Psychologia rozwojowa.

ROZWÓJ- to ciąg zmian jakie zachodzą w ludzkim organizmie; zachodzą one w ciągu całego życia

PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA- zajmuje się tym jak przebiegają różne zmiany rozwojowe w ciągu naszego życia, jaki mają wpływ na nasze zachowanie, jaki mają wpływ na funkcjonowanie organizmu w określonym okresie życia;
Daje odpowiedzi na pytania:
-jaki jest przebieg zmian
-jakie zmiany zachodzą w poszczególnych okresach życia
-na czym polegają te zmiany
-jak się kształtują
-jaki mają wpływ na funkcjonowanie organizmu
-jaki jest kierunek tych zmian
-jak wpływają na nasze zachowanie
Mamy dwa zasadnicze okresy: prenatalny( krótki-od poczęcia do narodzin) i postnatalny(długi-od narodzin do śmierci)
W okresie postnatalnym wyróżniamy 3 najważniejsze fazy(zmiany) rozwojowe:
1.faza rozwoju progresywnego
obejmuje okres od narodzin do 20/25 r. ż.; zmiany rozwojowe to gł. zmiany biologiczne, fizjologiczne-wzrastanie komórek i doskonalenie procesów fizycznych i psychicznych; organizm się rozrasta(jesteśmy coraz wyżsi i ciężsi); psychicznie człowiek zaczyna funkcjonować coraz lepiej, poprawiają się funkcje psychiczne, rozwijają się spostrzeżenia, myślenie, mowa; w pierwszych latach tej fazy tempo rozwoju jest b. szybkie, potem coraz wolniejsze;
2.faza optymalnego rozwoju
obejmuje okres od 20/25 lat do 55/60 r. ż.; w tym okresie nie ma z reguły większych zmian; osiągamy pewien określony dla każdego pułap rozwoju; jeśli zmienia się zachowanie czy też zdobywamy nowe sprawności, to dzieje się to dzięki nauce i procesowi uzyskiwania doświadczeń
3.faza regresu(starzenia się)
obejmuje okres od 60/65 lat do końca życia; w fazie tej kierunek zmian jest odwrotnie proporcjonalny w stosunku do I fazy(fazy rozwoju progresywnego); tempo zmian jest początkowo wolne a potem coraz szybsze;
TEMPO ROZWOJU- szybkość z jaką kształtują się zmiany rozwoju
RYTM ROZWOJU- względna regularność w pewnych przedziałach czasowych
W fazie rozwoju progresywnego wyróżniamy 6 mniejszych okresów rozwoju:
1. okres niemowlęcy(0-1 r. ż)
2. okres poniemowlęcy(2-3 r. ż.)
3. okres przedszkolny(4-6 r. ż.)
4. młodszy wiek szkolny(7-11/12 r. ż)
5. okres dorastania i dojrzewania(12-17/18 r. ż.)
6. okres młodzieńczy(18-20/25 r. ż.)
TEORIE ROZWOJU
1. natywistyczna teoria rozwoju
2. empiryczna teoria rozwoju
3. konwergencji lub dwu-czynników rozwoju
4. teoria czterech czynników(czteroczynnikowa teoria rozwoju)
AD1.
Podstawowym założeniem było twierdzenie, że rozwój, kształtowanie i przebieg zamian uwarunkowany jest dziedziczeniem poszczególnych cech po przodkach(zw. rodzicach); posiadany przez nas genotyp decyduje o naszym rozwoju; (dzieci aktorów zostają aktorami, dzieci wysokich osób są wysokie)
AD2.
Teoria ta przyjmuje, że nasz rozwój uwarunkowany jest przede wszystkim przez środowisko(środowisko społeczne, ekologiczne, kulturowe, geograficzne), w którym człowiek wzrasta, żyje, dojrzewa; (rodzic aktor zabiera dziecko do teatru, gdzie w kontakcie ze środowiskiem teatru zaczyna się ono interesować teatrem)
AD3.
Twórcą tej teorii jest William Stern(psycholog angielski pochodzenia niemieckiego); Uważał on, że czynnikiem warunkującym nasz rozwój jest zarówno genotyp jak i środowisko;
AD4.
