Księstwo Warszawskie i Królestwo Polskie - państwa obce czy własne?

Plan
Księstwo Warszawskie
1. Utworzenie Księstwa Warszawskiego
2. Konstytucja
3. Kompetencje Sejmu i prawa obywateli
4. Rozwój szkolnictwa
5. Gospodarka
6. Wojsko
7. Podsumowanie
Królestwo Polskie
1. Konstytucja
2. Rosyjskie praktyki w Królestwie Polskim
3. Sprawa chłopska
4. Gospodarka i przemysł
5. Edukacja
6. Opozycja i organizacje niepodległościowe:
a) ruchy młodzieżowe
b) ruchy wojskowe
7. Podsumowanie



Księstwo Warszawskie
Na mocy pokoju w Tylży z 1807 roku powstało Księstwo Warszawskie z ziem pruskiego i rosyjskiego zaboru. Na jego czele stanął Fryderyk August I z dynastii saskich Wettynów. Był on związany z Francją, a dodatkowo prowadził spór z Prusami. Ustanowienie Wettynów jako dynastii panującej było zgodne z konstytucją z 03.05.1795 r.. Kwestię znaczenia Księstwa Warszawskiego trzeba rozpatrzyć z dwóch stron. Znaczenia dla Polaków i dla cesarza Francuzów. To, co dla Polaków było korzystne okazało się niekorzystne dla Francji, natomiast wszystko to, co było dobre dla Francji było źle odbierane w Księstwie Warszawskim.

Na początku trzeba wspomnieć o konstytucji, która została oktrojowana przez Napoleona 22,07,1807r. w Dreźnie. Napoleon, który stworzył konstytucję na wzór francuskiej. Nie uwzględnił propozycji polskich polityków, by ustrój oprzeć na dokumencie z 3-go Maja. Księstwo Warszawskie miało być tylko prowincją cesarstwa europejskiego nawiązującego do mocarstwa Karola Wielkiego. W związku z tym, państwa z Francją na czele miały być jednolite prawnie, politycznie, kulturowo i cywilizacyjnie. Przed opublikowaniem dokumentu do współpracy zaproszono polskich polityków, dzięki którym w konstytucji pojawiły się nawiązania do tradycji polskiego konstytucjonalizmu. Konstytucja gwarantowała królowi rozległe kompetencje. Posiadał on pełnie władzy wykonawczej, administracyjnej i inicjatywę ustawodawczą, co zrywało z polską tradycją. Ministrowie: spraw wewnętrznych, wyznań, wojska, przychodów i skarbu oraz policji tworzyli Radę Ministrów na kształt Straży Praw. Ministrowie wchodzili w skład konstytucyjnej Rady Stanu, która była typowa dla napoleońskiej Europy. W jej skład wchodzili także tzw. radcy stanu, zasiadający również w sejmie. Rada pośredniczyła między królem i sejmem, a także przygotowywała projekty ustaw. Księstwo na mocy konstytucji stało się typowym państwem bonapartystowskim o ustroju oligarchicznym. Władza opierała się na starych i nowych rodach arystokratycznych i nie było przeciwwagi w postaci mieszczaństwa, które było zbyt słabe. Król nie interesował się księstwem. Był w nim zaledwie cztery razy, swoją uwagę kierował w stronę Saksonii i jej spraw.

