Tasiemce - budowa, rozmnażanie

W przewodzie pokarmowym człowieka może pasożytować wiele gatunków tasiemców.

Tasiemce przypominają kształtem tasiemkę. Składają się z główki, krótkiej szyjki i licznych członów. Pokarm pobierają powierzchnią całego ciała na drodze osmozy.

Postacie larwalne tasiemców mogą się rozwijać w różnych tkankach lub narządach człowieka, natomiast postacie dojrzałe zazwyczaj rozwijają się w jelicie cienkim. Dojrzałe człony, wypełnione dużą ilością jaj, są wydalane z kałem.

Wszystkie tasiemce, z wyjątkiem tasiemca karłowatego, muszą mieć dwóch żywicieli. Zwierzęta hodowlane (świnie oraz bydło) pośrednio uczestniczą w zakażaniu człowieka.
Tasiemczyce są wywoływane przez tasiemce: karłowatego, bąblowcowego, bruzdogłowca szerokiego, uzbrojonego i nieuzbrojonego.

Tasiemiec nieuzbrojony (Taenia saginata)
Jest najczęściej spotykany w Polsce. Zaraża się nim od 0,5 do 1% ludzi. Pasożyt ten umiejscawia się w jelicie cienkim człowieka. Jego długość może dojść do 10 metrów. Końcowe człony tasiemca wydostają się przez odbyt, a wraz z nimi olbrzymia liczba jaj (ponad kilkaset tysięcy). Jaja otoczone specjalną otoczką są odporne na warunki środowiska.

Sposób zarażenia
Rozprzestrzenione w środowisku jajeczka tasiemca (łąki, woda) są zjadane przez bydło (w tym przypadku żywiciela pośredniego). Z jaja rozwija się larwa, która pod postacią wągra osiedla się w mięśniach żuchwy, języka, przepony, ud oraz sercu. Nie rozwija się w jelitach trzody chlewnej ani bydła. Człowiek zaraża się, jedząc surowe lub niedogotowane mięso wołowe zarażone wągrami (mają wygląd zbliżony do pestek ogórka), z których rozwija się tasiemiec.

Rozpoznanie
Opiera się na badaniu laboratoryjnym kału i stwierdzeniu obecności jaj, ewentualnie również członów.

Zapobieganie
Podstawową sprawą jest tu przestrzeganie znanych zasad: spożywanie mięsa pochodzącego z legalnego uboju (zbadanego przez służbę sanitarno-weterynaryjną), unikanie konsumpcji surowego mięsa (zawsze istnieje niewielkie ryzyko zarażenia), poprawa warunków hodowli bydła i warunków sanitarnych na wsi (zapobieganie zanieczyszczaniu fekaliami ludzkimi wody i gleby).

Tasiemiec uzbrojony (Taenia solium)
Tasiemiec uzbrojony (nazwany tak, gdyż ma główkę uzbrojoną w podwójny wieniec haków) jest bardzo groźnym pasożytem przewodu pokarmowego.
Człowiek może być żywicielem ostatecznym albo żywicielem pośrednim. Żywicielem pośrednim jest też trzoda chlewna. Na szczęście wągrzyca u świń występuje rzadko dzięki obowiązkowym badaniom weterynaryjnym i zwiększonej higienie.
Tasiemiec uzbrojony nie rozwija się w przewodzie pokarmowym świń.

Sposób zarażenia
Człowiek zaraża się, spożywając niedogotowane lub surowe mięso wieprzowe zawierające wągry tasiemca. Wągry (o średnicy około 1 cm) umiejscawiają się m.in. w mięśniach żuchwy, szyi, lędźwi, przepony i sercu. Po dwóch miesiącach wągier przekształca się w jelicie cienkim w dojrzałego tasiemca (o długości 27 metrów).
Znajdujące się w środowisku jaja mogą także przedostać się do żołądka człowieka poprzez brudne ręce, nie myte jarzyny, owoce i inne produkty lub drogą samozarażenia (autoinwazji), gdy człowiek jest nosicielem tasiemca.

Do autoinwazji może dojść również wtedy, gdy wskutek ruchów antyperystaltycznych (np. w czasie wymiotów) człony tasiemca zawierające jaja dostaną się do żołądka.