Na rozwój mają wpływ 4 grupy czynników:
1. dziedziczenie cech(genotyp)
2. środowisko
3. własna aktywność( np. sport- doskonali się to co się ćwiczy)
4. system edukacji-system nauczania i wychowania(inne umiejętności i zdolności mają osoby że średnim wykształceniem a inne z wyższym)
Wszystkie te czynniki oddziałują na siebie wzajemnie.
Wpływ naszej aktywności na rozwój psychiczny: Z szeregu danych empirycznych wynika, że jednym z najistotniejszych czynników wpływających na rozwój jednostki jest jej aktywność. Określony kierunek aktywności warunkuje określony kierunek rozwoju jednostki.. Aktywność wywołuje konkretne zmiany rozwojowe. Podstawą koncepcji aktywności jest przyjęcie następującej tezy: rozwój psychiczny polega na gromadzeniu i opracowaniu doświadczeń. Gromadzenie i opracowanie doświadczeń składa się z dwóch procesów:
1. STRUKTURYZACJI-na skutek normalnej życiowej aktywności powstają nowe struktury: struktury (ogólno) biologiczne czy też anatomofizjologiczne (układ oddechowy, wydalniczy, pokarmowy, trawienny, krążenia, stawowo- mięśniowo- kostny, nerwowy); powstają również odpowiednie struktury psychiczne związane z percepcją różnych informacji docierających ze świata-wiążą się z powstaniem struktur anatomofizjologicznych(narządy wzroku, słuchu); struktury psychiczne tj. umiejętność do koncentracji uwagi, pamięci, funkcje myślenia- powstają na skutek aktywności zarówno fizycznej jak i fizjologicznej, psychicznej;
2. RESTRUKTURYZACJI-przekształcanie się, doskonalenie powstałych struktur;
MODELE FUNKCJONOWANIE ORGANIZMU LUDZKIEGO
1. model reaktywny- człowiek jest układem nie tyle aktywnym co reaktywnym, zdolnym do reagowania na bodźce; określone bodźce powodują określoną aktywność; model ten związany jest z koncepcją behawioralną;
2. model człowieka jako organizmu aktywnego, poszukującego informacji-jest sterowany informacjami; nasze zachowanie jest sterowane przez informacje z zewnątrz i wewnątrz; porównujemy i analizujemy informacje i tworzymy nowe zespoły informacyjne, które warunkują nowe kierunki aktywności; podejście teoretyczne ściśle związane z psychologią poznawczą;
-sterowanie zewnętrzne- aktywność warunkują informacje z zew.
-sterowanie wewnętrzne- aktywność warunkują informacje które są zakodowane w pamięci trwałej, w mózgu;
-informacje poza-dostarczone- wytwarzanie nowych zespołów informacji , na skutek analizy i porównania informacji z zew. i wew. ;
Przebieg i kształtowanie i zmian rozwojowych
TEMPO ROZWOJU- dotyczy szybkości z jaką zachodzą zmiany rozwojowe;
RYTM ROZWOJU- regularność zachodzących zmian rozwojowych w określonym czasie;
ZABURZENIA ROZWOJU- związane są bezpośrednio z tempem i rytmem rozwoju; gdy tempo rozwoju jest zbyt wolne lub zbyt szybkie to mamy do czynienia z zaburzeniem rozwoju; podobną sytuacje mamy z rytmem rozwoju: w każdym z okresów muszą zajść określone zmiany rozwojowe-ich brak powoduje zaburzenia i nieprawidłowości rozwojowe(opóźnienia);
PORÓWNANIE WIEKU ŻYCIA DO WIEKU ROZWOJOWEGO
1. opóźnienie rozwojowe- wiek życia> wieku rozwojowego
3. przyspieszenie rozwoju- wiek życia< wiek rozwojowy
3. prawidłowy rozwój- wiek życia= wiek rozwojowy

