Wpływ hałasu na układ nerwowy i narządy zmysłowe

Sygnały dochodzące z otoczenia, rejestrowane narządem słuchu, nazywa się dźwiękami. Występujące w środowisku dźwięki niepożądane lub szkodliwe dla zdrowia człowieka określamy mianem hałasów. Najczęściej stosowaną miarą hałasu jest poziom dźwięku wyrażany w decybelach dB. Hałas jest wynikiem nakładania się różnych dźwięków, które ulegają zmieszaniu w sposób pozbawiony ładu. Hałasem nazywamy w mowie potocznej każdy przeszkadzający dźwięk. Hałas może wywoływać niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka, świat zwierzęcy i roślinny.

Problem wpływu hałasu na organizm ludzki człowieka jest złożony. Dotyczy on, bowiem człowieka jako organizmu biologicznego. Hałas oddziałuje nie tylko na organ słuchu, lecz również poprzez centralny układ nerwowy na inne organy. Hałas ma duży wpływ na życie psychiczne, sprawność umysłową, efektywność i jakość pracy. Głównym organem wykrywającym kierunek, głośność, wysokość i barwę dźwięku jest ucho. Ucho ludzkie przystosowane jest do odbioru fal dźwiękowych o częstotliwości od 16 do 20000 Hz, które stanowią dźwięki akustyczne słyszalne. Dźwięki o częstotliwościach niższych od 20 Hz nazywamy infradźwiękami, a wyższym od 20000 Hz nazywamy ultradźwiękami.

Opanowanie hałasu staje się coraz istotniejszym i jednocześnie jednym z trudniejszych zadań dla ochrony środowiska. Zabiegi z punktu widzenia ochrony zdrowia oraz zapewnienia odpowiednich warunków akustycznych koniecznych dla efektywnej działalności i potrzeb rekreacyjnych człowieka obejmować powinny eliminację lub poważne ograniczenie hałasu.

Na podstawie danych dotyczących zawodowego upośledzenia słuchu można stwierdzić, że szkodliwe działanie hałasu występuje przede wszystkim w zakładach przemysłowych:
- przemysłu ciężkiego,
- przemysłu maszynowego,
- przemysłu lekkiego,
- przemysłu budowlanego,
- przemysłu chemicznego.

Jak już wcześniej wspomniałem przez hałas rozumiemy dźwięki o dowolnym charakterze akustycznym, niepożądane w danych warunkach i dla danej osoby. Szkodliwość, dokuczliwość, a także uciążliwość hałasu zależą od jego cech fizycznych oraz czynników charakteryzujących te zmiany w czasie, takich jak charakterystyka widmowa, wartość poziomu hałasu, częstość występowania, długość odcinków oddziaływania hałasu i jego charakter. Szkodliwe oddziaływanie hałasu powoduje skutki zdrowotne i funkcjonalne. Nadmierny hałas nie tylko wpływa na narząd słuchu, lecz również na ogólny stan zdrowia, stan psychiczny i emocjonalny oraz somatyczny. Powoduje brak poczucia bezpieczeństwa, brak poczucia niezależności, uniemożliwia porozumiewanie się i orientację w środowisku, pogarsza komfort pracy i wypoczynku. Rozpatrując szkodliwy wpływ hałasu na człowieka można stwierdzić, że hałasy o poziomie A (jest to mały poziom głośności od 0 do 50 fonów) nie przekraczającym 35 dB są dla zdrowia nieszkodliwie, czasami tylko denerwujące. Są to przeważnie dźwięki wytworzone przez naturę, które działają korzystnie na organizm ludzki. Hałasy o poziomie A 35-70 dB wpływają ujemnie na organizm ludzki, powodując zmęczenie układu nerwowego, obniżenie czułości wzroku, utrudniają zrozumienie mowy, porozumiewanie się, niekorzystnie wpływają na sen i wypoczynek. Ciągła ekspozycja hałasu o poziomie A 70-85 dB wpływa ujemnie na wydajność pracy, działa szkodliwie na zdrowie. Następuje osłabienie słuchu, bóle głowy, zaburzenia nerwowe. Hałasy o poziomach A zawartych w przedziale 90-130 dB są niebezpieczne dla organizmu, powodując liczne zaburzenia, m.in. układu krążenia, układu pokarmowego. Hałasy o poziomach A wyższych od 130 dB wytwarzają drgania niektórych organów wewnętrznych człowieka, powodując ich choroby oraz zniszczenie. Przebywanie w hałasie o tym poziomie powoduje zaburzenia równowagi, mdłości. Zmienia proporcję zawartości składników we krwi, wywołując pewne choroby psychiczne. Długotrwałe oddziaływanie hałasu na narząd słuchu powoduje zmiany patologiczne i fizjologiczne w narządzie słuchu. Zmiany patologiczne dotyczą głownie procesu odbioru fal dźwiękowych w narządach słuchu i powodują nieodwracalne ubytki słuchu. Zmiany fizjologiczne spowodowane działaniem hałasu to przede wszystkim zjawisko maskowania, polegające na tym, że z kilku tonów o różnych częstotliwościach słyszymy tylko ton silniejszy, gdyż ton słabszy jest zagłuszany.

