Style językowe

STYL [łac.], lit. sposób formułowania wypowiedzi w mowie lub piśmie, polegający na stosowaniu określonych środków ekspresji językowej dobieranych ze względu na cel wypowiedzi, intencje i nastawienie jej autora oraz przypuszczalne oczekiwania adresata.

Styl publiczny: nazywa się go też stylem monologowym. Jest to język wypowiedzi polityków, działaczy społecznych, język kazań, wystąpień sądowych, prelekcji publicznych, ale także styl, którego używa każdy, kto publicznie zabiera głos. Typowe dla tych wypowiedzi jest uzupełnienie przekazu językowego środkami pozasłownymi – intonacją, zawieszaniem głosu, pauzą, a także pozajęzykowymi – mimiką i gestami. Często nawiązuje się do tego, co już się powiedziało wcześniej, i to ma pomóc w zapamiętaniu treści przez słuchaczy. Składnia powinna byś przemyślana i staranna i niekoniecznie prosta; pojawiają się konstrukcje o charakterze wyjaśniającym, stosuje się określone figury retoryczne takie jak powtórzenie, pytanie retoryczne, antyteza. Charakterystyczna jest posługiwanie się językowymi perswazjami, które odwołują się do rozumu lub emocji słuchacza.

Styl urzędowo – kancelaryjny: teksty pisane tym stylem służą regulowaniu różnego rodzaju stosunków oficjalnych, między ludźmi albo informować o pewnych działaniach, albo nakazywanie wykonania pewnych czynności. Stylem urzędowym są więc pisane wszelkie zawiadomienia, ogłoszenia, anonse, rozporządzenia, upomnienia, nakazy, zakazy. Takiego samego stylu wymaga się od osób, które zwracają się w jakiejś sprawie do władzy. Te pisma to prośby, skargi, zażalenia, deklaracje. Stylem tym są pisane rozmaite pisma i listy. Jest najbardziej sformalizowany. Składnia nie powinna być zawikłana, należy wykorzystywać zdania pojedyncze.

Styl naukowy: – charakterystyczny dla dzieł specjalistycznych – podręczników, encyklopedii, publikacji naukowych, leksykonów itp. Brak elementów potocznych, figur artystycznego wyrazy, nacechowania emocjonalnego. Charakterystyczne terminy naukowe mogą wystąpić również bez jego udziału np. w esejach.
Wyróżniki:
- Poprawny pod względem gramatycznym;
- Zdania rozbudowane, najczęściej podrzędnie złożone – służą precyzyjnemu, ścisłemu i przejrzystemu wyrażaniu myśli;
- Słownictwo fachowe, specjalistyczne, terminy naukowe, bez których znajomości tekst jest nieczytelny;
- Funkcja poznawcza;
- Obecność wykresów, tabel, przypisów, cytatów, przejrzystość kompozycyjna (rozdziały, akapity);
- Brak środków artystycznych oraz nacechowania emocjonalnego;
- Dążenie do jednoznaczności i precyzji;
- Terminologia naukowa, symbole, wzory itp.;
- Język jest jednoznaczny.

Styl gatunków dziennikarskich: teksty pisane tym stylem mają wyróżniać się co najmniej dwa gatunki wypowiedzi, odrębne stylistycznie: informacja dziennikarska i artykuł.

Informacja dziennikarska to krótkie teksty, których celem jest przekazanie wiadomości na określony temat. Są one pisane w radiu i telewizji i wtórnie odczytywane.

Artykuł dziennikarski to dłuższa forma wypowiedzi, przede wszystkim prasowej, zawierająca nie tylko informacje, lecz także omówienie, zazwyczaj dotyczy on jednej aktualnej kwestii ogólniejszej. Jest bardziej różnorodny językowo i mniej w nim wyrazów niezależnych od autora, zdania buduje się zróżnicowane i skomplikowane składniowo.