Wyróżniamy dwie podstawowe kategorie zaburzeń:
1. ZABURZENIA PARCJALNE( tylko jakaś sfera jest zaburzona, reszta sfer prawidłowo funkcjonuje np. mowa, myślenie, wyobraźnia są prawidłowe lecz słaba jest np. pamięć)
2. ZABURZENIA GLOBALNE(zaburzone są wszystkie sfery, zarówno fizyczna jak i psychiczna(poznawcza, emocjonalno-społeczna, umysłowa, inteligencja)
Uwarunkowania zaburzeń:
1. uwarunkowania wewnętrzne( tkwiące w organizmie człowieka)
2. uwarunkowania środowiskowe( zaburzenia są spowodowane niewłaściwym wpływem szeroko rozumianego środowiska)
ROZWÓJ UMYSŁOWY
Sfera poznawcza:
-percepcja+ spostrzeganie
-pamięć
-mowa
-myślenie
-uwaga
MYŚLENIE- dzięki myśleniu każdy z nas uświadamia sobie relacje, różnice, związki, zależności jakie zachodzą między przedmiotami i zjawiskami, jakie mają miejsce w środowisku, w którym człowiek funkcjonuje;
INTELIGENCJA- umiejętność przystosowania się do nowych sytuacji, w których jesteśmy po raz pierwszy; inteligencja jest przystosowawczym mechanizmem, jest motorem do uzyskania równowagi między organizmem człowieka a sytuacją;

Dla wyjaśnienia rozwoju inteligencji Piaget wyróżnił dwa pojęcia:
1. ORGANIZACJA-są to poszczególne struktury, które stanowią część zintegrowanej całości
2. ADAPTACJA:
-akomodacja( proces odwrotny do asymilacji), polega na przystosowaniu naszego organizmu do warunków środowiska w jakim przychodzi nam funkcjonować; proces ten jest uwarunkowany biologicznie, fizjologicznie;
-asymilacja
STADIA ROZWOJU INTELIGENCJI
I. Inteligencja sensomotoryczno- motoryczna(pierwsze 2 lata życia)
II. Inteligencja przedoperacyjna(3-6 lat)
III. Operacje konkretne(6/7-11 lat)
IV. Operacje formalne(11-15 lat)

AD I
Dzieci orientują się w rzeczywistości, poznają cechy, różnice, zależności pomiędzy przedmiotami, z którymi mają do czynienia na podstawie spostrzegania i manipulacji tymi przedmiotami; powstają początki pojęć przestrzeni, czasu, przyczyny, celu;
AD II
Czynności symboliczne oparte o słowo; przy pomocy języka dzieci porozumiewają się z otoczeniem; uświadamiają sobie takie cechy jak :wielkość, umiejętność oceny(ładny/brzydki)
AD III
Pojawia się pojęcie ilości(2-to mało, 100-to dużo), klasy(meble: krzesło, stół, płci: kobieta, mężczyzna);
AD IV
Myślenie abstrakcyjne, logiczne, słowne(myślenie osób dorosłych)

Rozwój umysłowy przebiega w 3 fazach:
I. MYŚLENIE SENSO- MOTORYCZNE(prymitywna forma myślenia charakterystyczna dla zwierząt i małych dzieci)
II. MYŚLENIE KONKRETNO-WYOBRAŻENIOWE(od 3 r. ż)
III. MYŚLENIE SŁOWNO- LOGICZNE(SYMBOLICZNE)
ROZWÓJ MOWY
Rozwój mowy rozpoczyna się w chwili urodzenia dziecka(pierwszy krzyk-wydanie głosu, płaczu oznacza, że dziecko bierze pierwszy oddech by wydać głos-napełniają się powietrzem pęcherzyki płucne, fizjologicznie zaczynają funkcjonować płuca)
Następne etapy rozwoju mowy:
-GRUCHANIE- wydawanie nieartykułowanych dźwięków, (ok. 2 miesiąca)
-GAWORZENIE-dźwięki artykułowane, sylaby;(ok. 5 miesiąca), pod koniec 1 r. ż. dziecko zaczyna wypowiadać pierwsze słowa
-MOWA WŁAŚCIWA( 11-12 miesiąc)-pierwsze słowa;
1.Rozwój słownictwa
· po ukończeniu 1 r. ż. i na początku 2 r. ż. normalnie rozwijające się pod względem mowy dziecko powinno znać, rozumieć i umieć wypowiadać kilka słów- poniżej 10 słów