Rozróżnia się trzy stopnie uszkodzenia narządu słuchu w ostrym urazie akustycznym:
• Lekki, objawiający się szumem, zawrotem głowy, które ustępuje w ciągu kilku dni,
• Średnio ciężki - występują drobne zmiany w błonie bębenkowej, szumy, upośledzenie słuchu, przy czym objawy te mogą pozostać stale,
• Ciężki, odznacza się dużymi zmianami błony bębenkowej i kosteczek słuchowych, występuje upośledzenie słuchu, a nawet głuchota.

Ogólnie można powiedzieć, że skutki oddziaływania hałasu dzielą się na:
1. Uszkodzenia struktur narządu słuchu, którym towarzyszy spadek sprawności słuchu aż do głuchoty. Występują wtedy uszkodzenia takie jak ubytki błony bębenkowej, przerywanie łańcuch kosteczek słuchowych ucha środkowego lub ich zwichniecie i złamanie, mechaniczne uszkodzenie błony.
2. Uszkodzenie sprawności słuchu, a objawem tego jest spadek ostrości słuchu.

Poza słuchowe skutki działania hałasu są wynikiem powiązań drogi słuchowej z innymi układami centralnymi i wegetatywnymi. Bodźce słuchowe wpływają na wszelkie przejawy życia organizmu. Wpływają na układ krążenia, układ oddechowy, przewód pokarmowy i inne narządy. Hałas wpływa również na zmniejszenie zrozumiałości mowy, zaburza wzrok i rozprasza uwagę. Udowodniono, że hałas jest przyczyną przedwczesnego starzenia i w 30 przypadkach na 100 skraca życie mieszkańców dużych miast o 8-12 lat. Badania wykazują, że zmienny poziom ciśnienia akustycznego, czas oddziaływania hałasu, rodzaj widma powodują zmianę reaktywności wegetatywnej organizmu. Wyraźne reakcje wegetatywne występują wówczas, gdy poziom ciśnienia przekroczy 75 dB. Sygnały akustyczne powodują odruchy motoryczne, np. skurcze mięśni szyi, głowy i oczu. Pod wpływem nagłych sygnałów akustycznych (eksplozje, wystrzały) następuje skurcz mięśni zmieniający całą postawę ciała. Zaobserwować można charakterystyczne nachylenie tułowia, otwarcie ust, grymas twarzy, zamkniecie powiek, a także zgięcie kolan i ramion. Krótkotrwałe dźwięki, których poziom przekracza 75 dB, powodują zmianę odporności elektrycznej skóry. Następuje zmiana rytmu oddechowego, pojawiają się reakcję układu krążenia, wyrażające się skurczem obwodowych naczyń krwionośnych, a także wzrostem oporów krążenia. Mogą wystąpić zmiany ciśnienia krwi. Zmienia się intensywność perystaltyki jelit i żołądka oraz funkcje wydzielnicze żołądka. Jedną z poważniejszych konsekwencji działania hałasu jest bezsenność. W czasie snu zachodzi regeneracja sił organizmu. Sen ma zasadnicze znaczenie dla ośrodkowego układu nerwowego i komórek kory mózgowej. Na skutek oddziaływania hałasu ogólny metabolizm organizmu jest wzmożony. Stwierdzono wzmożona aktywność kory mózgowej, zmiany i zaburzenia w przemianie węglowodanów, tłuszczów i białek. Doświadczenia przeprowadzone na zwierzętach pozwoliły zaobserwować zaburzenia funkcji rozrodczych i ograniczenie odporności na infekcje. Hałas o poziomie ok. 129 dB zmniejsza prędkość ruchu gałek ocznych. Następuje zwężenie pola widzenia oraz zmiany percepcji kolorów. Zaobserwowano również pojawienie się oczopląsu i zawrotów głowy. Przy hałasach o poziomie ok. 125 dB mogą wystąpić zaburzenia zmysłu równowagi.

W zależności od poziomu głośności hałasu w medycynie pracy rozróżnia się cztery stopnie obciążenia:
• przy poziomie głośności 30-60 fonów występują wyłącznie reakcje psychiczne
• przy poziomie głośności 60-95 fonów występują zmiany psychiczne w zakresie wegetatywnego układu nerwowego
• przy poziomie głośności 95-120 fonów poza reakcjami psychicznymi i wegetatywnymi istnieje zagrożenie narządu słuchu
• przy poziomie głośności powyżej 120 fonów występuje możliwość bezpośredniego oddziaływania na komórki nerwowe poprzez skórę.

Należy stwierdzić, że osoby narażone na ciągłe działanie hałasu cierpią na bóle i zawroty głowy, bezsenność. Występują u nich zaburzenia wzroku, węchu i słuchu. Wysuwane są hipotezy, że hałas może być przyczyną chorób nowotworowych i chorób sercowo-naczyniowych.