Zagrożenia cywilizacyjne

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat nastąpił gwałtowny rozwój gospodarki. Na skutek, często bardzo nieodpowiedzialnej, działalności człowieka powstało wiele zagrożeń cywilizacyjnych, które są niebezpieczne zarówno dla środowiska, jak i dla człowieka. Proces niszczenia przyrody jest równocześnie procesem lokalnym, regionalnym jak i globalnym. Do kategorii zagrożeń cywilizacyjnych możemy zaliczyć wiele zjawisk, takich jak:
• problemy ekologiczne (np. efekt cieplarniany, dziura ozonowa)
• problemy demograficzne (zbyt duży przyrost naturalny)
• problem głodu
• wyczerpywanie się surowców nieodnawialnych
• terroryzm

W ciągu 4,5 miliarda lat istnienia naszej planety nikt nie wywarł takiego wpływu na nią, jak istota ludzka. Ludzie zbudowali wiele na Ziemi, ale przyczynili się również do ogromnych na niej zniszczeń, powodując istotne zmiany w składzie biosfery. Biosfera jest nieustannie zanieczyszczana. Zanieczyszczane są powietrze i woda, co niekorzystnie wpływa na klimat i nieuchronnie musi odbić się ujemnie na zdrowiu i warunkach życia człowieka.

Kwaśne deszcze to opady atmosferyczne zawierające w kroplach wody zaabsorbowane gazy - dwutlenek siarki, tlenki azotu i inne bezwodniki kwasowe oraz produkty ich reakcji w atmosferze - słabe roztwory kwasu siarkowego i kwasu azotowego. Powstają one głównie na obszarach, gdzie atmosfera jest narażona na długotrwałą emisję dwutlenku siarki i tlenków azotu, zarówno ze źródeł naturalnych, np. czynnych wulkanów, jak również sztucznych - spaliny powstające w wyniku spalania zasiarczonych paliw - węgla brunatnego i kamiennego. Kwaśne deszcze powodują ogromne straty w krajach uprzemysłowionych, zatruwając wodę i niszcząc proste organizmy. Każdego roku setki nowych trujących związków chemicznych przedostają się do atmosfery. Zanieczyszczona atmosfera sprzyja rozwojowi raka i innych chorób. Zanieczyszczona jest także woda i gleba. Szkodzą one również rolnictwu oraz leśnictwu. Są tego liczne przykłady w Ameryce Północnej, w Chinach, w Europie, w tym także w Polsce.

Tzw. “efekt cieplarniany” jest również zagrożeniem. Polega on na tym, że promieniowanie z przestrzeni kosmicznej nie jest odprowadzane w równym stopniu w kosmos ze względu na obecność w atmosferze dwutlenku węgla, metanu i innych gazów. W związku z tym systematycznie podnosi się temperatura na ziemi. Powoduje to topnienie lodów, odtajanie zamrożonych ziem na dalekiej północy, a to z kolei zwiększa emisję różnych gazów. Naukowcy prognozują, że temperatura na naszym globie do roku 2100 podniesie się od 1,4 do 5,8 stopnia Celsjusza. Topnienie lodów arktycznych może spowodować podniesienie poziomu wód mórz i oceanów, co grozi zalaniem znacznych obszarów lądowych. Niektórzy uczeni przewidują, że do roku 2050 poziom wód mórz i oceanów może podnieść się o metr, a do roku 2100 nawet od 5 do 8 metrów, co może zagrozić nawet niżej położonym państwom np. Holandii. Ponadto może dojść do przesunięcia się stref klimatycznych na Ziemi ku biegunom. Nadmierne ogrzewanie mas powietrza może doprowadzić do zmian cyrkulacji lokalnych i wielkoskalowych prądów powietrznych nad powierzchnią kuli ziemskiej. Efekt cieplarniany może również doprowadzić do zmian systemu prądów morskich. Nowe warunki klimatyczne wywołają liczne klęski żywiołowe. Zmienione układy ciśnień atmosferycznych spowodują powstanie huraganów, cyklonów i tornad. Zwiększone parowanie wód w morzach i oceanach doprowadzi do występowania nawalnych opadów, a skutkiem tego będą liczne powodzie, a w górach lawiny. Jednocześnie na obszarach położonych w znacznych odległościach od wielkich zbiorników wodnych w wyniku szybkiego wysychania gleb utrzymywać się będą susze. Długotrwałym suszom bardzo często towarzyszą pożary lasów, spalana biomasa emituje do atmosfery olbrzymie ilości smogu zawierającego CO2, CO, tlenki azotu i inne gazy dodatkowo zwiększające natężenie efektu cieplarnianego. Gatunki roślin i zwierząt, które nie dostosują się do zmienionych warunków wyginą. Wiele chorób związanych z gorącym klimatem (np. malaria) dotknie ludzi i zwierzęta, które nie są na nie odporne. Skutki zmiany klimatu można także będzie zauważyć w rolnictwie – skład chemiczny gleb, charakterystyczny dla danej strefy klimatycznej, nie zmieni się tak gwałtownie, jak temperatura i wilgotność powietrza. Nie będzie więc możliwa uprawa roślin na terenach o większych, niż dotychczas szerokościach geograficznych, mimo sprzyjających tam warunków klimatycznych, gdyż gleby nie będą urodzajne. Rolnictwo nie będzie w stanie wyżywić zwiększającej się wciąż liczby ludności.