· po ukończeniu 2 r. ż. i w początku 3 r. ż. powinno znać i posługiwać się mniej więcej 300-400 słowami; następuje szybkie tempo rozwoju słownictwa
· pod koniec okresu poniemowlęcego (koniec 3 r. ż.)- ok. 1000 (1200-1400) słów; nadal szybkie tempo rozwoju słownictwa; dziecko 3 letnie powinno mieć opanowaną czynność mowy w podstawowym zakresie, dziecko umie się porozumieć z otoczeniem(i odwrotnie);
· okres przedszkolny( 4- 7 lat), rozbity jest jakby na dwa etapy pod względem rozwoju słownictwa
I. koniec 5 r. ż. –słownictwo na poziomie 4000 słów, tempo rozwoju słownictwa trochę spada;
II. koniec okresu przedszkolnego- dzieci powinny osiągnąć poziom dojrzałości szkolnej
· dziecko kończące szkołę podstawową (15 lat) umie się posługiwać 8-10000 słów;
2. Gramatyzacja
Kolejność przyswajania sobie części mowy:
I. rzeczowniki( nazwy osób, przedmiotów)
II. przymiotniki(określa cechy, jaki jest dany przedmiot lub osoba)
III. czasownik(co robi osoba, zwierzę)
IV. partykuła nie
V. następne części mowy

W II połowie 2 r. ż. dziecko zaczyna wypowiadać się zdaniami; tworzy zlepki słów(np. mama daj, mama pić)
Powyżej 2 r. ż. dziecko posługuje się pełnymi zdaniami(np. mama daj mleka)
Pod koniec 3 r. ż. pojawiają się zdania złożone.
W 4 r. ż. dziecko powinno posługiwać się zdaniami współrzędnie i podrzędnie złożonymi;

ZABURZENIA ROZWOJU MOWY
1. zaburzenia polegające na opóźnieniu w rozwoju mowy-dotyczy gł. dzieci;
2. zaburzenia, które nazwane są bełkotaniem
3. zaburzenia polegające na jąkaniu się lub zacinaniu się- dotyczy to zarówno dzieci jak i dorosłych;
AD1.
Wyróżniamy:
- zbyt późne gaworzenie( 6, 7 miesiąc); może to być spowodowane zaburzeniami słuchu;
-późne pojawienie się pierwszych słów( pierwsze słowa powinny pojawić się u dziecka normalnie rozwijającego się pod konie 1 r. ż.); może to być uwarunkowane zaburzeniami słuchu, bądź uwarunkowane środowiskowo;
-od 3 r. ż. późne pojawienie się zdań prostych; dziecko powinno umieć posługiwać się wypowiedzeniami złożonymi z dwóch słów tj. zlepkami zdaniowymi;
-koniec 3 r. ż. –dziecko powinno się już posługiwać pełnymi zdaniami(np. mama gotuje obiad dla mnie i dla brata);
-początek wieku przedszkolnego- długie utrzymywanie się nieprawidłowych struktur gramatycznych ; struktura gramatyczna dziecka w I fazie wieku przedszkolnego powinna być prawidłowa, w 4 r. ż. mogą pojawić się pewne błędy jeśli chodzi o koniugację i deklinację, ale prawidłowo powinno używać i rozróżniać liczbę;; w II fazie jeżeli mowa rozwija się prawidłowo nie powinno być większych nieprawidłowości;
AD2.
Bełkotanie tj. nieprawidłowe wypowiadanie dźwięków
1. RERANIE
2. SEPLENIENIE lub SZEPLENIENIE
3. KAPACYZM

RERANIE- nieprawidłowa artykulacja głoski „r” np. laki(raki); dotyczy dzieci jak i dorosłych; spowodowane zaburzeniem aparatu mowy;
SEPLENIENIE- wypowiadanie „s” zamiast „sz”, „cz” zamiast „c”
SZEPLENIENIE- wypowiadanie „sz” zamiast „s”, „cz” zamiast „c”
Spowodowane są wadliwą budową aparatu mowy, wpływ środowiska(przemawianie do dziecka zniekształconą mową); dotyczy dzieci jak i dorosłych;
KAPACYZM- nieprawidłowe wypowiadanie głoski „k” np. chonik(konik)
AD3.
