Czerniak

Czerniak jest nowotworem złośliwym skóry wywodzącym się z melanocytów. Najczęściej powstaje w obrębie znamion barwnikowych, nazywanych niekiedy potoczne pieprzykami (są one prawdopodobnie zaprogramowane genetycznie, a ujawniają się w ciągu całego życia) lub "de novo" w niezmienionej skórze. Dlategoteż znamion barwnikowych nie wolno rozdrapywać ani złuszczać żadnymi domowymi sposobami. Ponad 90% wszystkich czerniaków znajduje się na skórze, ale nowotwór ten może umiejscawiać się wszędzie tam, gdzie występują komórki barwnikowe, zwłaszcza wewnątrz gałki ocznej (naczyniówka, ciałko rzęskowe, tęczówka), na błonie śluzowej narządów płciowych, w jamie ustnej, krtani, przełyku, żołądku, jelitach i odbycie.Czerniak może powstawać w obrębie zdrowej skóry, ale jest to niezwykle rzadkie.Bardzo rzadką lokalizacją są także opony mózgowe. Charakteryzuje się wczesnymi przerzutami, a w jego leczeniu bardzo dużą rolę odgrywa wczesne rozpoznanie.

Rodzaje czerniaka to:

1) czerniak wychodzący z plamy soczewicowatej (Lentigo maligna melanoma)

Występuje głównie u starszych osób, szczególnie kobiet. Powstaje jako płaska brązowa lub brązowo-czarna plama. Ma powolny, wieloletni przebieg i dość dobrze rokuje. Ten rodzaj czerniaka najczęściej występuje na twarzy. Daje przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych.

2) czerniak szerzący sie powierzchownie (Superficial spreding melanoma)

Powstaje zazwyczaj na podłożu znamienia.Najczęściej dotyczy osób w średnim wieku, choć może występować również u dzieci. Zazwyczaj zaczyna się od powolnej fazy wzrostu powierzchownego, potem nowotwór rośnie pionowo naciekając skórę i tkankę podskórną. Wtedy zaczyna dawać przerzuty. Występuje często na tułowiu (częściej u mężczyzn) lub na nogach i błonach śluzowych (częściej u kobiet).

3) postać guzkowa (Nodular melanoma)

Powstaje na podłożu znamienia barwnikowego lub na skórze zdrowej. Ta postać czerniaka ma szybki przebieg i niekorzystne rokowanie. Częściej chorują mężczyźni niż kobiety. Zmiana najczęściej powstaje na głowie, szyi, tułowiu. Może to być bezbarwny, brunatny, czerwony lub czarny guzek, który od początku rośnie pionowo i szybko daje przerzuty.

4) czerniak konczynowo-lentiginalny (Acrolenitiginous melanoma)

Czerniak o dość powolnym wzroście, występuje głównie u osób w wieku średnim. Zajmuje dłonie, podeszwy, macierz paznokcia. Są to powiększające się płaskie, brązowe lub czarne plamy. Dają przerzuty do węzłów chłonnych.

5) czerniak amelanotyczny (Melanoma amelanoticum)

Ta postać czerniaka jest bardzo rzadka. Zmiana powstaje na skórze niezmienionej i ma kolor skóry prawidłowej lub różowawy. Z tego powodu bywa bardzo późno rozpoznawany, co dodatkowo pogarsza i tak niekorzystne rokowanie.

6) czerniak błon śluzowych

W około 5% przypadków czerniak zlokalizowany jest na błonach śluzowych jamy ustnej.Jest to najczęściej ciemna plamka lub miękki, ciemny, dobrze unaczyniony, zazwyczaj niebolesny guzek. Rokowanie jest niekorzystne, gdyż nowotwór od początku rośnie pionowo i szybko daje przerzuty.

7) czerniak pochwy i sromu

Czerniaki w tej lokalizacji są rzadkie. Dotyczą głównie warg sromowych mniejszych i dolnej 1/3 pochwy. Chorują najczęściej kobiety po 50 roku życia. Czerniak w tej lokalizacji najczęściej powstaje na podłożu znamienia barwnikowego. Jest to plama lub guzek z tendencją do krwawienia i towarzyszącym świądem. Rośnie i szybko daje przerzuty.

