo - pochwową, która wypełnia przestrzeń cewkowo - pochwową.
Ku tyłowi - górną część pochwy (1 cm do 2 cm) pokrywa otrzewna, która następnie przechodzi na bańkę odbytnicy, tworząc dno zagłębienia odbytniczo - macicznego, stanowiącego zazwyczaj szczelinowatą przestrzeń. Czasem wnikają w nią pętle jelita cienkiego lub inne, położone nieprawidłowo narządy (np. jajnik).
Poniżej znajduje się przestrzeń odbytniczo - pochwowa, którą wypełnia tkanka łączna (u góry wiotka, ku dołowi coraz bardziej zbita), tworząca przegrodę odbytniczo – pochwową.
Po bokach znajduje się duży żylny splot pochwowy, a pochwę obejmuje, lecz nie zrasta się z nią mięsień dźwigacz odbytu. Poniżej pochwa przechodzi przez przeponę moczowo - płciową, zrastając się z nią. Obejmują ją włókna mięśnia zwieracza cewki moczowej zewnętrznego.
Następnie pochwa skręca ku przodowi, łącząc, się z przedsionkiem pochwy (pozostałość po zatoce mocz- płciowej, powstającej wskutek podziału steku). Odbytnica skręca zaś ku tyłowi, co powoduje powstanie klinowatego poszerzenia szczelinowatej dotychczas przestrzeni odbytniczo - pochwowej.
W dolnej części pochwa ma kształt cylindra spłaszczonego w osi przód - tył, co pozwala na wyróżnienie ściany przedniej i ściany tylnej. Niżej, w miejscu gdzie słup przedni i słup tylny marszczek są zaznaczone, światło pochwy przybiera kształt litery "H" i można dodatkowo wyróżnić ściany boczne.
Koniec górny pochwy obejmuje część pochwową szyjki macicy. Wnika ona skośnie w postaci brodawki, co powoduje powstanie sklepienia pochwy, które dzieli się na sklepienie przednie, tylne i sklepienia boczne prawe i lewe. Najgłębsze jest sklepienie tylne, które podczas stosunku płciowego pełni funkcję zbiornika nasienia, skąd plemniki własnymi siłami przedostają się do macicy i dalej do jajowodów, gdzie dochodzi do ewentualnego zapłodnienia.
Koniec dolny u dziewic zamyka błona dziewicza rozrywana podczas pierwszego stosunku płciowego na wiele drobnych kawałków, które po pierwszym porodzie kurczą się, tworząc brodawkowate wygórowania - strzępki błony dziewiczej . Zdarzają się przypadki, kiedy młode kobiety rozrywają błonę w czasie aplikacji tamponu.
Ściana pochwy ma grubość około 3 mm, jednak wartość ta może ulegać znacznym wahaniom w zależności od stanu rozluźnienia. Bogactwo włókien elastycznych i sprężystych zapewnia jej dużą rozciągliwość a zarazem kurczliwość. Podczas ciąży jej struktura ulega znacznemu rozluźnieniu, co pozwala na silne rozciągnięcie się podczas porodu. Ściana ma budowę trójwarstwową.
Błona zewnętrzna tworzy ją tkanka łączna, która od wiotkiej u góry staje się coraz bardziej zbita, podobnie jak tkanka przestrzeni odbytniczo - pochwowej i cewkowo - pochwowej, która do niej przylega.
Błona mięśniowa budowana z mięśni gładkich bogato przetykanych tkanką łączną (głównie włóknami sprężystymi). Biegną one podłużnie, niewiele słabych pęczków tworzy wewnętrzną warstwę okrężną. W części górnej łączy się ona z mięśniówką macicy, a ku dołowi przeplata się z mięśniami poprzecznie prążkowanymi przepony miednicy. Wnika również w przegrodę cewkowo - pochwową i odbytniczo - pochwową (jako mięsień odbytniczo - pochwowy). W warstwie podłużnej ściany przedniej i tylnej biegną obfite sploty żylne, co wywołuje niewielkie zgrubienie unoszące błonę śluzową, która wytwarza w tych miejscach słupy marszczek. Owe sploty mogą się wypełniać, co prowadzi do obrzmienia słupów.
Błona śluzowa brak ostrej granicy oddzielającej ją od błony mięśniowej. Ma barwę szaroczerwoną, co pozwala ją odróżnić od żywoczerwonej błony macicy. W stanie nierozciągniętym posiada liczne fałdy poprzeczne - marszczki pochwowe, szczególnie silnie rozwinięte w dolnej części pochwy kobiet, które nie rodziły. Grupują się one w dwa podłużne pasma na przedniej i tylnej ścianie, tworząc kolumnę marszczek pochwowych przednią i tylną. Pod wpływem porodów i z wiekiem ściany pochwy wygładzają się. Wyróżniamy dwie warstwy błony śluzowej pochwy:
Blaszka właściwa - zawiera liczne włókna sprężyste, brak gruczołów (mogą wystąpić pojedyncze, podobne do gruczołów szyjki macicy). Wytwarza liczne brodawki wnikające w nabłonek. W blaszce występują licznie limfocyty mogące grupować się w struktury przypominające wyglądem grudki chłonne.
Nabłonek - wielowarstwowy, nierogowaciejący nabłonek płaski, (choć ślady rogowacenia mogą wystąpić). W głębokich warstwach komórki zawierają ziarna glikogenu. Pod wpływem hormonów wydzielanych przez jajniki (głównie estronu, wydzielanego przez ciałko żółte) nabłonek pochwy ulega charakterystycznym zmianom. Estron powoduje silne spłaszczenie powierzchownych warstw nabłonka, cytoplazma komórek staje się kwasochłonna, zwiększa się ilość ziaren glikogenu i pojawiają się ziarnistości z eleidyną (wykładnik tendecji do rogowacenia). Wcześniej i później komórki są grubsze, a ich cytoplazma jest zasadochłonna. Zmiany te są podstawą do wyznaczenia czasu owulacji w niektórych metodach antykoncepcji. Brak tych zmian przy zachowanej menstruacji świadczy o niedoborze estronu lub cyklu anowulacyjnym (cykl bez jajeczkowania i powstania ciałka żółtego).
Ściana pochwy jest zwilżana przez białawą wydzielinę powstającą ze złuszczającego się nabłonka pochwy i dopływającą wydzielinę szyjki macicy. Zawiera ona około 5‰ kwasu mlekowego wytwarzanego przez stanowiące fizjologiczną florę pochwy bakterie Lactobacillus acidophilus. Niskie pH stanowi czynnik ochronny przed zakażeniami, lecz również jest barierą dla plemników. W warunkach patologicznych ilość wydzieliny może wzrosnąć i wypływać w postaci białych upławów (fluor albus).

