Struktura systemu szkolnictwa cywilnego w USA

Szkolnictwo jest niezwykle ważnym elementem w systemie każdego kraju. Od tego czynniku w dużym stopniu zależy przyszłość danego państwa – „Takie będą losy Rzeczypospolitej jakie jej młodzieży chowanie” – napisał jeden z wielkich polskich poetów.

W dzisiejszych czasach gdy Stany Zjednoczone Ameryki Północnej wiodą prymat w światowym handlu są niekwestionowanym, największym i najpotężniejszym mocarstwem świata. Nasuwa się pytanie – jak tak młody kraj mógł tak wiele osiągnąć w tak krótkim czasie? Wolny rynek, młoda ale bardzo dojrzała demokracja zagwarantowana przez niezwykle prostą ale świetnie funkcjonującą Konstytucję dały możliwość budowy wspaniałego, bogatego, potężnego kraju. U.S.A. będąc mocarstwem światowym wypracowały bardzo interesujący system kształcenia, któremu warto byłoby się dokładniej przyjrzeć.

Jak w większości cywilizowanych państw każdy obywatel USA w wieku od 6 do 18 roku życia jest objęty obowiązkiem nauki. Już przed szkołą podstawową jest możliwość rozpoczęcia kształcenia dziecka – ten poziom kształcenia w USA nazywany jest Pre Primary czyli tłumacząć dosłownie „przed szkołą podstawową”. Ten typ kształcenia (bądź opieki) prowadzony jest przez:
- przedszkola (Kindergarten)
- szkoły opiekuńcze (Nursery Schools)
- programy przedszkolne (Preschool programmes)
- dzienne dziecięce ośrodki opieki - żłobki (Child/day Care Centres)

Okres trwania edukacji przedszkolnej w wybranych placówkach trwa 2 lata natomiast wiek dziecka powinien zawierać się w przedziale 4 – 6. Po ukończeniu tego poziomu edukacji na prośbę rodziców dziecko może otrzymać specjalny certyfikat, który może być przydatny przy zapisaniu dziecka do szkoły podstawowej (Elementary School).

W przedziale wiekowym 6 – 10 lat dzieci w USA uczą się w szkołach podstawowych rangi (szkoły w USA podzielone są na rangi – lata nauki) 1-4 elementary school. Długośc edukacji na tym poziomie trwa 4 lata. Certyfikaty ukończenia tego poziomu nauczania wydawane są w Stanach/Dystryktach gdy są wymagane przez szkoły średnie. W przedziale wiekowym 6-11 lat dzieci mogą uczyć się w szkołach podstawowych rangi 1-5. Długość nauki w tego typu placówkach wynosi 5 lat. Certyfikaty ukończenia wydawane są tak samo jak w szkołach podstawowych rangi 1-5, uczeń po ukończeniu tego rodzaju szkoły może iść do szkoły średniej (Middle School). Szkoły podstawowe w randze 1-6 są dla dzieci w wieku 6-12 lat a edukacja w nich trwa 6 lat. Absolwenci tego typu polacówek kierowani są po ich ukończeniu do Secondary School. Ostatnim wariantem szkoły podstawowej jest szkoła podstawowa w randze 1-7. Jej uczniowie to dzieci w wieku od 6 do 14 roku życia, edukacja w tego typu placówkach trwa 7 lat natomiast absolwenci tych szkół mogą ubiegać się o naukę w Junior High lub Secondary School.

Kolejnym etapem edukacji młodego obywatela USA jest szkoła Middle School (Grades 4-6, 5-7 or 6-8 – w zależności od rangi ukończonej podstawówki). Długość nauki w tego typu szkole trwa 3 lata natomiast dzieci są w wieku od 10 do 14 roku życia.

Dzieci, które skończyły szkołe podstawową o poziomie conajmniej 1-6 są kierowane do Secondary School gdzie edukacja trwa 6 lat natomiast wiek uczniów zawiera się w przedziale 13 – 18 lat. Absolwenci tych placówek otrzymują dyplom – High School Diploma w zależności od typu programu może to być dyplom zawodowy, standartowy oraz inne podobnie jak w Polsce.

Junior Secondary jest szkołą przeznaczoną dla dzieci w wieku od 13 do 15 lat, długość edukacji w tego typu szkołach trwa 3 lata. Tego typu szkoły podzielone zostały na wyższe i niższy (lower and upper divisions).

Kolejnym krokiem w edukacji jest Upper Secondary – jest to program nauczania prowadzony przez High Schools oraz Senior High Schools, edukacja trwa tutaj 4 lata a dzieci są wieku 15- 18 lat. Absolwenci otrzymują High School Diploma. Wiek, w którym dzieci objęte są obowiązkiem edukacji zależy od prawa stanowego, zwykle wacha się między 5 a 7 rokiem życia dziecka, najczęściej dziecko rozpoczyna naukę w 6 roku życia. Dzieci zwykle kończą szkołę od 16 do 18 roku życia, najczęściej jednak jest to 16. Długość edukacji w szkołach podstawowych wacha się od 4 do 7 lat –w zależności od długości nauki pobieranej w podstawówce - uczeń musi uczyć sie odpowniednią liczbę lat w szkołach Middle School (zazwyczaj są to 3 lata).