Duży wpływ na politykę państwa miał stały rezydent Francji w Warszawie. Nie był on przewidziany przez konstytucję, ale przez układ francusko-saksoński. Rezydent był strażnikiem interesów Francji nad Wisłą. Jeśli chodzi o sejm, to nadal największe wpływy posiadała szlachta, choć wprowadzenie mieszczan i inteligencji do sejmu było dużym postępem w stosunku do konstytucji 3-go Maja. O wyborze deputatów decydował cenzus majątkowy, wykształcenie oraz zasługi. Dlatego też wykształcony plebejusz lub syn chłopski mógł wpływać na personalny skład izby. Jednakże tylko ci chłopi mieli prawo wyborcze, którzy podczas walk zostali odznaczeni za odwagę. Reszta prawa wyborczego nie posiadał, dlatego, że choć mieli wolność osobistą, to realnie ciężko im było opuścić ziemię, a prawa do jej posiadania nie mieli. Sejm miał bardzo skromne kompetencje. Mógł tylko uchwalać podatki. Konstytucja zawierała w sobie rewolucyjny zapis o równości wszystkich wobec prawa. Jednak kolejne zapisy konstytucji oraz praktyka zmierzały ku podkreśleniu roli politycznej i społecznej szlachty. Ta grupa społeczna miała zagwarantowane wszystkie miejsca w senacie i większość w sejmie. Konstytucja nie gwarantowała równych szans w dostępie do nauki. Jednak razem z Kodeksem Napoleon, Konstytucja stanowiła przewrót w prawodawstwie i wielu dziedzinach życia Księstwa Warszawskiego. Usytuowanie państwa we ?francuskiej Europie? sprawiło, że zmieniała się mentalność ludzi i struktury społeczne, a także wymuszało modernizację, co czyniło państwo bardziej nowoczesnym i sprawniej funkcjonującym.

Tak jak we Francji, tak i w Księstwie zerwano z zasadą kolegialności urzędów w samorządach, które miały niewielkie kompetencje. W składzie rady (departamentalnej, powiatowej i miejskiej) dominowała szlachta. Mieszczan było niewielu, trochę więcej było w radach księży i inteligentnych świeckich. Kraj podzielono na departamenty (6, od 1809 - 10), powiaty oraz gminy wiejskie i miejskie. Przy tworzeniu nowoczesnej, kompetentnej i sprawnej administracji korzystano z wzorów pruskich i francuskich. Aby wykształcić kadry, stworzono w 1808r. Szkołę Prawną w Warszawie. Próbowano również unowocześnić Uniwersytet Jagielloński. Wysokie urzędy sprawowali osoby ze środowisk arystokratycznych i ziemiańskich. Natomiast niższe zajmowali ludzie z ?gminu, a zwłaszcza z mieszczaństwa, co było pozytywnym zjawiskiem. Wprowadzono pensje za zajmowane stanowisko. Dla biednych urzędników było to główne źródło zarobków. Jednak dla zamożnej szlachty było to nie do przyjęcia. Odmawiali przyjęcia zarobków, ponieważ obrażały ich godność. Tradycyjne środowiska ziemiańskie odnosiły się krytycznie do zmian jakie zaszły w Księstwie, a także do samego Napoleona, ponieważ wszystkie rewolucyjne zmiany wtargnęły zbyt szybko i gwałtownie. Izba Edukacyjna nawiązywała silnie do Komisji Edukacji Narodowej. Zaowocowało to zwiększeniem liczby szkół średnich i elementarnych. Powstały szkoły techniczne i rzemieślnicze. Kolejną rzeczą, która budziła niezadowolenie był Kodeks Napoleona. Przede wszystkim ze względu na podporządkowanie Kościoła państwu.

Jeśli chodzi o gospodarkę to w początkach istnienia Księstwa sytuacja była bardzo zła. Słabo rozwijały się miasta, rolnictwo było w kryzysie, z powodu blokady kontynentalnej spadły ceny zboża. Nowa epoka wymagała od ludzi nowych pomysłów popartych kapitałami. Wydajność chłopów pańszczyźnianych była niska. Jednak po mimo ogólnej złej sytuacji było kilka sygnałów, które były pozytywne. Bogacili się międzynarodowi kupcy, dostawcy rządowi. Rząd starał się wpływać korzystnie na sytuację w gospodarce. Wprowadzono protekcjonalną politykę celną. Kraków i Terespol otrzymały prawo wolnego handlu. Przyznawano ulgi rzemieślnikom i właścicielom kapitałów. Zaczęto zakładać pierwsze osady przemysłowe. Lata 1810-1811 to czas, kiedy Księstwo uzyskało dodatni bilans handlowy.

