Rozprawka - jak napisać?

1. Analiza wstępna
Czyli opis tego, co należy zrobić, żeby jak najlepiej być przygotowanym do napisania rozprawki analitycznej. Podzieliłem je na trzy kroki:

A. Analiza tematu rozprawki
B. Analiza tekstu | B. Intertekstualności

A. Analiza tematu rozprawki
1.Przeczytaj kilkakrotnie temat.
2.Wyjaśnij pojęcia się w nim pojawiające:
a.podaj ich znaczenia,
b.określ w jakim znaczeniu chcesz się nimi posługiwać,
c.wypisz synonimy.
3.Wypisz intertekstualności:
a.związki z głównymi prądami, nurtami epoki,
b.związki z innymi tekstami,
4.Rozpisz zadania (wiązki tematyczne), które trzeba zrealizować, aby wyczerpać temat
5.Wypisz wszystkie możliwe tezy (jeśli temat pozwala postawić więcej niż jedną)
Chcesz wiedzieć więcej? Zbadaj: Analiza tematu rozprawki- jak?

B. Analiza tekstu towarzyszącego tematowi
Pamiętaj, że tekst, który jest załączony do tematu rozprawki analitycznej na maturze języka polskiego może należeć do jednego z trzech rodzajów literackich. Ze względu na różnice pomiędzy epiką, liryką i dramatem, analiza tekstu lirycznego, analiza fragmentu tekstu epickiego i analiza fragmentu tekstu dramatycznego muszą się różnić między sobą.

Jeśli masz do czynienienia z fragmentem eposu, powieści, opowiadania, noweli proponuję: Jak analizować fragment epiki?
Jeśli masz do czynienienia z fragmentem tragedii, dramatu, komedii proponuję: Jak analizować dramat?
Jeśli masz do czynienienia z wierszem, zapoznaj się z tekstem: Jak analizować wiersz (i interpretować)?

Jeśli nie chcesz aż tak pogłębiać swojej wiedzy zapamiętaj o dwóch ważnych rzeczach, które ułatwią Ci analizę i pisanie rozprawki.

1.Po analizie tematu wiesz, jakie zadania (wiązki tematyczne) musisz zrealizować. Teraz zwyczajnie w brudnopisie wydziel pola tematyczne (odpowiadające wiązkom tematycznym) i w trakcie analizy tekstu wpisuj informacje w odpowiadające im pola.
2.W trakcie notowania efektów analizy, stosuj następującą strukturę:
a.argument (informacja, co jest?),
b.dowód (cytat lub omówienie potwierdzające argument),
c.komentarz cytatu z wnioskiem cząstkowym.

C. Intertekstualności
Na maturze możesz (a od 2015 r. w liceum i 2016 r. w technikum musisz) także przywołać inne teksty, które podejmują ten sam temat i pozwalają Ci dowieść postawionej tezy. Ten moment jest doskonały na refleksję nad tym, które z przywołanych z pamięci w trakcie analizy tematu tekstów, najlepiej przydadzą się do rozprawki. W tym celu:

1.podziel brudnopis na pola odpowiadające wiązkom tematycznym (identyczne, jak przy analizie tekstu),
2.uzupełnij pola informacjami, staraj się zachować strukturę myśli
a.argument (informacja, co jest?),
b.dowód (omówienie potwierdzające argument - musi jednak zawierać fakty, dane, imiona i nazwiska bohaterów, nazwy miejsc itp.) lub cytat (o ile pamiętasz),
c.wniosek cząstkowy.
2. Plan rozprawki
Jeśli analiza tekstu załączonego do rozprawki i intertekstualności były wstępnie uporządkowane wg wiązek temtycznych. Planowanie można ograniczyć do numeracji poszczególnych informacji. Jeśli tak nie było rozprawkę należy zaplanować. Między innymi w tym pomoże Ci artykuł: Jak napisać plan rozprawki?
Jeśli nie chcesz planować tak dokładnie swojego wypracowania (co nie jest najszczęśliwszym pomysłem) to pamiętaj o kilku zasadach:

I Wstęp
Powinien zaczynać się od ogólnych stwierdzeń i stopniowo zawężając przedmiot rozważań powinien przechodzić do tematu rozprawki. Powinien także zawierać przynajmniej:

