Części mowy
I. Rzeczownik
- jest odmienny, odmienia się przez przypadki, liczby, rodzaje. Przypadki
Mianownik – Kto? Co?
Dopełniacz – Kogo? Czego? Czyj?
Celownik – Komu? Czemu?
Biernik – Kogo? Co?
Narzędnik – (z)Kim? (z)Czym?
Miejscownik – O kim? O czym?
Wołacz – O!
- może mieć w różnych przypadkach dwa alb trzy nieco inne tematy. Są to tematy oboczne (szkoła, szkole, szkół).
II. Przymiotnik
- przymiotniki nazywające materiał lub przynależność nie mają stopni,
Stopniowanie (na przykładach)
Regularne: I.gładki II.gładszy III.najgładszy
Opisowe: I.zmięty II.bardziej zmięty III.najbardziej zmięty
Nieregularne: I.dobry II.lepszy III.najlepszy
- przymiotniki i przysłówki w stopniu II i III piszemy oddzielnie z wyrazem nie.
III. Przysłówek
- pochodzi często od przymiotnika (np. cichy-cicho).
- są najczęściej określeniem czasownika (przyszedłem natychmiast).
- jest nieodmienną częścią mowy lecz może się stopniować.
- pytamy o niego: Jak? Gdzie? Kiedy?
IV. Przyimek
- wiąże czasownik z rzeczownikiem, przymiotnik z rzeczownikiem lub rzeczownik z rzeczownikiem.
- tworzy wyrażenia przyimkowe, tj. połączenia przyimka z rzeczownikiem.
- przyimek narzuca rzeczownikowi formę jednego z przypadków.
- są przyimki proste i złożone.
- przyimki złożone piszemy łącznie.
W wyrażeniach przyimkowych przyimki piszemy rozdzielnie.
V. Zawiadomienie
- jest to wypowiedzenie bez formy osobowej czasownika, do którego ta forma nie da się wprowadzić bez przekształceń.
VI. Równoważnik zdania
- jest to wypowiedzenie w którym nie ma formy osobowej czasownika, ale można ją łatwo wprowadzić(pogoda dziś wspaniała).
VII. Zdanie
- główna część zdania to podmiot i orzeczenie, części poboczne to określenia.
Określenia
Przydawką nazywamy określenie rzeczownika. O przydawkę pytamy: Jaki? Który? Z czego? Czego? Ile?
Dopełnieniem nazywamy określenie czasownika. O dopełnienie pytamy: Kogo? Czego? Komu? Czemu? Kogo? Co? Kim? Czym? O kim? O czym?
Okolicznikiem nazywamy określenie czasownika. O okolicznik pytamy: Kiedy? Gdzie? Jak? Skąd? Dokąd? Którędy? Dlaczego? Po co?
- grupę podmiotu tworzy i wyrazy które go określają.
- grupę orzeczenia tworzy orzeczenie i wyrazy które go określają.
- podmiot i orzeczenie tworzą w zdaniu związek główny.
- wyrazy określające inne wyrazy to określenia.
W zdaniu wyróżnia się:
Określenie podmiotu (pałac -czyj?- Zeusa)
Określenie orzeczenia (błyszczał –gdzie?- pod szczytem)
Określenie określenia (pod szczytem –jakim?- najwyższym)
- wyrazy określające wraz z określeniami tworzą związki poboczne.
-w zdaniu czasownik pełni funkcję orzeczenia, zaś inne części mowy rozwijają zdanie.
- podmiotem w zdaniu najczęściej jest rzeczownik w formie mianownika.
- podmiot w zdaniu oznacza to o czym orzekamy za pomaca orzeczenia.
- jeżeli wyrazy w związku są jednakowo ważne i od siebie zależne, związek ten nazywa się związkiem współrzędnym.
- jeżeli jeden wyraz jest ważniejszy, czyli nadrzędny, a drugi od niego zależny, czyli podrzędny, związek ten nazywa się związkiem podrzędnym.