Walory kulturowe (antropogeniczne) Polski według Lijewskiego i innych

Są to obiekty materialne, ściśle związane z działalnością człowieka i przez niego wytworzone, stanowiące przedmiot wartościowy pod względem turystycznym ( przedmiot zainteresowania turystów ).
Walory kulturowe możemy podzielić podobnie jak naturalne np. ze względu na funkcje ( i tu też mamy specjalistyczne, kulturowe, historyczne ) lub na grupy zawierające:

1. zabytki archeologiczne,
2. muzea etnograficzne, skanseny i ośrodki twórczości ludowej,
3. zabytki architektury i budownictwa,
4. muzea sztuki i zbiory artystyczne,
5. muzea biograficzne i literackie,
6. muzea specjalistyczne i obiekty unikatowe,
7. obiekty historyczno - wojskowe,
8. miejsca i muzea martyrologii,
9. zabytki techniki i przemysłu,
10. współczesne imprezy,
11. miejsca pielgrzymkowe.

Ad.1

Do bardzo atrakcyjnych i cennych walorów krajoznawczych należy zaliczyć obiekty najstarszej historii ludzkości - zabytki archeologiczne. Stanowiska archeologiczne można podzielić na siedem rodzajów obiektów:
grodziska - pozostałości dawnych osad, znanych na ziemiach polskich od schyłku epoki brązu i okresu halsztackiego ( 900-400 lat p.n.e. )
kurthany - nasypy ziemne lub kamienno - ziemne, przeważnie wznoszone na grobach wybitnych ludzi. Znane są na ziemiach polskich od epoki środowego neolitu ( 4500-1700 lat p.n.e. ) aż po średniowiecze
jaskinie - miejsca zamieszkania człowieka w paleolicie ( ok. 130 tys. lat p.n.e. )
miejsca kultu - kopce, wzgórza itp. związane z różnymi systemami wierzeń - w tym również z chrześcijaństwem
ośrodki produkcyjne - pozostałość ośrodków hutniczych, pieców garncarskich itp.
osady otwarte - nieobronne skupiska chat, najczęściej spotykane na ziemiach polskich typy stanowiska archeologiczne
cmentarzyska - z grobami, pochodzą głównie z okresu rzymskiego ( początek n.e. - 375 r. ) i średniowiecza.
Prace wykopaliskowe prowadzone są na wielu terenach w Polsce i obejmują wszystkie epoki archeologiczne. Szczególnie intensywne badania były prowadzone w Krakowie i okolicy, Poznaniu, Opolu, Biskupinie, Brześciu Kujawskim, Wiślicy, Krzemionkach Opatowskich i w wielu różnych miejscowościach. Do ciekawych odkryć archeologicznych doprowadziły wielkie roboty ziemne związane z budową kopalń, hut, tras komunikacyjnych, a ostatnio wodociągu.
Wykorzystanie walorów krajoznawczych obiektów archeologicznych uzależnione jest w dużej mierze od form ich ekspozycji i przystosowania do potrzeb ruchu turystycznego. Najkorzystniejsza formą takiej ekspozycjii jest rezerwat archeologiczny lub zbiory muzeum archeologicznego.
Do najbardziej atrakcyjnych turystycznie obiektów archeologicznych należy zaliczyć:
-Osada Łużycka w Biskupinie
-Grodzisko w Gieczu
-Cmentarzysko w Częstochowie - Rakowie
-Ośrodek produkcyjny ( garncarstwo ) w Igołomii
-Ośrodek górniczy w Krzemionkach Opatowskich
-Grodzisko w Legnicy
-Cmentarzysko i kamienne kręgi w Odrach koło Chojnic
-Piecowisko hutnicze w Słupi Nowej
-Ośrodek kultu na Łysej Górze ( Święty Krzyż )
-Ośrodek kultu na górze Ślęża ( Sobótka )
-Megalityczne grobowce w Wietrzychowicach na Kujawach
-Stanowisko człowieka paleolitycznego w Jaskini Ciemnej koło Ojcowa oraz w Jaskini Wierzchowskiej Dolnej

Ad.2

-Muzea etnograficzne i skanseny. Sa to parki etnograficzne muzea wszi i budownitwa ludowego na otwartej przestrzeni ( skanseny ) oraz pojedyncze zagrody i zabytki:
muzea etnograficzne - Kartuzy ( muzeum Pomorzan ), Wejherowo, Gdańsk, Łowicz ( Mazurzy ), Węgorzewo, Olsztyn , Toruń, Żnin, Poznań, Białystok, Warszawa, Lublin, Tomaszów Lubelski, Kraków, Zawoja, Wierzchosławice, Szczawnica ,Łopuszna, Przemyśl, Rzeszó, Rabka
-skanseny - Kluki, Nowogród, Olsztynek, Sierpc, Wolsztyn, Opole, Pszczyna, Kolbuszowa, Lublin, Hola, Łowicz
-parki etnograficzne - Wdzydze Kiszewskie ( pojezierze ),Osiek, Maurzyce, Zubrzyca, Wygiełzów,Nowogród.

