Wojna trzynastoletnia

W połowie XV w. konflikt polsko - krzyżacki pozostawał nierozstrzygnięty. Sporu nie udało się rozwiązać mimo zwycięstwa odniesionego przez Polaków pod Grunwaldem w 1410 roku oraz procesu przeprowadzonego na soborze w Konstancji. Zakon nadal panował na Pomorzu Gdańskim i ziemi chełmińskiej. Jednak ciągłe wojny z Polską i Litwą spustoszyły Prusy i wyczerpały zasoby finansowe Krzyżaków. Zaczęli oni zatem podnosić podatki, co wywołało niezadowolenie wśród poddanych państwa zakonnego. Szlachta i mieszczanie nie zgadzali się an wysokie opłaty oraz na łamanie wcześniej przyznanych im praw przez rycerzy zakonnych. Coraz chętniej myśleli więc o przyłączeniu swoich ziem do Królestwa Polskiego. Oczekiwali, że poprawi to ich sytuację i pozwoli na wzbogacenie się dzięki rozwojowi handlu. Mieszkańcom państwa krzyżackiego atrakcyjne wydawały się także przywileje nadawane polskiej szlachcie. Ponadto część poddanych zakonu łączyły z Polską kultura i język. Aby bronić swoich interesów, szlachta i mieszczaństwo zaczęły tworzyć w Prusach tajne organizacje. W 1397 r. powstał Związek Jaszczurczy, a w 1440 roku - Związek Pruski. Gdy zakon próbował rozbić drugą z organizacji, jej członkowie rozpoczęli przygotowania do zbrojnego wystąpienia przeciwko Krzyżakom. W lutym 1454 r. przedstawiciele Związku Pruskiego z Janem Bażyńskim na czele przybyli na Wawel. Na ich prośbę król Kazimierz Jagiellończyk zgodził się przyłączyć Pomorze Gdańskie i Prusy do Korony Polskiej. Akt inkorporacji tych ziem, ogłoszony 6 marca 1454 r., stał się przyczyną wybuchu nowej wojny z zakonem. Początkowo nic nie zapowiadało, że wojna między Polską i zakonem krzyżackim potrwa aż 13 lat. Już na wstępnym etapie walk spod władzy krzyżackiej wyzwoliły się bowiem Gdańsk, Toruń, Grudziądz, Elbląg, a także wiele innych miast. W rękach rycerzy zakonnych powstały jedynie Chojnice, Malbork oraz Sztum. Niestety w wyniku kolejnych bitew sytuacja uległa zmianie. Krzyżacy, dzięki wsparciu z Zachodu, sformowali nową armię i jesienią 1454 r. pokonali polskie pospolite ruszenie pod Chojnicami. Zwyciężyli również powstańców pruskich, bezskutecznie oblegających Malbork, oraz zaczęli odzyskiwać miasta i zamki we wschodniej części państwa. Początek wojny pokazał, że pospolite ruszenie nie jest już tak skuteczne w walce. Aby pokonać wojska krzyżackie, Polacy musieli stworzyć armię zaciężną, co wiązało się ze znacznymi wydatkami. Pomocy udzielili Kazimierzowi Jagiellończykowi mieszkańcy bogatych miast pruskich który zaapelowali, aby król się nie zrażał doznaną przeciwnością, ale czym prędzej nowe zbierał wojska. Wszyscy majątki swe chętnie poświęcą na powetowanie tej klęski. Wsparcie mieszczan pozwoliło władcy na uformowanie oddziałów złożonych z żołnierzy najemnych. Na czele polskiej armii zaciężnej doskonały wódz Piotr Dunin, który starał się odciąć wojska krzyżackie od posiłków nadciągających z Europy Zachodniej. W wyniku działań wojennych kapitulowały kolejne twierdze nieprzyjaciela. Szczególne znaczenie miało wkroczenie Kazimierza Jagiellończyka do Malborka w 1457 r. Stolicę państwa zakonnego poddali królowi najemnicy z Czech, walczący dotąd po stronie zakonu. Uczynili to w zamian za wypłatę przez polskiego monarchę żołdu, z którym Krzyżacy zalegali im od wielu już miesięcy. Momentem przełomowym konfliktu okazało się zwycięstwo wojsk polskich dowodzonych przez Piotra Dunina w bitwie pod Świecinem nad Jeziorem Żarnowieckim w 1462 roku. Dzięki całkowitemu rozbiciu armii krzyżackiej i wyparciu jej z terenów leżących na lewym brzegu Wisły Polacy odzyskali kontrolę nad przynoszącym duże zyski handlem wiślanym.