Jąkanie i zacinanie się-występują u dzieci i dorosłych; uważa się że jest związane ze stanem emocjonalnym;
Mechanizmy i prawa rozwoju człowieka
1. dojrzewanie
2. uczenie się
3. interioryzacja
4. różnicowanie i integracja
AD1.
To przede wszystkim zmiany w rozwoju fizycznym, ogólnobiologicznym, fizjologicznym i neurofizjologicznym; Efektem jest to, że człowiek z dziecka przekształca się w jednostkę dojrzałą biologicznie, zdolną do prokreacji; dojrzewanie jest bezpośrednio związane z uczeniem się; człowiek nie byłby w stanie podjąć decyzji o uczeniu się gdyby nie nastąpił określony poziom rozwoju jeśli chodzi o procesy ogólnobiologiczne; dojrzewanie jest uwarunkowane endogennie(od wewnątrz);
AD2.
Uczenie się to proces wytwarzania, przekształcania i utrwalania się określonych czynności, które podejmuje jednostka na skutek określonego poziomu dojrzewania biologicznego; uczenie się jest uwarunkowane egzogennie( z zewnątrz)-środowisko pobudza do podjęcia czynności;
Współzależność uczenia się warunkowanego egzogennie i dojrzewania warunkowanego endogennie stanowi istotne prawo rozwojowe;
AD3.
Interioryzacja – to stopniowe przechodzenie od czynności ruchowych(dziecko poznaje świat przez manipulowanie przedmiotami) do czynności umysłowych(dziecko zdobywa świadomość o świecie na podstawie wcześniejszych doświadczeń); to kolejne prawo rozwojowe;
AD4.
Różnicowanie(rozkładanie na części) i integracja(scalenie)- to dwa uzupełniające się procesy; przykładowo dziecko rozbiera zabawkę na części by poznać z czego się składa; dzięki tym procesom kształtują się określone zachowania; to ważne prawo rozwojowe;
Rozwój osobowości
OSOBOWOŚĆ- to określony i zintegrowany zespół cech lub właściwości charakterystycznych dla danego człowieka i w związku z tym wpływający w sposób b .istotny na to jak jednostka się zachowuje(jak reaguje w różnych sytuacjach życiowych) ;
Rożne cechy i właściwości charakterystyczne dla każdego z nas nie działają w sposób oderwany, ale są ściśle ze sobą powiązane, działają w ścisłej integracji ze sobą; Jeśli zmienia się jakaś cecha lub właściwość to zmienia się zachowanie, sposób reagowania, a więc zmienia się sama osobowość;
Kierunek zmian naszej osobowości zależy od naszej aktywności oraz od wew. czynników(zmiany metaboliczne);
SPOSOBY REGULACJI ZACHOWANIA SIĘ CZŁOWIEKA( poziomy)
I. poziom niższy(regulacja zachowań oparta o instynkty i popędy)
W oparciu o niższy poziom regulacji zachowań dążymy do tego by zaspokoić swoje popędy( gł. głód i popęd seksualny); zachowujemy się w taki sposób, że dążymy do przyjemności unikając tym samym przykrości; naszym zachowaniem kierują mechanizmy popędowo-emocjonalne( powiązanie między bodźcem a reakcją-model behawioralny funkcjonowania człowieka); Sytuacje przykre to bodźce negatywne, a przyjemne to bodźce pozytywne;
POPĘD- to stan pobudzenia organizmu będący skutkiem braku warunków do normalnego funkcjonowania bądź działania szkodliwych bodźców;
II. poziom wyższy( regulacja zachowań oparta o system struktur poznawczych)
Wraz z wiekiem wzrasta stopień naszego poznania świata; o zachowaniu przestaje decydować sfera emocjonalno-popędowa; zachowujemy się b. adekwatnie i racjonalnie w danej sytuacji; naszym zachowaniem kieruje system struktur poznawczych;
Rozwój zawodowy
ROZWÓJ ZAWODOWY to kształtowanie własnego „ja” zawodowego;
