Wizja swiata i Boga w baroku i renesansie

Wizja świata w obu epokach dotyczy koncepcji człowieka, jego postawy wobec życia, cel, sens i przemijanie oraz relacji pomiędzy człowiekiem, światem i społeczeństwem, a także koncepcji Boga i relacji między nim a człowiekiem.

W epoce renesansu o człowieku i jego relacjach ze światem i Bogiem pisał miedzy innymi w swych utworach Jan Kochanowski. Nie ma w jego twórczości śladów kultów wyznaniowych chrześcijaństwa, tylko czysta wiara w Boga, tylko on pojawia się6 w jego wierszach o kontekście religijnym. Najważniejszą wypowiedzią jest pieśń "Czego chcesz od nas Panie", w której mamy dokładny obraz Boga. Bóg panuje nad swoim stworzeniem i kieruje nim doskonale. Stwórca jest bliski człowiekowi, jest dobry, szczodrobliwy, łaskawy, hojny, nie skąpi dóbr; stworzył piękny, przyjazny, harmonijny, dający radość człowiekowi świat, człowiek może w nim pokładać nadzieje. Kochanowski składa ogólnie hołd Bogu, za wszystkie jego dary dla człowieczeństwa. Obraz Boga nieco zmienia się w trenach, gdzie podważając wszystkie swoje wcześniejsze wnioski filozoficzne, podważa w pewnym momencie swoja wiarę w boski porządek świata, podważając w pewnym momencie nawet istnienie Boga. Dla zrozpaczonego ojca nie ma już nic pewnego, świat staje się wrogi zabierając mu Urszulkę, sprzeciwia się także sprawiedliwości boskiej. Ostatecznie jednak zauważa, ze w kwestiach boskich człowiek nie ma żadnych szans poznania, tak wiec nie może zrozumieć logiki boskiej. Godzi się z wyrokiem Boga i próbuje go jakoś, na ziemski sposób uzasadnić. Fraszki prezentują nieco inny obraz, podobny do pieśni: 2 fraszki "O Żywocie Ludzkim", człowiek jest marionetką, zabawka Boga, ukazuje znikomość ludzkich poczynań wobec Boga. W drugiej fraszce Bóg ukazuje się jak daleki obserwator nie ingerujący w życie człowieka, a to co się dzieje na ziemi jest tylko cyrkiem, teatrem dla Boga. O człowieku i jego miejscu w świecie pisał także Sęp-Sarzyński. Zachowało się niewiele jego liryki, jednym z ważniejszych jest utwór "O wojnie naszej, która wiedziemy z szatanem, światem i ciąłem" . Ukazuje on sytuacje człowieka w świecie, dominującym motywem jest ciągła walka potrzeb duchowych i pokus ciała. Chociaż człowiek dąży do pokoju, spokoju, stałości czyli po prostu Boga, to na ziemi jest jednak skazany na te ciągłą walkę z Szatanem. Szarzynski neguje renesansową idee harmonii człowieka i wszechświata, pokazuje dwoistość istoty ludzkiej (ciało i dusza). Ciało w pogoni za pokusami dąży do upadku i grzechu, a dusza dąży do Boga. Człowiek jest rozdarty miedzy tymi dwiema racjami i miota się miedzy nimi. Wszystko to jest przedstawia fakt słabości istoty ludzkiej. Jest on zdany na pomoc Boga, i o to zwraca się do niego autor. Zadaniem człowieka jest dążenie do Boga, ale jest ono osiągalne tylko przy wsparciu Boga. W sonecie "O nietrwałej miłości rzeczy świata tego" Szarzynski podkreśla, że człowiek zwiedziony pokusami ciała zwraca się ku rzeczom i wartościom doczesnym, nietrwałym: grzech, pokusę, bogactwo, władze, rozkosz i piękno, dlatego jest skazany na wieczne niespełnienie. Jedyna rzeczą ku której powinien się zwrócić człowiek to Bóg, źródło ukojenia, szczęścia i miłości. Pokazuje tragizm rozdwojonego człowieka, poszukującego trwałych wartości, będącego zbyt słabym, aby wytrwać i zbyt podatnym aby przeciwstawić się pokusom ciała, prowadzącym go do upadku. To wewnętrzne rozdarcie jest podstawową cecha człowieka, nie może zrozumieć sensu swojego istnienia; zawieszony miedzy Bogiem i Szatanem czuje sie niepełny i niepotrzebny, nie pojmuje i nie dostrzega Boga. To wszystko jednak nie zwalnia człowieka z heroicznego dążenia i poszukiwania Boga.

