Psychologia twórczości i zainteresowań

Z badań nad osobowością, prowadzonych przez McCrea i Costę, wyłania się pięć czynników tzn. model wielkiej piątki (OCEAN), a są to; neurotyczność, ekstrawersja, otwartość, ugodowość i sumienność. Trzy pierwsze w dominującym stopniu są wyznaczone genetycznie, są efektem naszego wrodzonego wyposażenia, natomiast poziom sumienności i ugodowości jest głównie zależny od treningu wychowawczego i oddziaływań środowiskowych. Osobowość zatem jest w znacznym stopniu uwarunkowana biologicznie. Jedynym z jej przejawów są predyspozycje do doświadczania pewnych stanów emocjonalnych.

Wymienione czynniki zawierają dodatkowo sześć składników:
Neurotyczność – (odzwierciedla przystosowanie emocjonalne- versus emocjonalne niezrównoważenie. Oznacza podatność na przeżywanie negatywnych emocji). Składniki: lęk, agresywna wrogość, depresja, impulsywność, nadwrażliwość, nadmierny samokrytycyzm.

Ekstrawersja – jest wymiarem charakteryzującym jakość i ilość interakcji do odmierzania pozytywnych emocji. Osoby ekstrawertyczne są przyjacielskie i rozmowne, skłonne do zabawy, wykazują optymizm życiowy. (składniki: towarzyskość, serdeczność, asertywność, aktywność, poszukiwanie doznań, emocjonalność w zakresie pozytywnych emocji). Przeciwieństwem ekstrawersji jest introwersja. Introwertyków charakteryzuje brak cech ekstrawertyków: rezerwa w kontaktach towarzyskich, brak optymizmu, preferencja do przebywania w samotności i nieśmiałość.

Otwartość na doświadczenia – tendencje jednostki do poszukiwania pozytywnego wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancję wobec nowości i ciekawość poznawczą (składniki: wyobraźnia, estetyka, uczucia, działania, idee, wartości)

Ugodowość – opisuje pozytywne versus negatywne nastawienie do innych ludzi, orientacje interpersonalną przejawiającą się w altruizmie versus antagonizmie doświadczanych w uczuciach, myślach i działaniu (składniki: zaufanie, prostolinijność, altruizm, ustępliwość, skromność, skłonność do rozczulania się)

Sumienność – charakteryzuje stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w działaniach zorientowanych na cel – opisuje stosunek człowieka do pracy (składniki: kompetencja, skłonność do utrzymania porządku, obowiązkowość, dążenie do osiągnięć, samodyscyplina, rozwaga)

Pięć czynników osobowości ma charakter najbardziej ogólnych cech zachowania, a jednocześnie są one cechami realnymi, niezmiennymi, uniwersalnymi i uwarunkowanymi biologicznie.
Indywidualność osoby twórczej nie jest ograniczana do sfery intelektu, ale obejmuje również emocjonalność, systemy motywacyjne i relacje z innymi ludźmi.

Na rozwój osobowości twórczej człowieka ma wpływ wiele czynników. Na ogół podkreśla się rolę rodziny, szkoły, wpływ grup rówieśniczych i środków medialnych w symulacji rozwoju cech osobowości twórczej, od wczesnego dzieciństwa do pełnej dojrzałości. Rozwój osobowości i uzdolnień twórczych dziecka wymaga stymulowania jego samodzielności w działaniu i poznawaniu wbrew sądom o uczeniu się przez naśladownictwo. Czynniki stymulujące rozwój osobowości twórczej człowieka to zarówno warunki materialne oraz wolność twórcza w znaczeniu psychologicznym. Natomiast czynniki wywierające hamujący wpływ to brak społecznego zainteresowania efektami twórczości. Jednym taka społeczna postawa nie przeszkadza, a dla innych jest okazją prowokującą działanie twórcze. Pozytywny stosunek rodziny i najbliższego otoczenia jest najczęściej stymulujący. Ludzie Ci są pierwszymi odbiorcami, są źródłem psychicznej satysfakcji.

Życiorysy wybitnych twórców wskazują na to, że na ogół nie mieli oni szczęśliwego dzieciństwa, nie byli obdarzani miłością, wcześnie tracili rodziców i wcześnie wchodzili w dorosłe odpowiedzialne życie. Natrafiali natomiast na wybitnych nauczycieli, a metoda ich pracy twórczej polegała na zaufaniu, swobodzie i na ciężkiej rzetelnej pracy.

Model „wielkiej piątki „ i poszczególne jej czynniki składowe znajdują swoje odzwierciedlenie w badaniach psychologicznych.

Na podstawie badań przeprowadzonych przez Cattela –słynni przyrodnicy i grupy współczesnych naukowców zaznaczają się skłonnościami introwertycznymi. Osoby badane charakteryzowała skłonność do dominacji, jak również takie cechy jak: nieopanowanie, irytacja i wybuchy gniewu (badania przeprowadzone były w latach 1963-1975)

W roku 1993 Gardner opisał fenomen osobowy twórcy, na podstawie siedmiu wybitnych postaci ze świata nauki, polityki, sztuki. Dobrał osoby uprawiające różne rodzaje twórczości, ale działające w tym samym okresie czasu. Taki dobór pozwala zdaniem Gardnera na wykrycie uniwersaliów w zakresie osobowości twórczej, które tkwią w prawidłowościach rozwoju emocjonalno – poznawczego. Strona emocjonalna tych postaci to zaangażowanie w proces tworzenia, uporczywość w dążeniu do celu i potrzeba bliskich kontaktów uczuciowych.

Wielu badaczy problematyki osobowości twórczej (Barron, Bloom i Cattel) odnotowuje takie cechy jak: niezależność, tendencja do unikania życia towarzyskiego i rezerwa w kontaktach towarzyskich.
Po zapoznaniu się z różnymi źródłami jesteśmy w stanie zgodzić się z opinią prof. Nęcki, że osobowość twórczą mogą cechować zarówno tendencje introwertyczne jak i ekstrawertyczne. Natomiast twórczą może okazać się każda osoba, która będzie chciała nią być. Wg naszych osobistych doświadczeń i spostrzeżeń mając na uwadze „model wielkiej piątki” cechy charakteryzujące osobowość twórczą to:
- Umiejętność dostrzegania problemów i rozwiązywania ich
- Odkrywczość – skłonność do zainteresowań zagadkami
- Umiejętność szybkiego przystosowania się do nowych sytuacji-skutecznego reagowania na zmiany
- Humor
- Pewność siebie
- Intuicja
- Inteligencja i samoakceptacja
- Umiejętność „bawienia się „pojęciami lub problemami
- Ciekawość
- Odwaga, spontaniczność i wytrwałość
- Dociekliwość i umiejętność dziwienia się
- Wysoki poziom motywacji do osiągnięć

Wiele osób wykazuje skłonności introwertyczne i umiejętność holistycznego ujmowania problemów, a poza tym występują też u nich reakcje impulsywne. Obserwując ludzi twórczych można zauważyć, że często charakteryzują się oni dużą aktywnością, czyli zaangażowaniem w prace. Oprócz tego zauważa się dużą wrażliwość na ludzkie problemy.