Objawy wągrzycy
Zarażenie się jajami tasiemca uzbrojonego jest bardzo niebezpieczne. Uwolnione z jaj larwy wędrują do różnych tkanek człowieka. Objawy kliniczne są ściśle związane z umiejscowieniem, liczbą wągrów oraz odpornością człowieka na ich inwazję.

Najczęstsza i najbardziej niebezpieczna jest wągrzyca ośrodkowego układu nerwowego. Wągry często lokalizują się w gałce ocznej i mogą prowadzić do ślepoty. Okres wylęgania choroby trwa czasem kilka lat. Objawy wągrzycy mózgu są związane z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego i dlatego pojawiają się m.in.: drgawki, bóle głowy, wymioty, zaburzenia widzenia, halucynacje, zaburzenia emocjonalne.
Leczenie jest trudne. Niekiedy udaje się likwidować pojedyncze wągry chirurgicznie. Mimo stosowania nowoczesnych leków przeciwpasożytniczych rokowanie w wągrzycy ośrodkowego układu nerwowego nie jest pewne.

Jak zapobiegać?
Przestrzeganie zasad higieny (mycie rąk, jarzyn, owoców przed jedzeniem) i zoohigieny jest podstawą profilaktyki tasiemczycy.
Powinniśmy więc jeść tylko mięso zbadane przez weterynarza. Unikajmy też spożywania mięsa surowego i niedogotowanego.
Ważna jest też samoobserwacja kału. Nie umożliwiają tego jednak nowoczesne toalety. W kale możemy przecież znaleźć nie tylko człony tasiemców, inne pasożyty przewodu pokarmowego, ale zauważyć np. obecność krwi, śluzu. Im wcześniej dostrzeżemy niepokojące zmiany i zareagujemy na nie, tym prędzej poznamy przyczynę choroby i się jej pozbędziemy.

Jak się objawia tasiemczyca?
U osób dorosłych zarażenie się tasiemcem nieuzbrojonym przebiega najczęściej w sposób bezobjawowy. Czasami pojawia się niedokrwistość, uczucie ogólnego osłabienia, bóle brzucha, biegunka lub zaparcia, nadmierna pobudliwość albo apatia, pobolewanie i zawroty głowy, utrata apetytu, nudności, chudnięcie. Często pierwszym niepokojącym objawem jest znalezienie członów tasiemca w kale.
Objawy obecności tasiemca u dzieci są bardziej widoczne niż u dorosłych. Aktywność ruchowa dziecka jest obniżona, występują napadowe bóle brzucha, mdłości i wymioty, osłabienie. Stwierdza się często wzmożoną perystaltykę, zaburzenia wzrostu oraz wagi ciała.

Leczenie tasiemczyc
Jest konieczne w każdym przypadku, proste i skuteczne.
Może prowadzić je tylko lekarz, stosując odpowiednie preparaty farmakologiczne.
Czasami kurację powtarza się po badaniach kontrolnych (najlepiej w poradni chorób pasożytniczych).

Budowa zewnętrzna tasiemca

Tasiemce to pasożyty wewnętrzne, w postaci dorosłej żyjące najczęściej w jelitach kręgowców. Ciało tasiemca jest wydłużone, utworzone z połączonych ze sobą segmentów, proglotydów.

Pokrycie ciała
Jednowarstwowy nabłonek entodermalny, komórki zlewają się w jednowarstwową warstwę syncytium, nabłonek dodatkowo pokryty jest bezpostaciowym, oskórkiem, zredukowanymi do pojedynczych włókien tworzy zewnętrzną okrywę ciała, zwaną worem powłokowo-mięśniowym. Ponieważ tasiemce nie mają trwałych elementów szkieletowych, to właśnie ta powłoka nadaje zwierzęciu kształt.

Budowa wewnętrzna tasiemca
Układ nerwowy
Układ nerwowy ma prostą budowę w postaci dwóch zwojów nerwowych. Jest słabo rozwinięty i pozbawiony wyspecjalizowanych narządów zmysłów.