1.Ustalenia definicyjne (to jest potrzebne tylko w kwestiach budzących wątpliwości);
2.Ustalenie kontekstów tematu rozprawki:
a.filozoficzny,
b.historyczny,
c.biograficzny,
d.historyczno-literacki;
3.Opis fragmentu:
a.miejsce fragmentu w utworze (początek, środek, koniec, punkt kulminacyjny, kluczowa scena etc.),
b.bohaterów występujących we fragmencie i całości (ich przeszłość, charakterystyka, przyszłość, relacje między nimi),
i.język bohaterów – zwróć uwagę czy jest zróżnicowany,
c.temat poruszany we fragmencie,
d.narracja
i.typ narracji,
ii.język narracji,
e.przestrzeń fragmentu i całego dzieła literackiego (czy jest określona, jak bardzo, czy prawdziwa, czy realistyczna, etc.),
f.czas fragmentu i całego dzieła literackiego (jaki czas został wykorzystany, czy masz tu do czynienia z retrospekcją, inwersją czasową, etc.),
4.Zasada zestawienia fragmentów (jeżeli są dwa teksty ze sobą zestawione)
5.Tezę
a.czyli cel wypracowania,
b.to do czego chcesz przekonać czytelników,
c.teza ma postać prostego zdania twierdzącego.
6.Wyliczenie argumentów w rozwinięciu.
II Rozwinięcie
1.Pamiętaj, że rozwinięcie rozprawki to miejsce tylko na argumenty (i w trudniejszej wersji kontrargumenty), którymi możesz przekonać oponentów.
2.Kompozycja
a.kolejność argumentów nie może być przypadkowa,
b.zastanów się czy temat nie narzuca Ci kompozycji,
c.wybierz kompozycję i konsekwentnie jej przestrzegaj.
3.Pamiętaj o strukturze akapitów:
a.wprowadzenie i argument (nawiązanie do poprzedniego argumentu)
b.dowody
c.wniosek cząstkowy
III Zakończenie
1.Spróbuj sprowadzić wnioski cząstkowe do jednego wniosku ogólnego ściśle wiążącego się z postawioną tezą.
2.Postaraj się o kompletność wniosku:
a.w przypadku porównania wskaż minimum dwa podobieństwa i dwie różnice,
b.dokładnie przeanalizuj i opisz mechanizmy opisywanego zjawiska: jak to działa?
c.odpowiedz na pytanie: dlaczego tak się dzieje?
d.odpowiedz na pytanie: jakie są tego konsekwencje?
3.Odnieś te spostrzeżenia do tematu (upewnij się, że w zakończeniu zamykasz każdą wiązkę tematyczną (część tematu) - każde zadanie, które miałeś zrealizować).
4.Wyraź własne zdanie, opinię, oceń postawy bohaterów.

3. Pisanie rozprawki estetyka | akapity | język | schematyczność

Streszczenie

Stosuj akapity wyraźnie wyróżnione graficznie wcięciem.
Pisz krótkie zdania (dłuższe zwiększają ryzyko błędu).
Bądź zwięzły i konkretny, unikaj ogólników.
Dbaj o poprawność językową.
Nie stosuj pojęć autotematycznych.
Unikaj powtórzeń tych samych wyrazów w sąsiadujących zdaniach.
Stosuj różne formuły rozpoczynające akapit i jednocześnie zwiększające spójność.
Stosuj różne formuły wprowadzające cytat.
Stosuj różne formuły wprowadzające wnioski cząstkowe, wniosek ogólny.
Zachowuj obiektywizm.
Nie powtarzaj i nie wracaj to tych samych myśli – to poważny błąd.
Jeśli wykonałeś solidnie wszystkie zadania w poprzednich etapach, pisanie rozprawki możesz uznać za formalność. Tym przyjemniejszą, im łatwiej i szybciej przybywa sensownych treści ułożonych w logicznym porządku. W trakcie pisania rozprawki warto zwrócić uwagę na następujące sprawy:

Rozprawka - estetykaWarto również, w myśl zasady: jak cię widzą, tak cię piszą, zadbać o czytelność i ograniczyć do minimum ilość skreśleń. Estetyka pracy wprawdzie nie jest oceniana, ale korzystne wrażenie zawsze jest pożądane w każdej formie komunikacji.

Rozprawka - akapityPisząc pamiętaj także o wyraźnym graficznym wyróżnieniu akapitów poprzez stosowane głębokiego wcięcia tekstu. Nie jest to szczególnie trudne wyzwanie, kiedy korzysta się z przygotowanego wcześniej planu. Przestrzeganie tej prostej zasady może znacząco zwiększyć ilość uzyskanych na maturze punktów. Zbadaj: Jak budować akapit?

Rozprawka - poprawność językowa
Zadbaj o poprawność gramatyczną, stylistyczną i ortograficzną; jest bardzo ważna! Możesz to osiągnąć niewielkim wysiłkiem:

używaj zdań krótkich, ograniczaj ich skomplikowanie
Ten prosty zabieg w znaczący sposób ograniczy ilość popełnianych błędów składniowych. Oczywiście musisz pamiętać, że zgrabne wielokrotnie złożone zdania świadczą o wysokich umiejętnościach pisarskich, a krótkie nie. Nie popadaj przy tym w przesadę - zróżnicowana składnia to podstawowy warunek, który musisz spełnić.

unikaj przypadkowych powtórzeń wyrazów, wyrażeń, zwrotów
W trakcie przygotowań wypisz sobie w kolumnach synonimy.

unikaj zdań z czasownikiem być
Czasownik ten pod względem nośności znaczeniowej i ekspresywności trzeba zaliczyć do najuboższych, gdyż nie informuje o niczym poza faktem istnienia przedmiotu, do którego się odnosi. Każdy inny czasownik użyty zamiast niego wnosi dodatkowe informacje, emocje co czyni zdanie ciekawszym w odbiorze.