Kolejny stopień edukacji to tak zwana Secondary Edutacion w randze 7-12, w zależności od prawa i polityki stanów i dystryktów szkolnych. Nie ma jednolitej, narodowej struktury edukacji ani prawa – wszystkie przepisy dla szkolnictwa zawierają się w prawie stanowym oraz w przepisach 14000 dystryktów szkolnych. Wszystkie stany i dystrykty ustaliły, że edukacja na poziomie secondary kończy się na poziomie 12 i dokumentem zaświadczającym ukończenie edukacji na poziomie Secondary jest High School Diploma czyli dyplom ukończenia szkoły średniej – podobnie jak u nas są to dyplomy zawodowe, techniczne, ogólne itp. W USA są określone pewne minimalne wymagania, które uczeń powinien spełnić aby uzyskać dyplom ukończenia szkoły średniej. Ponadto istnieją specjalne programy w których uczeń realizuje konkretny przedmiot na poziomie akademickim co jest bardzo ciekawe (Advanced Placement programme of the College Board), daje to możliwość zwolnienia ucznia z obowiązku uczęszczania na dany przedmiot w czasie nauki na studiach. W Polsce istnieje podobny program tak zwane “licea akademickie” gdzie uczniowie tych szkół co jakiś czas uczęszczają na wykłady do uczelni wyższych na podstawie porozumień zawartych między szkołami a uczelniami.

Jak ustaliliśmy wcześniej, w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej edukacją zarządzają poszczególne stany, a lokalne samorządy szkolne (school districts) nią administrują. Powszechny skrót K-12 określa zbiorowo klasy od zerówki do dwunastej, czyli ostatniej klasy szkoły średniej. W Polsce jest to klasa maturalna, lecz w USA nie ma matury. Istnieje egzamin SAT, standardowy test wiedzy, który nie decyduje o ukończeniu szkoły średniej. Jego wyniki są rozpatrywane przez wyższe uczelnie w procesie rekrutacji kandydatów. K-12 w obszarze słabiej zaludnionym (głównie na wsi) może istnieć jako jedna szkoła. Jej podział na mniejsze, konsekutywne oddziały (czyli obejmujące kolejne szczeble nauczania) zależy od takich lokalnych potrzeb, jak liczba ludności oraz od możliwości, przede wszystkim finansowych. Szkoły w USA opłacane są w dużej mierze z podatków mieszkaniowych. W wyniku tego okręg szkolny w drogiej dzielnicy otrzymuje wysoki budżet i może zaoferować wyższy standard nauczania. Przy takim finansowaniu uczniowie są przydzielani do szkół według regionu zamieszkania. Rodzice płacąc podatek za dom, wspomagają okręg szkolny, do którego przydzielone jest ich dziecko. Aby dziecko z jednego okręgu szkolnego mogło uczęszczać do innego, jego rodzice muszą ponosić wysokie opłaty.

W północnej części metropolii Dallas w Teksasie, dzielnica Plano w ciągu ostatnich dziesięciu lat przeżyła niesłychane ożywienie gospodarcze i jej ludność wzrosła z 75 000 do ponad 250 000. Okręg szkolny tejże dzielnicy rozbudował się i K-12 zostało podzielone na kilkanaście szkół. Powstały szkoły konsekutywne, oraz równoległe dla zachodniej, jak i wschodniej części okręgu. W szkole amerykańskiej uczniowie nie są podzieleni na równoległe oddziały (klasy) a,b,c..., jak ma to miejsce w Polsce. Wszyscy uczniowie należą do jednej klasy. Natomiast każdy uczeń wraz z konsultantem szkolnym i rodzicami wybierają odpowiednie przedmioty na kolejny semestr. Jest grupa przedmiotów obowiązkowych. Należy wybrać: dwa semestry matematyki (np. algebrę, trygonometrię, geometrię), cztery semestry języka angielskiego, dwa z grupy przedmiotów science (geografia, biologia, fizyka, chemia), dwa semestry z historii i dwa z nauk politycznych, jeden semestr wychowania fizycznego, jeden z nauk społecznych (psychologia, socjologia), jeden przedmiot z humanistyki (historia sztuki, teoria muzyki, język obcy). Ponadto uczeń wybiera sobie kilka przedmiotów dowolnych, np. teatr, rysunek, orkiestra, keyboarding (nauka szybkiego pisania na klawiaturze). Zaletą bogatych okręgów szkolnych jest ich pełna komputeryzacja. Wszystkie informacje na temat przedmiotów wybranych przez ucznia i jego oceny są starannie wprowadzane do komputera, który oblicza średnią ucznia (w skali czteropunktowej) oraz podaje jego miejsce w rankingu. Wyniki te są ważne. Najlepsi uczniowie mają największe szanse zostać przyjętymi na uczelnie i otrzymać stypendium. Studentka ekonomii na Uniwersytecie Teksańskim w Dallas, która ukończyła swoją szkołę średnią zajmując pierwsze miejsce w rankingu, nie płaci za naukę (około $20,000 rocznie), mieszkanie, telefon, wyżywienie. Wszystko to opłaca uczelnia. Na południu kraju, między innymi w Teksasie, mieszkańcy pochodzenia afrykańskiego są często dyskryminowani. Wybitny absolwent szkoły średniej starał się o przyjęcie na wydział prawa w Uniwersytecie Teksańskim. Jest to bardzo prestiżowa szkoła, która w tym czasie była dostępna wyłącznie dla białoskórych studentów. Po odmowie przyjęcia sprawa trafiła do najwyższego sądu apelacyjnego w USA - The Supreme Court. Liberalni sędziowie wypowiedzieli się przeciwko dyskryminacji w edukacji. W efekcie wszystkie uczelnie wyższe administrowane przez stan Teksas muszą przyjąć wszystkich absolwentów szkół średnich, którzy znaleźli się w pierwszych dziesięciu procentach w rankingu swojej szkoły. Tak więc uczelnia nie może wybierać kandydatów kierując się kolorem ich skóry, lecz wynikami w w nauce. Ambitni uczniowie mogą ukończyć szkołę średnią rok wcześniej, po jedenastu latach nauki. Wymaga to dużej dyscypliny i wyboru większej liczby zajęć, ale chętni nagradzani są finansowo.