W atmosferze ziemskiej na wysokości od 10 do 50 km występuje warstwa o podwyższonej koncentracji ozonu – ozonosfera. Maksymalne stężenie ozonu utrzymuje się na wysokości około 23 km. Od końca lat siedemdziesiątych obserwuje się znaczny spadek zawartości ozonu, szczególnie nad Antarktydą, w rejonie bieguna południowego. Zmniejszenie koncentracji ozonu w ozonosferze jest nazywane dziurą ozonową. Dziura ozonowa powstaje wskutek niszczenia warstwy ozonowej przez związki chemiczne, zwane freonami. Ozonosfera pochłania bardzo szkodliwe dla wszystkich żywych organizmów promieniowanie ultrafioletowe (UV). Niszczenie warstwy ozonowej prowadzi do zmniejszania się efektywności pochłaniania promieni UV, w wyniku czego organizmy są narażone na zwiększone promieniowanie ultrafioletowe. Nadmiar promieni UV może doprowadzić do zakłócenia równowagi całych ekosystemów. Promieniowanie ultrafioletowe przenika wodę do kilku metrów wgłęb. Powoduje to zamieranie szczególnie wrażliwych organizmów roślinnych i zwierzęcych tworzących plankton. Konsekwencje tego są widoczne w następnych ogniwach łańcucha troficznego. Zmniejszy się więc występowanie ryb żywiących się planktonem oraz ryb drapieżnych. Promieniowanie ultrafioletowe wpływa również niekorzystnie na rośliny. Wśród roślin, które wykazują reakcję na promienie UV, ponad dwie trzecie gatunków jest na nie wrażliwe. Należy przy tym zaznaczyć, że są to głównie gatunki roślin uprawnych i przemysłowych. Promieniowanie ultrafioletowe może także negatywnie wpływać bezpośrednio na ludzi. Nadmierne promieniowanie UV może osłabiać u ludzi system immunologiczny i tym samym zmniejszać odporność na infekcje i choroby. Wśród chorób tych najgroźniejsze są z pewnością choroby nowotworowe, a szczególnie nowotwory skóry. Ponadto promieniowanie ultrafioletowe powoduje podrażnienie spojówek, a przez to występowanie licznych chorób oczu, głównie zaćmy. Promienie UV powodują także przyspieszenie procesów starzenia się skóry.
Powiększa się liczba zagrożeń, wzrasta także ich skala i zasięg. Te zagrożenia docierają do świadomości stosunkowo wąskiej grupy ludzi i rodzą ostrzeżenie, dają początek ruchom społecznym. Pojawiają się pierwsze oferty rozwiązań. W tyle za tym wszystkim pozostaje praktyka, czyli przeciwdziałanie zagrożeniom, zwłaszcza w skali globalnej.