Na czerniaka można zachorować w każdym wieku, jednak częstość zachorowań zwiększa się bardzo po 30 roku życia u kobiet i po 40 roku życia u mężczyzn. Choć czerniak nie należy do najczęstszych nowotworów, to częstotliwość jego występowania u rasy białej wzrasta rocznie o około 10%. Cechuje go także wysoka śmiertelność. Nie jest uważany za nowotwór, który może być dziedziczony, aczkolwiek zdarzają się przypadki jego rodzinnego występowania. Jeśli czerniak jest wykryty w bardzo wczesnym okresie, może być w pełni wyleczalny. W Polsce większość osób zgłasza się do lekarza, gdy zmiany trwają już kilka miesięcy i są bardzo zaawansowane. Rocznie rejestruje się ponad 1500 zachorowań na czerniaka i ponad 800 zgonów z jego powodu

Czynniki ryzyka zachorowania na czerniaka:
- promieniowanie ultrafioletowe (intensywne opalanie się na słońcu, w solariach; intensywne opalanie się w dzieciństwie, z epizodami poparzeń słonecznych)
- znamiona (duża liczba znamion - powyżej 50; znamiona z cechami niepokoju onkologicznego; znamiona w miejscach drażnienia; znamiona dysplastyczne; znamiona wrodzone)
- kolor skóry, włosów, oczu ( wiekszą podatność ma rasa biała; jasna karnacja, rude lub blond włosy, niebieskie tęczówki, liczne piegi )
- czynniki genetyczne (rodzinny zespół znamion dysplastycznych, czerniak występujący w rodzinie lub wcześniejsze zachorowanie u samego pacjenta )
- przemiany hormonalne (częstsze występowanie czerniaka w okresie pokwitania, ciąży i połogu)

Objawy mogące świadczyc o czerniaku to m.in. :
- pojawienie się nowej zmiany ( barwnikowej lub pozbawionej barwnika ) na niezmienionej dotąd skórze
- zmiana kształtu, koloru, wielkości znamienia
- zaczerwienienie wokół zmiany
- nagłe odbarwienie znamienia
- sączenie lub krwawienie
- wypadnięcie włosów ( jeśli znamię było owłosione )
- objawy subiektywne np. swędzenie , zmiana czucia w obrębie znamienia
- rozmiar powyżej 7 mm
- pojawienie się satelitarnych guzków w okolicy znamienia
- powiększenie się węzłów chłonnych

Czerniak złośliwy ma wyjątkowo dużą zdolność do przerzutów drogą naczyń chłonnych i krwionośnych. Dzieli się je na tzw. przerzuty miejscowe i odległe.

Wśród przerzutów miejscowych wyróżnia się :

a) przerzuty satelitarne (w bezpośrednim otoczeniu guza),
b) tranzytowe (umiejscowione w przebiegu naczyń chłonnych)
c) przerzuty do węzłów chłonnych położonych w najbliższym otoczeniu guza.

Przerzuty odległe mogą być zlokalizowane m.in. w płucach, wątrobie, kościach, mózgu.

Przebieg czerniaka jest najczęściej przewlekły i postępujący. Szczyt przerzutów występuje zwykle po pierwszym i drugim roku od rozpoznania choroby, choć zdarzają się i przerzuty późne (5-10 lat po rozpoznaniu). Znane są także przypadki samoistnego ustępowania potwierdzonych histologicznie przerzutów.
Zmiany rozpoznane wcześnie i usunięte całkowicie nierzadko udaje się wyleczyć (według niektórych źródeł nawet w 90-100%). Często jednak występują nawroty i przerzuty, nawet po wielu latach od pozornego wyleczenia. Najlepiej rokują czerniaki wywodzące się z plam soczewicowatych i powierzchownie szerzące się, najgorzej - guzkowe, bezbarwnikowe i rozwijające się w czasie ciąży i połogu.Podstawę rozpoznania tego nowotworu stanowi badanie histopatologiczne. Nie pobiera sie w tym przypadku wycinków ze zmian barwnikowych, gdyż biopsja może być jedną z przyczyn wywołujących przemianę nowotworową łagodnego znamienia. Znamię barwnikowe usuwa się w całości z marginesem zdrowej skóry ,w razie potrzeby z usunięciem okolicznych węzłów chłonnych.. W niektórych przypadkach ocenę histologiczną wykonuje się śródoperacyjnie i margines usuwanej skóry ustala się po otrzymaniu wyniku badania w trakcie zabiegu. Znamion barwnikowych nie usuwa sie takze metodą krioterapii czy laserem, ponieważ nie można potem wykonać badania histopatologicznego usuniętej zmiany.Obecnie prowadzi się także próby leczenia immunologicznego i genowego w zakresie czerniaków.

Profilaktyka czerniaka

- rozsądne korzystanie ze słońca (w skórze niezmienionej również znajdują się komórki mogące stanowić punkt rozwoju czerniaka)
- bezwzględny zakaz opalania się (na słońcu i w solarium) osób ze znamionami dysplastycznymi, ludzi o jasnej karnacji i mających dużą liczbą znamion.
- konieczność stosowania preparatów zawierających filtry o wysokim stopniu ochrony przed promieniowaniem UVA i UVB tzw. blokery które całkowicie chronią przed słońcem.