Unaczynienie
- Tętnica pochwowa - zstępująca gałąź tętnicy macicznej (lub bezpośrednia gałąź tętnicy biodrowej wewnętrznej dochodząca do bocznego brzegu pochwy
- Gałązki tętnicy pęcherzowej dolnej
- Gałązki tętnicy odbytniczej środkowej
- Gałązki tętnicy sromowej wewnętrznej
Na tylnej ścianie pochwy może powstać nieparzyste tętnicze zespolenie.
- Żyły - tworzą potężny splot pochwowy, łączący się ze splotami odbytnicy i pęcherza moczowego oraz naczyniami z narządów płciowych zewnętrznych. Krew odpływa głównie do żyły biodrowej wewnętrznej.
- Chłonka z górnej części spływa wzdłuż tętnicy biodrowej wewnętrznej do węzłów biodrowych wewnętrznych, a z dolnej do węzłów okolicy pachwinowej i węzłów odbytnicy.
Unerwienie
Zarówno włókna przewodzące wrażenia czuciowe, jak i włókna układu autonomicznego pochodzą ze splotu podbrzusznego dolnego, skąd docierają wzdłuż tętnic do błony zewnętrznej, tworząc splot pochwowy, w którym znajdują się drobne zwoje nerwowe. Z niego wychodzą nerwy do błony mięśniowej i błony śluzowej. W błonie śluzowej powstaje kolejny splot, z którego wychodzące włókna wytwarzają kolbkowate zakończenia w blaszce właściwej błony śluzowej i wolne zakończenia nerwowe w nabłonku. Niektórzy autorzy podają, że końcowa część pochwy, w pobliżu ujścia, unerwia czuciowo nerw sromowy, ma być to miejsce zwiększonej wrażliwości (punkt G).

