Procesy egzogeniczne kształtujące powierzchnię Ziemi

Do procesów egzogenicznych zaliczamy:
- wietrzenie skał,
- działalność wiatru,
- działalność wód płynących,
- działalność lodowców
- działalność morza.

Wietrzenie skał – proces zmiany właściwości fizycznych i chemicznych skał doprowadzający do wytworzenia się zwietrzeliny.

Czynniki wpływające na przebieg wietrzenia:
- zmiany temperatury
- zmiany wilgotności
- rodzaju podłoża skalnego
- ukształtowania terenu
- ekspozycji stoku,
- świata organicznego.

Rodzaje wietrzenia:

a). mechaniczne – (zmiany właściwości fizycznych skał bez zmiany składu chemicznego; skała rozpada się na bloki, ziarna, łuszczy się). Wietrzenie mechaniczne może być:
- termiczne – nagrzewanie i ochładzanie przypowierzchniowej warstwy skał oraz poszczególnych minerałów powoduje zmianę objętości, które powodują rozpad skały,
- mrozowe - woda zamarzająca zwiększa swoją objętość i wywołuje rozpad skal,
- solne - wywołane zmianami objętości soli na skutek zmian wilgotności,

b). chemiczne – polega na zmianie składu chemicznego na skutek działalności wody. Intensywność wzrasta wraz ze wzrostem temperatury i porowatości skał.

Działalność wiatru.

Czynniki wpływające na rozmiary i tempo erozji (niszczenia) eolicznej:
- prędkość wiatru,
- głębokość zalegania poziomu wód gruntowych,
- pokrycia terenu.

Rodzaje działalności erozyjnej wiatru: deflacja - wywiewanie materiału skalnego, oraz korazja - niszczenie powierzchni skalnych przez materiał skalny niesiony przez wiatr.

Skutki deflacji – kieszenie i jamy skalne, misy, rynny, ostańce deflacyjne.

Formy utworzone na skutek korazji – wygłady i pagóry eoliczne, grzyby skalne, graniaki.

Wiatr może również działać w sposób akumulacyjny (gromadzenia materiału skalnego).

Jedynym przykładem tej działalności są wydmy. Wydmy mogą być:
- barchany – tworzą się przy niewielkiej ilości materiału skalnego i umiarkowanej sile wiatru, a poziom wód gruntowych znajduje się głęboko,
- wydmy paraboliczne – występują w miejscach gdzie poziom wód gruntowych zalega płytko, materiału skalnego jest dużo,
- wydmy poprzeczne,
- wydmy gwiaździste,
- wydmy podłużne.

Działalność wód płynących:

Działalność rzeki może być:
- erozyjna,
- transportowa
- akumulacyjna.

Czynniki wpływające na szybkość działalność erozyjną:
- ilość przepływającej wody
- prędkość płynięcia wody,
- ilości transportowanego materiału skalnego,
- rodzaju podłoża przez jakie płynie rzeka

Erozja może być:
- wsteczna – najczęściej zachodzi w górnym odcinku rzeki i doprowadza do cofania się źródła
- wgłębna - niszczenie podłoża znajdującego się w korycie rzeki,
- boczna – rozmywanie i podcinanie brzegów przez wodę płynącą

Działalność transportowa zależy od rodzaju materiału podłoża i ilości przepływającej wody.
Może występować w różnej postaci: toczenie, wleczenie, unoszenie, ruch skokowy.

Działalność akumulacyjna - proces osadzania materiału wynikły z zaniku siły transportującej rzeki. Czynniki wywołujące akumulacje to: przeciążenie rzeki materiałem skalnym, zmniejszeniem spadku rzeki, a tym samym prędkości przepływu.

Działalność lodowców: podobnie jak rzeki działają erozyjnie, transportująco i akumulacyjnie.

Działalność erozyjna zachodzi:
- pod lądolodem w wyniku tarcia okruchów skalnych wtopionych w lód o podłoże doprowadzając do powstania wygładów i żłobów,
- na przedpolu lądolodu – przez spychanie i przesuwanie materiału skalnego
- oraz wyciskanie materiału skalnego z pola firnowego.

Działalność transportowa polega na przenoszeniu materiału skalnego przez lądolód lub przez wody płynące pod i przed lodowcem.

Działalność akumulacyjna – osadzanie materiału skalnego. Formy powstałe w wyniku tej działalności to:
- wały moren czołowych – wypukłe formy znajdujące się na granicy maksymalnego zasięgu,
- moreny boczne, powierzchniowe i denne,
- pola sandrowe - formy powstałe z akumulacji materiału wyniesionego przez rzeki,
- ozy – kręte, faliste pagórki powstałe w szczelinach wewnątrz lądolodu,
- kemy – płaskie pagórki utworzone przez akumulacje rzeczno-lodowcową,
- drumliny – długie pagórki powstałe prawdopodobnie z przekształcania moren czołowych podczas ponownego wkroczenia lodowców.

Działalność morza:

Czynniki wpływające na rodzaj i intensywność procesów brzegowych: ukształtowanie pionowe brzegu, rodzaju skał budujących brzeg oraz wielkości wahań poziomu wody.

Działalność niszcząca morza na wybrzeżach stromych (abrazja): jest wynikiem działania fali przyboju lub pływów morskich i powstaje tzw. nisza abrazyjna.

Inną formą jest klif – rozrastanie się niszy abrazyjnej przyczyną obrywania się mas skalnych znajdujących się nad niszą – powstaje strome wybrzeże nazywane klifem lub falezą oraz platforma abrazyjna - lekko nachylona powierzchnia powstała u podnóża klifu.

Działalność akumulacyjna:
- plaża – akumulowany materiał skalny na brzegu,
- ławice – wały równoległe do brzegu powstałe w miejscu załamywania się fali
- lido – wynurzona ławica powstała w miejscu silnych pływów morskich
- laguna – obszar płytkiego morza między brzegiem a lido,

Typy wybrzeży:
- mierzejowe,
- lagunowe,
- rafowe,
- dalmatyńskie,
- riasowe,
- fiordowe,
- szkierowe,
- limanowe.