Podczas uroczystości zakończenia nauki K-12 uczniowie otrzymują dyplom. Jest on niezbędny przy staraniu sie o przyjęcie na uczelnię. Jednak o samym przyjęciu decyduje oficjalny wydruk akt studenta. Znajdują się w nim informacje o zaliczonych przedmiotach i wybranym przez ucznia ich stopniu trudności oraz o uzyskanych ocenach. Wypis ten jest przedmiotem dalszych analiz, określających możliwości, predyspozycje i ambicje kandydata na uczelnię. Na jego podstawie przyznawane jest także (bądź nie) stypendium.

Uczniowie mający problemy z ukończeniem szkoły średniej, mogą zastąpić dyplom zdaniem banalnego egzaminu GED, który umożliwia dalszą naukę. Uczeń z dyplomem (lub certyfikatem GED), oficjalnym wypisem, wynikami testu SAT, wypracowaniem oraz pieniędzmi może rozpocząć walkę o przyjęcie do uczelni, jak również o stypendia.

Działa w Stanach wiele uczelni wyższych, od elitarnych (Yale, Harvard), przez prywatne szkoły (często wyznaniowe) do publicznych uniwersytetów stanowych. Istnieją także dwuletnie uczelnie, w których mniej zamożni uczniowie mogą zaliczyć przedmioty wykładane w czteroletnich szkołach, ponosząc o wiele niższe koszty nauki. W tych tanich uczelniach pracują wybitni profesorowie, a liczba uczniów w klasach jest niewielka. Często stwarza to paradoksalną sytuację w porównaniu z drogimi, elitarnymi uczelniami, w których pracują najlepsi profesorowie, jednak nie zajmują się oni dydaktyką, lecz badaniami naukowymi. W efekcie dają oni dwa, trzy wykłady w semestrze, a dalszym uczeniem, przeprowadzaniem testów i egzaminowaniem zajmują się asystenci profesora, będący studentami wyższego roku, zaliczającymi praktyki.

System edukacji w Stanach Zjednoczonych oferuje szerokie możliwości ambitnym i zdolnym uczniom. Szkoły są świetnie zorganizowane. Przekazują one nie tylko wiedzę, ale uczą również odpowiedzialności za siebie; ściąganie jest niedopuszczalne i bardzo rzadko spotykane, obecność na zajęciach surowo przestrzegana. Palenie na terenie szkoły karane jest mandatem i wyrzuceniem lub zawieszeniem w prawach ucznia. Nikogo nie dziwi obecność na terenie szkoły policjantów pilnujących porządku. Działa wiele organizacji nadobowiązkowych, gdzie uczniowie mogą poszerzać swoje zainteresowania. Niestety pojawiają się też problemy wynikające z kultury amerykańskiej. Broń jest łatwo dostępna, rodzice zajęci karierą dopuszczają swe dzieci do "zabawy" pistoletami, która kończy się nieszczęściami. Duże zagrożenie stanowią narkotyki. Są to jednak głównie zaniedbania rodziców, nie szkół. Dobrym rozwiązaniem było przekazanie edukacji stanom oraz dystryktom szkolnym co z pewnością usprawniło kierowanie systemem w tak dużym państwie. Kraje Europejskie mimo długiej tradycji szkolnictwa powinno wzorować się na systemie amerykańskim nie tylko w zakresie systemu ale także programu nauczania – szkoła powinna uczyć myślenia, swobodnej wypowiedzi a nie wkuwania na pamięć regułek, które i tak zostaną zapomniane. Bardzo dobrym rozwiązaniem jest także wprowadzenie opłaty za studia oraz umożliwienie powstania tak wielu uczelniom prywatnym – osoby naprawdę zdolne zawsze mają szansę zdobyć stypendium, które pokryje wszystkie wydatki lub dostać się na uniwersytet stanowy.

Rafał KOMOROWSKI