Zewnętrzne narządy płciowe
Narządy płciowe zewnętrzne nazywane są u kobiety zbiorczą nazwą - sromem. Szparę sromu zamykają wargi sromowe większe, po rozchyleniu, których widzimy wargi sromowe mniejsze. Odpowiednikiem prącia u kobiet jest leżąca ku przodowi od nich łechtaczka żeński, nieparzysty zewnętrzny narząd płciowy ssaków. Znajduje się w pobliżu przedniego połączenia warg sromowych mniejszych Część widoczna znajduje się powyżej pochwy. Odgrywa podstawową rolę w pobudzeniu seksualnym i orgazmie. Łechtaczka jest narządem homologicznym z męskim prąciem i jest podobnie zbudowana. Parzyste ciała jamiste łechtaczki, które rozpoczynają się jako odnogi łechtaczki przyczepiające się do dolnych gałęzi kości łonowych. Mają średnio długość 4 cm, stanowiąc najdłuższą część ciał jamistych. Następnie obie odnogi biegną przyśrodkowo i w górę. Na tym odcinku pokrywa je mięsień kulszowo-jamisty. Obie odnogi łączą się nieco poniżej i do przodu od spojenia łonowego zbiegają się w mierzący około 2 cm trzon łechtaczki, w którym wyróżnia się część wstępującą i część zstępującą, która odpowiada odcinkowi wiszącemu prącia. Przejście części wstępującej w zstępującą nazywane genu lub angulus corporis clitoridis. Trzon łechtaczki kończy się wierzchołkiem, który wraz z pokrywającą go cienką skórą tworzy żołądź łechtaczki.Trzon łechtaczki łączy się ze spojeniem więzadłem wieszadłowym. Oba ciała jamiste w tej części oddziela niepełna przegroda. Każde ciało jamiste jest otoczone błoną białawą. Wewnątrz ciał jamistych znajdują się jamki , które są rozdzielone niepełnymi beleczkami zbudowanymi z mięśni gładkich i tkanki łącznej. Pod wpływem bodźców nerwowych ciała jamiste wypełniają się krwią i dochodzi do wzwodu, który jest zróżnicowany osobniczo, ale nigdy nie dochodzi do zniwelowania angulus corporis clitoridis.

Unaczynienie:
Łechtaczkę zaopatrują w krew:
- Tętnica głęboka łechtaczki
- Tętnica powierzchowna łechtaczki
Będące gałęziami tętnicy sromowej wewnętrznej, będącej gałęzią tętnicy biodrowej wewnętrznej. Krew spływa żyłą głęboką łechtaczki do żyły sromowej wewnętrznej, a żyłą grzbietową łechtaczki do żylnego splotu pęcherzowego. Chłonka spływa do węzłów pachwinowych powierzchownych.

Unerwienie:
- Czuciowe – nerw grzbietowy łechtaczki z nerwu sromowego
- Autonomiczne – ze splotu miednicznego

Rozwój
Łechtaczka powstaje z wyrostka płciowego, stanowiąc analog prącia męskiego. Odpowiednikiem ciała gąbczastego prącia są opuszki przedsionka (bulbi vestibuli). Rozwój żeńskich narządów płciowych uwarunkowany jest brakiem męskich hormonów płciowych.
Wargi sromowe mniejsze przykrywają ujście cewki moczowej i ujście pochwy. Objęta przez nie przestrzeń nazywana jest przedsionkiem pochwy. Jej ściany zwilżone są wydzieliną produkowaną w gruczołach przedsionkowych większych.

Gruczoły sutkowe
Gruczoły mlekowe - zazwyczaj parzyste gruczoły charakterystyczne dla gromady ssaków. Powstały na drodze ewolucyjnego przekształcenia gruczołów potowych. Gruczoły mlekowe wydzielają mleko, które jest pokarmem młodych ssaków. Zazwyczaj mleko wydzielane jest przez sutki, jednak u ssaków niższych oraz stekowców (prassaków) mleko wydzielane jest przez gruczoł w konkretnych miejscach bezpośrednio na skórę samicy. Sutki położone są najczęściej po stronie brzusznej, choć bywa, że przystosowanie do środowiska wymusza inne położenie sutków. Tak ma się rzecz u nutrii, gdzie sutki znajdują się na stronie grzbietowej. Liczba sutków może wynosić od jednej pary (nietoperze, ludzie) do 6, a nawet 7 par (gryzonie, świniowate).
Jest największym gruczołem skórnym. Składa się z ciała sutka, otaczającego go ciała tłuszczowego, a na szczycie znajduje się otoczka brodawki sutkowej z brodawką. Gruczoł sutkowy dorosłej kobiety leży na wysokości III do VII żebra, głównie na mięśniu piersiowym większym i część na mięśniu zębatym przednim. Między sutkami znajduje się szczelina - zatoka sutkowa.

Źródło:
Encyklopedia PWN
Mini encyklopedia medycyny
Anna Zając, Marek Paprocki – Człowiek i jego anatomia