Pisarze baroku nie byli nastawieni do życia tak jak to było w renesansie. Uważali oni, że życie jest walka dobra ze złem, a świat i życie ludzkie to marność. Ponieważ ważną cechą była kruchość i krótkość życia pisarze fascynowali się czasem i przemijaniem. Jedyna ucieczką dla człowieka może być miłość oraz wiara w Boga. W baroku pisarze wyrażali swój lęk przed światem, który jest źródłem zagrożeń. Uważali, że atrakcje oferowane przez świat to pułapka dla człowieka. Człowiek powinien raczej dbać o dobro ojczyzny, cenić ziemskie obyczaje i spokój wiejskiego życia.

Barok to pod względem wiary epoka nawróceń. Rozwój nauki doprowadził do zderzenia wiedzy i wiary, ale Kościół dbał o podsycanie uczuć religijnych również za pomocą sztuki. Pisarze baroku przedstawiali człowieka w całkowicie odmiennym świetle niż w renesansie. Ludzie są tu słabi, rozdarci wewnętrznie, nie umieją zrezygnować z miłości i przywiązania do dóbr materialnych choć zdają sobie sprawę z ich ulotności. Jak pisał Szarzyński w swych sonetach, człowiek szuka oparcia w wierze i Bogu. Jan Andrzej Morsztyn uważał, ze miłość choć jest najpiękniejszym uczuciem w życiu człowieka i tak nie przynosi szczęścia. Prowadzi tylko do cierpienia i rozczarowań. Poetą który interesował sie człowiekiem był także Daniel Naborowski.
D. Naborowskiego można śmiało nazwać poetą, który łączy barokową formę wiersza z istotną poważną tematyką. Jest ona typowa dla baroku, koncentruje się ona na zagadnieniach:
człowiek - kim jest, czym jest ludzkie ciało a czym dusza
życie i jego cechy - przemijalność, nietrwałość, kruchość
czas - jego destrukcyjna niszcząca siła.

D. Naborowski rozpatruje w swej poezji te problematykę, szuka najlepszej formy, by wyrazić przemyślenia, lecz prezentuje nie rozpacz, nie trwogę istnienia, lecz pogodzenie się z wyrokami Boga. wystarczy przegląd jego wierszy aby utwierdzić się w tym przekonaniu. "Krótkość żywota" - ukazuje nietrwałość ludzkiego żywota. Przemijalność całych pokoleń poeta potrafi ująć w trafnej syntezie "Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi". Definicja "Żywota ludzkiego" złożona jest z takich pojęć jak "wiatr, głos, dźwięk itp." tak ulotnych w naszej rzeczywistości. Wiersz przynosi chwile refleksji nad sprawą, o której człowiek nie pamięta i nie chce jej sobie uświadomić: iż jest śmiertelny.

Zebrane argumenty pozwalają uzasadnić tezę o odmienności widzenia świata w obu epokach. W epoce renesansu można odnaleźć wizje piękna i urzekającą. Świat jest tu niemal doskonały, ale niszczą go niedoskonali ludzie. Ze sztuki renesansu wyłania się wizja świata przedstawiająca ład, harmonie, racjonalizm. Najważniejszą wartością jest człowiek. Świat jest pełen uroku, spokojny i harmonijny. Z baroku natomiast wyłania się świat niepokoju, zagrożeń, tajemniczy i pociągający. Człowiek musi dokonywać trudnych wyborów, chce korzystać z życia, ale wie również, że jest ono ulotne, nietrwałe. Ludzie są słabi i zagubieni, żyją w nieustannym zagrożeniu.