Napoleon miał prawo do korzystania z sił zbrojnych Księstwa, co chętnie wykorzystywał. Państwo ponosiło koszty związane z utrzymaniem wojska, ponieważ nie wszyscy żołnierze byli na żołdzie francuskim. Wiele kosztowały także fortyfikacje Torunia czy Zamościa. 1809 rok przyniósł wojnę, podczas której Księstwo zostało zaatakowane przez Cesarstwo Austriackie. Wtedy to po wygranej walce z nieprzyjacielem Księstwo posiadało trzy historyczne miasta: Poznań, Kraków i Warszawę. Z państwa małego stało się państwem o średnim terytorium. Jednak dopiero kolejna wojna, wojna Napoleona z Rosją przyniosła wielkie zmiany. Napoleon przegrał wojnę i abdykował, a Księstwo zostało zajęte przez Rosję

Uważam, że Księstwo Warszawskie miało duże znaczenie dla Polaków, jednak biorąc pod uwagę czas istnienia Państwa trzeba stwierdzić, ze znaczenie wcale nie było takie duże. Księstwo nie było związane z Polską nawet nazwą. Konstytucja została stworzona na wzór francuskiej i oktrojowana przez Napoleona. W wielu miejscach znacznie odbiegała od tradycji polskiego konstytucjonalizmu. Zawarte w niej rewolucyjne hasła o wolności i równości nie były zgodne z rzeczywistością. Nie wprowadzono żadnych zmian w sprawie chłopskiej. Wprowadzono zupełnie obcy podział administracyjny. Także Kodeks Napoleona ze zmianami w stosunkach państwo - Kościół został źle przyjęty w katolickim Księstwie. Dla Francji było tylko jedną z wielu prowincji, którą starano się w jak największej mierze kontrolować. Księstwo było doskonała bazą wypadową w walkach Napoleona z Rosją. Z drugiej strony Księstwo dało nadzieje Polakom na odzyskanie niepodległości. Przynależność do ?francuskiej Europy? spowodowało zmianę mentalności ludzi. Dzięki działaniom rządu poprawiła się sytuacja gospodarcza kraju.

KRÓLESTWO POLSKIE

W powstałym po Kongresie Wiedeńskim Królestwie Polskim istniały instytucje niepodległego państwa, ale miały ograniczone możliwości działania. Z reszty ziem Księstwa Warszawskiego utworzono konstytucyjne Królestwo Polskie o powierzchni 128 tys. km2 (20% mniejsze od Księstwa Warszawskiego ) i 3,3 mln mieszkańców. Powołano 8 województw: krakowskie (bez Krakowa), sandomierskie, kaliskie, lubelskie, mazowieckie, płockie, podlaskie, augustowskie.
Królestwo Polskie było złączone z Rosją nadaną odgórnie przez cara Aleksandra I liberalna konstytucją (27.11.1815, napisana była przez księcia Adama Czartoryskiego) i osobą monarchy, którym każdorazowo był car rosyjski.
Konstytucja:
a) na czele król , w razie jego nieobecności władzę w kraju sprawuje namiestnik państwa pochodzący z nominacji carskiej, A.J.Czartoryski chciał nim zostać - był zaprzyjaźniony z carem,
b) dwuizbowy parlament - sejm i senat - uprawnienia ich były równe, parlament jednak nie miał własnej inicjatywy ustawodawczej, odgrywał raczej rolę marionetki, zebrał się zaledwie 4 razy, był niepotrzebny, (władza ustawodawcza)
c) rada administracyjna - 5 ministrów i innych członków mianował car, organ konserwatywny i wykonawczy, na czele rady administracyjnej stał namiestnik, który miał decydujący głos - rada administracyjna odgrywała w Królestwie Polskim rolę rządu,
d) rada stanu - organ, który przetrwał od Księstwa Warszawskiego, opracowywał projekty ustaw i dokumentów państwowych, urzędnicy byli mianowani przez cara,
Konstytucja nie była przestrzegana w tych czasach i zniesiono namiestnika państwa, przekazano tą funkcję radzie administracyjnej - stała się rządem w 1826.
Ta konstytucja była bardzo liberalna, dawała społeczeństwu wiele praw:
a) gwarantowała język polski,
b) swobody polityczne i religijne
c) swoboda prasy i zrzeszania się
d) król polski będzie posiadał swoją armię - 30000 żołnierzy
Konstytucja ta była wzorowana na konstytucji Księstwa Warszawskiego, nawiązywała do Konstytucji 3 maja. Twórca konstytucji nie dążył do odebrania praw nabytych, praw szlachty i arystokracji. W 1815 wszystkie organy zostały powołane do życia.

