Balet
Balet (łac.ballare 'tańczyć') - rodzaj widowiska teatralnego, w którym głównym środkiem wyrazu jest taniec skomponowany przez choreografa i wykonywany przez tancerzy z towarzyszeniem muzyki, utwór choreograficzny. Historia baletu jest zaledwie fragmetem historii tańca. Balet powstał z renesansowych maskarad karnawałowych i triumfów, które przerodziły się w widowiska dworskie złożone z recytatywu, śpiewu, muzyki, pantomimy i tańca. W 1489 roku w Tortonie odbył się ślub księcia Mediolanu, Galezzo Viscontiego z Izabellą Aragońską, z tej okazji Bergonizo di Botta przygotował dla dworu uroczyste interludium oparte na temacie wyprawy Jazona i Argonautów po złote runo, można uznać to przedstawienie jako pierwsze widowisko baletowe. Na francuski dwór balet zawitał dzięki Katarzynie Medycejskiej.
Między XVI a XVII w. balet przybrał formę widowiska o treści mitologicznej, wykonywanego przez dworzan. W XVIII w. powstała opera baletowa, w której przeważały nad partiami śpiewanymi, partie tańczone. Przełomową datą w kształceniu się baletu zawodowego był 1661 rok, w którym Ludwik XIV założył "Narodową Akademię Muzyki i Tańca". Oderwanie się baletu od opery nastąpiło głównie dzięki działalności J.G. Noverre`a, który w 2 połowie XVIII w. stworzył balet d`action (dramt baletowy). W 1832 roku choreograf Filippo Taglioni stworzył pierwszy romantyczny balet Sylfida. Gdyż we wczesnych latach XIXw. tendencje romantyczne odisnęły swoje piętno na wszystkich rodzajach sztuki, w tym też na sztuce baletu. Pojawiło się zainteresowanie folklorem i fantastyks. Do baletów inspirowanych romantycznymi trendami zaliczamy m.in. Sylfidę i Gizelę. To mniej więcej wtedy tancerki zaczęły tańczyć en pointę na czubkach palców. Jako, że nie dysponowały one usztywnionymi baletkami, tak jak dzisiejsze baleriny, udawało im się tak ustać tylko przez krótką chwilę.
Jedną z pierwszych tancerek wykonujących en pointę była Włoszka, Marie Taglioni, dla której ojciec wymyślił choreografię do baletu Sylfida, wystawionego w Operze Paryskiej w 1832 roku. Kolejna wersja Sylfidy, wzorowana na wykonaniu Taglioni, została wystawiona w 1836 r. w Kopenhadze przez Augusta Bournonyille. Wykreował on lekki i zwiewny styl tańczenia, który do tej pory stanowi wizytówkę do Duńskiego Baletu Królewskiego. Inny balet romantyczny to Gizela, która miała premierę w 1841 roku na deskach Opery Paryskiej, z Carlottą Grisi w roli tytułowj. Balet romantyczny był w istocie sztuką balerin - mężczyźni pozostawali w cieniu swoich partnerek. W momencie produkcji baletu Pas de Quatre okres świtności baletu romantycznego zaczynał przemijać, a Paryż powoli tracił pozycję stolicy światowego tańca. Za największe primabaleriny epoki uznano: Marię Taglioni, Carlottę Griisj i Fanny Elssler, a za największego tancerza i choreografa J. Perott`a. W drugiej połowie XIX w. nowym centrum sztuki baletowej stała się Rosja. Marius Petina stworzył tam balet-divetissement, klasyczny dziś typ baletu o ustalonej budowie tj. Jezioro Łabędzie i Śpiąca królewna Piotra Czajkowskiego. Przeciw zrutynowaniu tańca baletowego wystąpiła na początku XX w. Isadora Dunca. Skostniałe Schematy tradycyjnego baletu zreformował Michaił Fokin. Najwybitniejszymi tancerzami epoki byli Anna P.Pawłowa, Wacław Niżyński, Matylda Krześińska. W drugiej połowie XX w. duże znaczenie dla rozwoju współczesnego baletu działalność M.Bejarta i R.Petit.
W każdym wielkim mieście na świecie funkcjonują zespoły baletu nowoczesnego. Stanowią one miejsce, gdzie młodzi choreografowie mogą realizować swoje własne pomysły artystyczne. Rezultatem tego bywają przedstawienia odbiegające swoją estetyką od tradycyjnych gustów. Jednak pięciowiekowa historia wskazuje na to, że balet nie będzie oglądać się za siebie.
Najbardziej znane balety polskie:
- K.Szymanowski - 'Harnasie",
- P.Czajkowski - "Jezioro łabędzie",
- I.Strawiński - "Orfeusz",
- P.Czajkowski - "Dziadek do orzechów",
- K.Kurpiński - "Mars i Flora",
Najbardziej znane balety zagraniczne:
- I.Strawiński - "Wesele",
- F.Mendelssohn-Bartholdy, G.Ligeti - "Sen nocy letniej",
- J.Schneitzhoffer - "Sylfida',
- L.van Beethoven, G.Mahler - "Rosyjski Hamlet",
- A.Copland - "Rodeo",