-Ośrodki tradycyjnej kultury isztuki ludowej to miejsca zgromadzenia/występowania kultury ludu zamieszkującego poszczególne regiony etniczne, pokazujące rozmaite rodzaje folkloru
Na terenie Polski wyróżnić można 8 podstawowych grup etnograficznych : ( Pomorzanie, Mazurzy, Małopolanie, Ślązacy, Sieradzanie, Wielkopolanie, Kujawianie i Łęczycanie), w ramach których występują liczne mniejsze grupy regionalne o zróżnicowanej kulturze.

Ad.3

Zabytki odgrywają szczególną rolę wśród walorów kulturowych.Są to obiekty ( ruchome bądź nie ) lub zespoły obiektów stanowiące świadectwo epoki lub zdarzenia, mające wartość historyczną, naukową, kulturalną, artystyczną i podlegające ochronie prawnej.
Zabytki mają rózną uznaną wartość. Istniała do niedawna skala, według której najznakomitrze zabytki były oznaczone grupą "0". Takich obiektów mamy w Polsce 71 z czego 35 znajduje się w 8 miastach ( Kraków-10, Totuń-7, Gdańsk-5, Kazimierz Dolny, Wrocław i Poznań po 3, Warszawa i Zamość po 2 ).
Oczywiście najcenniejsze są zabytki wpisane na Światowa Listę Dziedzictwa Kultury i Nauki UNESCO. Na Liście UNESCO-Liście Światowego Dziedzictwa Kultury znajduje się obecnie 788 obiektów ze 134 państw. Najwięcej wartościowych obiektów jest we Włoszech ( 39 ) i w Hiszpani ( 38 ). Polski wkład w kulturę świata to 12 obiektów w tym 11 w kategorii dziedzictwo kultury i w kategoriii dziedzictwo natury.

Ad.4

Muzea sztuki i zbiory artystyczne gromadzone równiez ze znętrzach pałacowych i zakmowych galeriach. Najwięcej zbiorów i muzeów artystycznych jest w Krakowie ( 15 ), Warszawie ( 13 ), Gdańsku ( 6 ), Wrocławiu ( 4 ), Poznaniu, Łodzi, Szczecinie, Lublinie ( po 3 ).

Ad.5

Muzea biograficzne i literackie znajdują się głównie w miejscowościach związanych z pobytem swych patronów.
Najważniejsze : Dom urodzenia Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli, Dom Mikołaja Kopernika w Toruniu, Dom rodzinny Papieża Jana Pawła II w Wadowicach.

Ad.6

Muzea specjalistyczne - przeważnie gromadzące unikatowe zbiory z jednej dziedziny. W Polsce jest ich 62. Najciekawsze:
-Judaistyczne - Kraków,
-Sztuki złotniczej - Kazimierz Dolny,
-Sztuki Medalierskiej - Wrocław,
-Zabawkarstwa - Kielce,
-Instrumentów Muzycznych - Poznań,
-Zbiory Powozów w Muzeum Zamkowych w Łańcucie,
-Latarnictwa - Warszawa ( Wilanów ),
-Lalek - Pilzno,
-Rybołówstwa - Hel,
-WIsły - Tczew,
-Centralne Muzeum Pożarnictwa - Mysłowice,
-Zabytkowa Kopalnia - Tarnowskie Góry,
-Górnictwa Węglowego - Zabrze,
-Socrealizm - Kozłówka
[Socrealizm - kierunek w sztuce, określany jako metoda twórcza, istniejący od 1934 r. w sztuce radzieckiej, a następnie w pozostałcyh krajach socjalistycznych, który miał oficjalny status podstawionej i jedynej metody twórczości artystycznej i był ideowym i propagandowym narzędziem partii koministycznych].

Ad.7

Do obiektów historyczno - wojskowych zaliczamy:
budowle obronne ( forty XIX wieczne i umocnienia z czasu II wś ), ( Giżycko, Grudziądz, Modlin koło Warszawy, Dęblin, Częstochowa, Przemyśl, Węgierska Górka ),
cmentarze wojskowe, ( Warszawa - Powązki, Gdynia, Kielce, Radom ),
pomniki w miejscach bitew, ( Westerplatte, Warszawa, Hel, cedynia, Grunwald, Kołobrzeg ),
muzea wojskowe ( Gdańsk, Gdynia, Bydgoszcz, Białystok, Poznań, Łódź, Skarżysko - Kamienna, Kraśnik, Wrocław, Legnickie Pole, Leśnica ).