Królestwo Polskie miało tez własną armię ok. 30 tys. żołnierzy jej czele stanął brat cara-wielki książę Konstanty (sprawował on funkcję naczelnego wodza ). Podporządkował on sobie rychło komisje rządowe Wojny oraz Przychodów i Skarbu. Rozbudował on tajną policję w państwie. Donosy powodowały aresztowania-sterroryzowanie społeczeństwa. Szczególną rolę odegrał tu Nikołaj Nikołajewicz Nowosilcow - jego świadome działania na szkodę Królestwa zostały uwiecznione w "Dziadach". Jego raporty spowodowały, ze car coraz bardziej zniechęcał się do koncepcji i eksperymentów liberalnych. Pierwszym tego objawem było wprowadzenie cenzury w 1819r.-wbrew konstytucji. Aleksander pozostawił Królestwo Polskie praktycznie tylko w rękach wielkiego księcia Konstantego i Nowosilcowa. Namiestnikiem Królestwa Polskiego został Józef Zajączek, którego obdarzono tytułem książęcym. Jego pracę miał nadzorować politycznie specjalny komisarz cesarski Nowosilcow - przeprowadzał liczne machinacje, którym sprzyjała fatalna polityka finansowa ministra Jana Węgleńskiego. Minister, na którego Nowosilcow miał silny wpływ, nie prowadził określonej polityki finansowej, bezkrytycznie aprobował coroczny budżet wojskowy, stosownie do żądań w. Ks. Konstantego.

Konstytucja z 1815 r. poręczyła chłopom wolność osobista, ale przemilczała ich prawa do ziemi. Nie dopuścił też Aleksander I do zniesienia poddaństwa na Litwie. Blisko 80 % ludności Królestwa Polskiego utrzymywało się z rolnictwa, lecz 800 tys. , tzn. blisko 30 % ogółu ludności wiejskiej, stanowili bezrolni chłopi. W 1818 r. ograniczono swobodę poruszania się chłopa. Mógł on opuścić odtąd wieś tylko za zezwoleniem wójta, którym był z reguły dziedzic lub jego zastępca. Wójt dziedzic miał tez szeroka władzę administracyjną nad chłopem (mógł go ukarać chłostą do 16 uderzeń, 8 dniami aresztu lub grzywną). W 1828 r. rozpoczęto wyprzedaż dóbr narodowych, bez zagwarantowania chłopom dotychczasowego statusu, toteż sytuacja ich uległa pogorszeniu. W 1825 r. następca zmarłego cara Aleksandra I został Mikołaj I, który żądał od namiestnika zaostrzenia kontroli i wydawania chłopów uciekinierów z Rosji. Wielka własność szlachecka przeżywała kryzys. Zadłużenie majątków szlacheckich w województwach popruskich wynosiło blisko 70 % wartości dóbr. Pod wpływem żądań ziemiaństwa powołano w 1825 r. Towarzystwo Kredytowe Ziemskie dla ratowania własności szlacheckiej.