To proces rośnięcia i uczenia się, któremu podporządkowane są wszelkie przejawy zachowania związane z nauką i wychowaniem do zawodu;
To proces, którego efektem jest dążenie jednostki do zajęcia określonego miejsca w społeczeństwie, podziale pracy;
PSYCHOLOGICZNE PODSTAWY ROZWOJU ZAWODOWEGO
-zdolności
-zainteresowania
-zamiłowania
-aspiracje
-wartości wyznawane przez jednostkę
-wizja własnej przyszłości
-motywacja
OKRESY ROZWOJU ZAWODOWEGO
A) Koncepcja GINZBERGA
Okresy:
1. próbnego wyboru zawodu na podstawie fantazji dziecka(do 11 r. ż)
2. wyboru zawodu w stadium adolescencji (12-17 lat)
-brane są pod uwagę zdolności, wyznawane wartości
3. realistycznego wyboru zawodu(17-25 lat)
-wybór powodowany jest pewną ekspresją poglądów zawodowych; wybór ostateczny;
B) Koncepcja SAPERA
1. stadium rośnięcia( ok. 14 lat); kształtowanie się w dzieciństwie tzw. „ja” zawodowego, rozwijającego się na podstawie identyfikacji dziecka z dorosłymi;
a)okres fantazji zawodowej(4-11)
b)okres zainteresowań(11-12)
c)bierze pod uwagę zdolności(13-14)
2. stadium eksploracji(15-25 lat)
a)okres próbnego wyboru zawodu(15-17)
b)okres przejściowego wyboru zawodu(18-21)
c)podjęcie pracy zawodowej i jej wypróbowanie jako pracy swego życia(22-25)
3. stadium stabilizacji(25-44)
a)okres nabierania doświadczenia zawodowego(25-30)
b)okres właściwej stabilizacji zawodowej(31-45)
4. stadium zachowania „status quo”(45-65)
5. stadium schyłkowe-wycofanie się z życia zawodowego
Współczesne tendencje w badaniach nad rozwojem
Sfera poznawcza( spostrzeganie, pamięć, uwaga, myślenie, mowa)
Rozwój sfery poznawczej umożliwia rozwój:
-intelektualny(umysłowy)
-emocjonalno-społeczny
-rozwój osobowości

ROZWÓJ EMOCJONALNO-SPOŁECZNY- rozwój człowieka (jako istoty społecznej) w społeczeństwie dzięki kontaktom interpersonalnym; wszystkie kontakty człowieka są mają jakieś zabarwienie emocjonalne, rodzą jakieś uczucia(dlatego rozwój emocjonalno-społeczny);
3 kategorie stanów emocjonalnych:
I. pozytywne-lubię
II. negatywne-nie lubię
III. neutralny-jest mi obojętny
Przebieg rozwoju społecznego
Faza I
-przez pierwsze 3 mies. Dziecko nie uświadamia sobie kontaktu z innymi ludźmi; w taki sam sposób reaguje na przedmioty martwe jak i ludzi
-w 4 mies. dziecko odróżnia już twarz matki od martwego przedmiotu, na twarz matki reaguje uśmiechem, wyciąganiem rączek(to pierwszy kontakt społeczny zabarwiony emocjonalnie); odróżnia twarz matki od innych twarzy;
-powyżej 6 mies. dziecko odróżnia już poszczególne osoby-inaczej na nie reaguje(płacz/radość)
-koniec okresu niemowlęcego-rozpoczynają się kontakty społ. typu werbalnego
- w I i II fazie 3 r. ż. i w 4 roku zaczyna się egocentryzm w kontaktach społecznych; dzieci bawią się same;
- w II połowie 5 r. ż. i w 6 r. ż. egocentryzm stopniowo zanika, dzieci chętnie się razem bawią(zabawy tematyczne, zabawy w role)
-z wiekiem kontakty się rozszerzają, u nastolatków kształtują się uczucia miłości, przyjaźni, sympatii;
Faza II(wiek dojrzały)
Kontakty społeczne zależą od roli jaką pełnimy w życiu;
Faza III(regresu)
Kontakt społeczny powoli zaczyna być ograniczony;
RÓŻNICE MIĘDZYOSOBNICZE( INTERUNDYWIDUALNE)- dotyczą różnic w zakresie funkcjonowania ludzi; dotyczą zarówno właściwości ogólnobiologicznych jak i psychologicznych;
RÓŻNICE WEWNĄTRZOSOBNIECZ(INTROINDYWIDUALNE)- różnice w zakresie określonych cech lub właściwości występujące u jednej i tej samej osoby;