"Quo Vadis" jako powieść historyczna

Quo Vadis, kolejna powieścią historyczna Sienkiewicza którą zamierzam omówić powstała w 1896. Z grubsza rzecz biorąc tematyką tego dzieła jest miłość Winicjusza i Ligii na tle prześladowań chrześcijan. Akcje swej powieści umieszcza Sienkiewicz w Rzymie rządzonym przez krwawego i na wpół obłąkanego cezara Nerona. Ligia wybranka serca młodego dowódcy wojsk Winicjusza jest praktykującą chrześcijanką co splata losy kochanków z owymi prześladowaniami. Rzymianin za sprawą pięknej dziewczyny odwraca się od starych bogów i przyjmuje wiarę w jednego Boga. Dokonuje się to za sprawą miłości jaki i cierpienia. Winicjusz przechodzi metamorfozę w utworze od typowego patrycjusza rzymskiego lubiącego ucztować, popić i znajdować leki na bolączki w ramionach pięknych kobiet do cichego, wewnętrznie wyciszonego, oddanego sługi bożego. Lecz to nie Winicjusz wyrasta nam na bohatera powieści lecz jego przyjaciel Petroniusz port parole Sienkiewicz, który obdarza cynicznego Rzymianina wieloma swoimi cechami. To właśnie Petroniusz przykuwa uwagę czytelnika i wzbudza jego sympatię.
W Quo Vadis brak tak powszechnych w Ogniem I Mieczem scen batalistycznych, zastępują je inne sceny zbiorowe bogate w napięcie i dramaturgię, np. nabożeństwo w katakumbach odprawiane przez św. Piotra czy igrzyska w cyrku z udziałem chrześcijan.

Sienkiewicz zadbał w swym utworze o staranną rekonstrukcje rzymskiej kultury materialnej, być może zbyt ilustracyjną lecz bardzo realistyczną i przejmującą. Stworzył on liczne zapadające w pamięć kreacje m.in. Nerona proszkującego w okrucieństwie inspiracji do swej poezji czy filozofa – donosiciela Chilodinesa. Brak przy tej gamie ludzkich zachowań czy charakterów pokazanych zresztą w sposób bardzo ujmujący, opisów mechanizmów funkcjonowania państwa ( tak jak to miało miejsce w Faraonie ). Konflikt między chrześcijanami a Rzymianami nie wykracza poza dość stereotypowy obraz chrześcijan cierpiętników ponoszących karę za grzeszne działania Rzymian. Nero podpala Rzym by znaleźć inspiracje do swego tomiku poezji Troika a cała winą obarcza chrześcijan. Po raz kolejny Sienkiewicz stosuje chwyt : jednostką i jej globalny wpływ na historię. Widoczny prawie na każdym kroku w Ogniem i Mieczem tu też często jest praktykowany. Gdyby nie szaleńcza miłość Winicjusza do Ligii prawdopodobnie chrześcijanie nie zostali by prześladowanie, przynajmniej nie za czasów Nerona. Winicjusz zresztą jest postacią fikcyjną ale jego wpływ na historię Rzymu i chrześcijan wydaje się być ogromny. Z kolei ciekawa postać Petroniusz jest kreacją fikcyjną lecz sama „powłoka” ma podstawę historyczną. Petroniusz również ma wielki wpływ na Rzym, poprzez jego wpływ na Nerona.

Nadrzędny temat Quo Vadis a więc triumf siły duchowej chrystianizmu nad siłą materialną zdegenerowanego moralnie państwa cezarów jest ukazany mało przekonująco, ważniejsze zdawać się mogą poszczególne sceny, ich humor, czy niekiedy doskonałość kunsztu artystycznego Sienkiewicza, który stara się w tych scenach pokazać całą swoją paletę zdolności pisarskich zapominając trochę o nadaniu barwy całemu utworowi. Toteż mamy kapitalnego Petroniusza, obrazową miłość i nawrócenie Winicjusza ale mamy też dość schematyczną relację kat – ofiara.. Osłabiło to na pewno trochę ideowy przekaz utworu, mającego odniesienia do współczesnych czasów autorowi, który książką chciał podkreślić jakimi walorami winni cechować się prawdziwi wyznawcy Boga, pokazując ich prawdziwie ludzkie oblicza, odsłania całe zakłamanie kościoła mu współczesnego.

Trudno dokładnie zakwalifikować quo Vadis , najogólniej rzecz ujmując to romans historyczny ukazujący miłość na tle cierpienia i odwrotnie. Poprzez ukazanie deprawacji rzymian podkreśla autor wielkość skromnych uczniów Piotra I Pawła( również ukazanych w utworze). Mimo utrzymania przez Sienkiewicza konwencji realistycznej wplata on czasami fantastykę w swój utwór, prawdopodobnie by podkreślić niezwykłość chrześcijaństwa np. widzenie św. Piotra.
Quo Vadis wyrasta z fascynacji Sienkiewicza wczesnym chrześcijaństwem a także z oburzenia na powszechną rozpustę i amoralność w kościele.