Kryzys agrarny i nieudolny zarząd skarbu sprawiły, że rząd znalazł się w trudnej sytuacji finansowej. Tekę ministra skarbu objął wówczas (1821) Ksawery Drucki Lubecki, który od 1822 r. ostrą, bezwzględną, a nawet brutalną polityką finansową (ściągał zaległe podatki, zwiększał poważnie podatki pośrednie od soli czy tytoniu, podnosił wysokość opłat dzierżawcom itp.) tworzył grunt do uprzemysłowienia kraju. Na mocy rozporządzeń Rady Administracyjnej otoczono opieka przemysłowców, rzemieślników, wynalazców, sprowadzono do kraju węglarzy, górników, hutników, tkaczy. Przeznaczono znaczny fundusz rządowy na zakładanie rękodzielni i na pożyczki dla fabrykantów. Od 1828 r. pożyczek tych udzielał Bank Polski - centralna instytucja emisyjna i kredytowa. Ogółem na rozbudowę przemysłu rząd wyasygnował blisko 10 mln zł. Drucki - Lubecki był zwolennikiem rozszerzania powiązań gospodarczych z Rosją uważając je za korzystne. Chciał stworzyć z Królestwa Polskiego silny organizm gospodarczy. W okręgu łódzkim powstał nowoczesny ośrodek włókienniczy z pierwszymi maszynami parowymi. W graniczących z Górnym Śląskiem należącym do Prus rejonach powstało Zagłębie Dąbrowskie z przemysłem hutniczym bazującym na miejscowych złożach rud żelaza, cynku i węgla kamiennego. Natomiast rozbudowanie przemysłu w Zagłębiu Staropolskim koło Kielc było przedsięwzięciem chybionym. Lubecki zainicjował również budowę Kanału Augustowskiego, mającego połączyć Wisłę z Niemnem omijając w ten sposób wysokie pruskie taryfy celne. Piękniała Warszawa, gdzie w duchu neoklasycznym budowali Antoni Corazzi, Henryk Marconi i in. (place: Bankowy, Teatralny). W wielu miastach prowincjonalnych wznoszono gmachy użyteczności publicznej. Minister Lubecki wyprowadził Królestwo z opłakanej sytuacji, zrównoważył budżet, ale w sejmie był źle widziany za lekceważenie konstytucji.

Poważnym wydarzeniem w dziedzinie nauki i oświaty było powołanie dekretem Aleksandra I z 19 XI 1816 r. Uniwersytetu w Warszawie w oparciu o istniejącą od 1 X 1808 r. Szkołę Prawa i Szkołę Lekarską (1809). Uniwersytet posiadał 5 wydziałów: teologii, prawa i administracji, lekarski, filozoficzny, wreszcie nauk i sztuk pięknych. Głównymi twórcami uczelni były: Stanisław K. Potocki, Stanisław Staszic, Samuel B. Linde, Julian Ursyn Niemcewicz i in. Według Stefana Kieniewicza trzy tysiące wychowanków Uniwersytetu z okresu 1817 1831 stanowiło główny trzon inteligencji warszawskiej XIX wieku, i nie tylko warszawskiej, bo i całego Królestwa, i więcej jeszcze, gdyż dobrej połowy Wielkiej Emigracji.
Jednak taki stan rzeczy nie zaspokajał wszystkich. Konstytucja była ograniczona. W 1819 nastąpiło załamanie. Książe konstanty otrzymał uprawnienia - prowadzenie polityki według własnego uznania, ponieważ Konstanty był konkurentem Aleksandra I do tronu rosyjskiego, dzięki swobód w Królestwie Konstanty zrzekł się tronu i ożenił się z Polką, Joanną Grudzińską.