Ad.8

Miejscami martyrologii z czasów II wś są:
obozy koncentracyjne i obozy zagłady ( Oswięcim - Brzezinka, Majdanek koło Lublina, Treblinka, Kraków - Płaszów, Bełżec, Chełmno, Rogoźnica, Sobibór, Sztutowo w okolicach Gdyni ).
getta żydowskie ( Kraków, Bochnia, Warszawa, Będzin, Sosnowiec, Tarnów, Rzeszów, Kańczuga, Przemyśl, Lubaczów, Opatów, Kielce, Ostrowiec Świętokrzyski, Częstochowa, Łódź, Kutno, Otwock, Radom, Łuków, Sokołów Podlaski, Węgrów, Bałystok, Mława, Płońsk, Koło, Nowy Sącz )
miejsca straceń ( masowe groby )
obozy jenieckie
Pomnikami martyrologii są:
-muzea i pomniki w miejscach byłych obozów koncentracyjnych,zagłady i jenieckich oraz dawnych więźniach; ( Biels Podlaski, Treblinka, Warszawa, Chełmno, Łódź, Rogóźnica, Majdanek, Kraków, Ośwęcim - Brzezinka, Sztutowo )
mauzolea w miejscach masowych egzekucji
cmentarze z mogiłami ofiar martyrologii
tablice pamiatkowe w miejscach straceń ( Pomnik Stoczniowców w Gdańsku )
obeliski, głazy upamiętniające miejsca martyrologii
izby pamięci
Do miejsc najbardziej interesujących pamięci narodowej należy zaliczyć* :
-Gdańsk - Pomnik Bahoterów Westerplatte, Pomnik Stoczniowców,
-Gdynia - cmentarz żołnierzy polskich i radzieckich, Pomnik Wdzięczności
-Sztutowo k. Gdańska - muzeum martyrologii oraz Pomnik Walki i Męczeństwa na terenie byłego obozu
-Katowice - Pomnik Powstańców Śląskich, wieża spadochronowa w Parku Kościuszki
-Michniów - pomnik na mogile ofiar pacyfikacji hitlerowskiej
-Oświęcim
-Lublin ( Majdanek )
-Flisy ( Porytowe Wzgórze ) k. Janowa Podlaskiego - pomnik na miejscu najwiekszej bitwy partyzanckiej na ziemiach polskich
-Łambinowice k. Nysy - Muzeum Martyrologii Jeńców Wojennych
-Góra św. Anny - Pomnik Czynu Powstańczewgo
-Poznań - Pomniki Powstańców Wielkopolskich i Poznańskiego Czerwca 56, Fort VII
-Warszawa - Grób Nieznanego Żołnierza, Pomnik Bohaterów Warszawy, Pomnik Bohaterów Getta, Cmentarz Komunalny, Pomnik Powskania Warszawskiego, Muzeum Powstania Warszawskiego, Brama Straceń na Cytadeli, Umschlagplatz, Muzeum Katyńskie
Treblinka
-Zagorzec - cmentarz żołnierzy polskich
-Michniów - pomnik na mogile ofiar pacyfikacji hitlerowskiej
-Palmiry - cmentarz,mauzoleum ofiar zbrodni niemieckiej

*Foss A., Werner Z., Walory krajoznawcze miejsc pamięci narodowej, Biuletyn Informacyjny Instytutu Turystyki, nr 2/20, Warszawa 1975.

Ad.9

W Polsce występują przeważnie pojedyncze urządzenia zabytkowe z obszaru techniki i prezmysłu: stare kopalnie, huty, budowle, konstrukcje, środki transportu, maszyny, narzędzia, instrumenty naukowe. Np. kopalania Soli w WIeliczce, górnictwa kruszców koło Olkusza, kopalnica rud cynku i ołowiu w okolicach Tarnowskich Gór, elementy techniki wydobycie ropy naftowej w Bóbrkach koło Krosna, Kanał Elbląski, KanałAugustowski, Złotoryja - miejsce wydobycia piasków Kaczawy.

Ad.10

W Polsce corocznie odbywa się ponad 40 imprez kulturalnych o międzynarodowych znaczeniu oraz ponad 300 imprez ogólnopolskich. Najważniejsze imprezy międzynarodowe to :
Międzynarodowy Konkurs Chopinowski, Warszawa ( co 5 lat )
Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy, Poznań ( co 5 lat )
Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziemi Górskich Zakopane
Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej "Warszawska Jesień"
Międzynarodowy Festiwal Piosenki w Sopocie
Międzynarodowy Festiwal Oratoryjno-Kantatowy "Wratislavia Cautans", Wrocław
Festiwal Chopinowski, Duszniki Zdrój
Międzynarodowy Festiwal Muzyki Jazzowej "Jazz Jamboree", Warszawa

Ad.11

Miejsca pielgrzymkowe zajmują bardzo ważne miejsce w masowym ruchu turystycznych. Są to bądź miejsca religijne, ośrodki kultu związane z konkretnym miejscem, w którym występowały zjawiska nadprzyrodzone, bądź znaczące dla życia kościoła, lub miejsca takie jak Oświęcim, czyli martyrologii - są to pielgrzymki świeckie. Duże znaczenie mają także świątynie innych religii. W Polsce mamy 537 miejsc pielgrzymkowych, z czego 7 ma zasięg międzynarodowy. Najważniejsze Ośrodki Pielgrzymkowe to :
Częstochowa ( 4,5 - 5 mln pielgrzymów )
Licheń
Kalwaria Zebrzydowska
Niepokalanów
Tuchów
Warszawa
Piekary Śląskie
Oświęcim
Góra św. Anny
święta Lipka