Grudzień 1970 - przyczyny, przebieg, konsekwencje
Przyczyny:
- ogólna stagnacja gospodarcza (uciążliwe „braki rynkowe”, kontrowersyjny plan wprowadzenia nowego systemu bodźców materialnych za wydajniejszą pracę),
- ogłoszenie przez władzę podwyżki cen detalicznych art.,spożywczych i przemysłowych, 12 grudnia 1970r.
Przebieg wydarzeń:
- strajk w Stoczni Gdańskiej – żądania cofnięcia podwyżki cen i zmian w rządzie , demonstracje uliczne na terenie Trójmiasta, 14 grudnia 1970 r.
- eskalacja konfliktu: gdy władze odmówiły rokowań, manifestanci podpalili budynek KW PZPR w Gdańsku (milicja rozpoczyna aresztowania uczestników zajść), 15 grudnia 1970 r.
- przemówienie w TVP Gdańsk Stanisława Kociołka, (ówczesny wicepremier, wcześniej I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego w Gdańsku) – apel o przystąpienie następnego dnia do pracy w stoczni; 16 grudnia 1970r.
- w Gdyni MO otwiera ogień do robotników podążających, zgodnie z apelem Kociołka, do pracy; do akcji wchodzą czołgi – giną ludzie, 17 grudnia 1970r.;
- strajki, manifestacje ogarniają Szczecin, Elbląg i Słupsk, 17 grudnia 1970r;
- zmiany w KC PZPR, - na stanowisku I sekretarza KC Wł. Gomułkę zastępuje Edward Gierek, 20 grudnia 1970r;
- Edward Gierek, (ur.1913r), górnik, w latach 1923-1948 przebywał na emigracji (Belgia), po powrocie do kraju wstąpił do PZPR, został I sekretarzem KW PZPR w Katowicach(1957-1970) i I sekretarzem KC PZPR (1970-1980), odsunięty od władzy po wystąpieniach robotniczych z sierpnia 1980r, w stanie wojennym wyrzucony z partii (1981);
- w miejsce J. Cyrankiewicza nowym premierem zostaje Piotr Jaroszewicz, 23 grudnia 1970r;
- Piotr Jaroszewicz (1909-1992), w Polsce międzywojennej był kierownikiem szkoły powszechnej (1934-1939), podczas II wojny światowej służył w Ludowym Wojsku Polskim (do1945), później po wstąpieniu do PZPR (1948) robił karierę polityczną, jako premier PRL (1970-1980) odpowiadał za fatalną politykę gospodarczą władz, która spowodowała zamieszki czerwcowe 1976r, zdymisjonowany w 1980, usunięty z partii w 1981, bestialsko zamordowany przez kryminalistów we własnym mieszkaniu;
- kolejne strajki w Szczecinie, 22-24 stycznia 1971r;
- spotkania Gierka ze strajkującymi w Szczecinie i w Gdańsku – obietnice poprawy warunków życiowych i słynne gierkowskie „...no, to jak – pomożecie” i odpowiedź stoczniowców gdańskich „pomożemy”, 25 stycznia 1971r;
- VIII Plenum KC – m.in. rezygnacja S.Kociołka-6-7 lutego 1971r.
Konsekwencje:
- zmiany w rządzie – do władzy doszła ekipa E. Gierka;
- śmierć kilkudziesięciu uczestników zajść (władze zaniżały liczby ofiar, niszczyły groby poległych);
- wycofano się z podwyżek cen (nowa ekipa okazała się bezradna wobec strajku włókniarek łódzkich), 15 luty 1971r;
- osłabienie, a następnie rozbicie frakcji „partyzantów”(M.Moczar usunięty z sekretariatu KC i pozbawiony funkcji prezesa ZBoWiD po nieudanej próbie przejęcia władzy) 1971r.