Opozycja legalna (kaliszanie) - z powodu nieprzestrzegania konstytucji zawiązywały się organizacje, pojawiły się fale krytyki z tego powodu na łamach gazet. Wprowadzono cenzurę, która zahamowała publikacje. 1820 sejm musiał przyjąć bardzo niekorzystne dla Polaków postanowienia. Bonawentura i Wincenty Niemojowscy namawiali posłów do nie przyjmowania tych niekorzystnych decyzji. Nastąpiło rozwiązanie sejmu. Bonawentura i Wincenty znaleźli się w areszcie domowym, nazywa się ich kaliszanami. Dopiero w 1825 zbiera się sejm - zniesiono jawność obrad sejmowych.
Opozycja nielegalna - było ich ponad 70, były one podzielone na dwa nurty:
a) ruch studencki - tajne organizacje młodzieżowe,
b) organizacje związane z wojskiem,

RUCHY MŁODZIEŻOWE:
a) Panta Coina lub Związek Polaków - organizacje w Warszawie - hasła - ograniczenie pracy pozytywistycznej, najpierw trzeba uświadomić Polaków, wykształcić, a potem walczyć o niepodległość kraju,
b) Związek Wolnych Braci Polaków - działacze lewicowi - Wiktor Hettman, Tadeusz Krępowiecki - hasła- szerzenie języka polskiego
c) Związek Filomatów w Wilnie - działacze - Adam Mickiewicz i Tomasz Zan - walka w ochronie języka polskiego, praca oświatowa, działał od 1817-1823


RUCHY WOJSKOWE:
a) Wolnomularstwo Narodowe - działacze - major Walerian Łukasiewicz - hasła - nawiązywanie do ruchu masońskiego, nie dopuszczali myśli, że walka o niepodległość może się odbyć przy pomocy chłopów, najniższej warstwy społecznej, przemianował się w Towarzystwo Patriotyczne - nowi członkowie, w 1822 było ich około 500. Władze wpadły na trop organizacji i nastąpiły aresztowania, Walerian Łukasiewicz dostał wyrok - 9 lat, przeniesiony do Twierdzy w Szlisenburgu, gdzie o nim zapomniano, przesiedział tam 36 lat. Nowym przywódcą został Ksaweryn Krzyżanowski - dążył do obalenia caratu, w Rosji też tego chcieli - Stowarzyszenie Północne i Stowarzyszenie Południowe. Aleksander I zmarł, postanowiono zabić jego następcę. W 1825 na tronie rosyjskim zasiada Mikołaj I. Postanowiono dokonać zamachu 26.12.1825 - tego dnia Mikołaj I miał odebrać przysięgę wierności. Zamach się nie udał. Było to powstanie Dekambryskie. W 1826 odbyły się pokazowe procesy w Rosji. Śledztwo wykazało współudział Towarzystwa patriotycznego ze Stowarzyszeniem Północnym. Działacze polscy znaleźli się przed sądem polskim, rosyjscy przed rosyjskim. W Polsce przed sądem sejmowym część działaczy została uniewinniona za to w Rosji wszystkich skazano na karę śmierci. Reszta wyroków nie był wysoka przez co Rosja wpadła w szał domagając się zmiany na wyższe. Ksaweryn Krzyżanowski był sądzony w Rosji ponieważ urodził się na ziemiach rosyjskich. Skazany został na karę śmierci.
b) Stowarzyszenie Piotra Wysockiego -utworzone w 1828 w Warszawskiej Szkole Podchorąży piechoty - kontynuował idee Towarzystwa Patriotycznego, przywrócić przestrzeganie konstytucji. W 1829 zaplanowano porwanie rodziny carskiej, jednak nie udało się. Dążyli do powstania.

Na początku w Królestwie Polskim Polacy, wiązali wielkie nadzieje z Carem i jego liberalnymi rządami. Niestety postawa cara okazała się tylko grą polityczną. Polacy po upadku powstania ponieśli bardzo ciężkie konsekwencje. Zlikwidowano autonomie królestwa, skonfiskowano majątki i dzieła sztuki, wprowadzono stan wojenny, represjonowano kościół i klasztory, jako ostoje Polskości. Królestwo Polskie nigdy nie miało prawa być polskie, głównie dlatego iż car był jego królem i niszczył w zalążku wszelkie postawy patriotyczne.