Układ wydalniczy
Ma postać kanalików rozmieszczonych w parenchymie, zakończonych komórkami o specyficznej budowie. Komórki te mają liczne gwieździste wypustki oraz skierowany do światła kanalika ruchliwy pęczek zlepionych rzęsek przypominających płomyk świecy. Z tego powodu noszą one nazwę komórek płomykowych. Taki układ zamknięty od strony jamy ciała, nazywa się układem protonefrydialnym.

Układ rozrodczy
Tasiemce są zwierzętami obojnaczymi, czyli każdy osobnik ma komplet narządów rozrodczych żeńskich i męskich. Najczęściej zapłodnienie jest krzyżowe – polega więc na równoczesnej wymianie gamet męskich pomiędzy osobnikami przystępującymi do rozrodu.

Rozwój jest złożony, nieraz z kilkoma pokoleniami larwalnymi, które dodatkowo mogą się rozmnażać płciowo.

Przystosowanie tasiemców do pasożytniczego trybu życia
- mają narządy czepne (kolce, przylgi, przyssawki), utrudniające pozbycie się ich przez żywiciela;
- nabłonek ich ciała stanowi syncytium pokryte dodatkowo oskórkiem (zapobiega to strawieniu);
- w związku z mało aktywnym trybem życia mają bardzo zredukowane mięśnie i narządu zmysłów;
- ich ciało jest bezbarwne;
- produkują olbrzymie ilości jaj oraz mają złożone cykle rozwojowe, czasami z kilkoma pokoleniami larw i parokrotną zmianą żywiciela.

Rozmnażanie tasiemców
Tasiemce są na ogół zwierzętami obojnaczymi (hermafrodytami), czyli każdy osobnik ma komplet narządów rozrodczych żeńskich i męskich, często uchodzących do wspólnej kieszonki - przedsionka płciowego. Najczęściej zapłodnienie jest krzyżowe - polega wiec na równoczesnej wymianie gamet męskich pomiędzy przystępującymi do rozrodu.

Tasiemce mają rozwój złożony, nieraz z kilkoma odrębnymi pokoleniami larwalnymi, które dodatkowo mogą się rozmnażać bezpłciowo.

Cykl rozwojowy bruzdogłowca szerokiego (Diphyllobothrium latum)

Z jaja wydalonego do wody wraz z kałem żywiciela wylęga się orzęsiona larwa –koracidium. Gdy zostanie zjedzona przez pierwszego żywiciela pośredniego (skorupiaka), przekształca się w procerkoid. Gdy taki zarażony skorupiak zostanie zjedzony przez rybę, w jej mięśniach procerkoid przekształca się w plerocerkoid. Teraz, gdy rybę zje człowiek, w jego jelitach larwa przeobraża się w dorosłego tasiemca, osiągającego czasami 20 m długości.

Cykl rozwojowy tasiemca nieuzbrojonego (Taeniarhnchus saginatus)

Wypełnione jajami człony, które zostały usunięte wraz z kałem z organizmu żywiciela ostatecznego, muszą być zjedzone przez żywiciela pośredniego (bydło). W jelicie krowy z jaja wylęga się pierwsza postać larwalna wągra. Żywicielem ostatecznym jest człowiek, który może się zarazić, zjadając surową albo półsurową wołowinę z wągrami. W jelicie człowieka główka dotychczas wpuklona do wnętrza wągra, wynicowuje się na zewnątrz, przyczepia do ścianki jelita i rozpoczyna produkcję członów.

Cykl rozwojowy tasiemca bąblowcowego (Echinokokus granulosus)

Dorosły tasiemiec jest niewielki (do 5 mm) i żyje w jelicie psa, wilka, rzadziej lisa. Najczęściej żywicielami pośrednimi są przeżuwacze, świnie, rzadziej konie, które zjadają trawę zanieczyszczoną psimi odchodami. Zarazić się może także człowiek nieprzestrzegający zasad higieny w kontaktach z psami. Z połkniętego jaja wylega się onkosfera, która przedostaje się najczęściej do wątroby bądź płuc i przekształca w wągra. Dorosły wągier jest olbrzymi, może dochodzić do rozmiarów ludzkiej głowy i zawiera w sobie liczne drobne pęcherzyki z tysiącami główek tasiemca (w 1 mm pęcherza do 400 tysięcy skolek