Na przykład: zamiast zdania: Janek jest w szkole możesz napisać: Janek kształci się/uczy się/zakuwa/męczy się w szkole. Różnica jest zauważalna. Idąc dalej trzeba powiedzieć, że unikanie tego kłopotliwego czasownika prowadzi do większej kondensacji znaczeń, do większej treściwości pracy. Ponadto należy mieć świadomość, że jeden czasownik ma ograniczone możliwości tworzenia różnych związków składniowych; jego nadużywanie prowadzi więc do sytuacji, w której powtarzane są w wypracowaniu zdania o tej samej budowie. Nie trzeba chyba tutaj nikogo specjalnie uświadamiać, że permanentne paralelizmy są uznawane za błąd stylistyczny, nie świadczący najlepiej o umiejętności budowania zdań.

Unikaj także nadużywania zaimków: to, który.
Ich obecność w składni powoduje tzw. łamanie zdania, co przy sporadycznym stosowaniu nie szkodzi jakości pracy, natomiast przy nazbyt częstym nie tylko razi w oczy, ale przede wszystkim przyczynia się do powstawania błędów stylistycznych, będących konsekwencją niekończących się paralelizmów składniowych, a to powoduje, iż tekst staje się dla odbiorcy nudny.

Znacznie lepszym zabiegiem na poziomie składni jest stosowanie konstrukcji imiesłowowych, które pozwalają autorowi przy użyciu mniejszej ilości słów zawrzeć w zdaniu więcej znaczeń, czyli nadają tekstowi cechę treściwości. Podobny efekt uzyskasz stosując równoważniki zdań i zdania wtrącone w nawiasach.

Rozprawka - schematyzm języka autotematyzm
Częstym grzechem popełnianym w rozprawkach jest nadużywanie typowo metatematycznych pojęć jak: argument, teza, rozprawka, akapit etc. Najlepiej je w ogóle wyeliminować z rozprawki, albo przynajmniej ograniczyć ich obecność do minimum. One kapitalnie nadają się do mówienia o rozprawce, do analizy czyjegoś tekstu. Za najokropniejszą chyba manierę uchodzą wyrażenia typu: moim pierwszym argumentem jest, moim drugim argumentem jest etc., lub chcę udowodnić tezę, że... Powinieneś również unikać jak ognia równie popularnego błędu stylistycznego, a mianowicie używania identycznych pojęć lub pochodzących z tej samej rodziny (o tym samym temacie słowotwórczym) w sąsiadujących zdaniach. Lekarstwo na to podałem już we fragmencie poświęconym analizie i interpretacji tematu.

rozpoczynanie akapitów
Fatalną manierą w rozprawce jest rozpoczynanie kolejnych akapitów od tych samych słów, wyrażeń. Stosuj różne formuły rozpoczynające akapit i jednocześnie zwiększające spójność tekstu: Z kolei przejdę do; Z drugiej strony; Teraz przedstawię/omówię;

rozpoczynanie cytatów
Podobnie sytuacja kształtuje się w przypadku wprowadzania cytatów i również tu należy unikać za wszelką cenę monotonii: Odwołam się do słów; Potwierdzają to słowa; Oto co na ten temat mówi; Zgadzam się z; Powołam się na słowa/opinię/komentarz/zdanie; Świadczą o tym; Dowodzą tego słowa; Najlepiej potwierdzają to słowa; Świadczą o tym słowa; Ilustrują to słowa; Dowodząc;

wprowadzanie wniosków cząstkowych
Innym powtarzającym się elementem w rozwinięciu, z którym autorzy często mają kłopoty są wnioski cząstkowe; również tu należy stosować zróżnicowane formuły wprowadzające: Świadczy to o tym, że; Dowodzi to tego, że; Potwierdza to; Wynika z tego, że; Na podstawie tego można stwierdzić, że; Na zakończenie; Z całą pewnością można stwierdzić, że; Niewątpliwie;Z pewnością; Na podstawie powyższych dowodów można stwierdzić, że; Uważam, że; Jestem przekonany/pewien, że; Sądzę, że; Wierzę, że; Według mnie; Mogę stwierdzić, że; Zauważ, że tę różnorodność możesz wykorzystać również w zakończeniu.

4. Rozprawka podsumowanie
Na końcu trzeba powiedzieć sobie szczerze, że rozprawka to nie przygoda, ale ciężka praca, której efekty rzadko są efektowne. Stąd zapewne wynika częste zniechęcenie uczniów do tego gatunku na długo przed tym, jak opanują tę umiejętność. Trudność pisania rozprawki jest tym większa, że trzeba się tutaj zdobyć na obiektywizm, a zatem uwolnić od osobistych przekonań, prywatnego zdania, własnej opinii, która jeśli już się może pojawić, to dopiero na samym końcu pracy. Nie ułatwia tego także zakaz powtarzania myśli, stosowania dygresji rozbijających logiczność wywodu.

Niewątpliwie jednak rozprawka uczy argumentowania i logicznego myślenia, czyli umiejętności, które w życiu w każdym zawodzie jest niezbędne.