Styl artystyczny – styl dzieła literackiego – dzieła sztuki, które rządzi się innymi prawami niż wszelkie inne komunikaty językowe. Występują ty silne mody stylistyczne i indywidualne upodobnia autorów (odmiana pisana).
Wyróżniki:
- Fonetyczne środki stylistyczne:
Eufonia – instrumentacja zgłoskowa,
Onomatopeje – imitowanie zjawisk akustycznych za pomocą dźwięków mowy,
Rymy – zgodność grupy głosek w wyrazach kończących się na dwa lub więcej okresów poczynając od ostatniej samogłoski akcentowanej,
Rytm – zależy od liczby sylab powtarzających się w poszczególnych wersach i od sposobu rozłożenia w nich akcentów wyrazowych.

- Morfologiczne środki stylistyczne – formy dawne, archaizmy, zdrobnienia, zgrubienia, formacje o charakterze żartobliwym, neologizmy;

- Składniowe środki stylistyczne:
Apostrofa,
Powtórzenie,
Anafora (szczególny przypadek powtórzenia) – kolejne zdania, wersy, strofy, rozpoczynają się tym samym wyrazem lub zespołem wyrazów;
Paralelizm składniowy – polega na analogii w budowie kolejnych (następujących po sobie) zdań, asymetria w ich rozkładzie;
Inwersja – przedstawienie wyrazów, które w wypowiedzi nie nacechowanej stylistycznie występowałyby w innym, ogólnie przyjętym szyku.

- Leksykalne środki stylistyczne – poetyzmy (wyrazy, które wykazują nacechowanie stylistycznie podniosłe, których zakres występowania jest ograniczony do stylu artystycznego);

- Figury stylistyczne, czyli topy poetyckie:
Epitety – przydawki określające rzeczownik wyrażone przymiotnikiem i imiesłowem lub rzeczownikiem,
Porównania – zestawienie ze sobą dwóch przedmiotów lub zjawisk podobnych do siebie ze względu na jakąś wspólną cechą,o Metafora (przenośnia) – zestawienie obok siebie wyrazów, między którymi zachodzi jakieś podobieństwo,
Hiperbola – świadoma, zamierzona przez pisarza przesada w traktowaniu jakiegoś przedmiotu lub zjawiska,
Metonimia (zamienia) - przeniesienie nazwy jednego przedmiotu na inny na podstawie związku zachodzącego pomiędzy nimi,
Peryfraza (omówienie) - zamiast nazwy jakiegoś przedmiotu, osoby lub zjawiska używa się konstrukcji opisowej, równoważnej znaczeniowo np. autor „Pana Tadeusza” zamiast Adam Mickiewicz,
Oksymoron – metaforyczne zestawienie wyrazów o znaczeniach przeciwnych, wykluczających się wzajemnie,
Alegoria – za pomocą opisów konkretnych obrazów, postaci, motywów, wydarzeń przedstawia się treść metaforyczną – domyślną,
Symbol – kierunkowanie myśli czytelnika poprzez przedstawione w utworze literackim postaci, przedmioty, zdarzenia ku innym treściom – bezpośrednio nie ujawnionym lecz domyślnym, istotą symbolu jest wieloznaczność treści sugerowanych przez obraz poetycki.

Styl potoczny – mówiona, nieoficjalna i najswobodniejsza odmiana języka, służąca do porozumiewania się w codziennych sprawach.
Wyróżniki:
- Obecność słownictwa nacechowanego emocjonalnie (zdrobnienia, zgrubienia), ekspresywnie,
- Stałe związki frazeologiczne,
- Występowanie licznych zaimków – ten, tu, ktoś, gdzieś itp.,
- Liczne powtórzenia,
- Swobodna składnia – zdania urywane, eliptyczne, wtrącone, równoważniki zdań, ograniczona liczba spójników, niemal nie występują zdania wielokrotnie złożone,
- Częste występowanie środków językowych służących funkcji fatycznej (nawiązanie i podtrzymanie kontaktu) np. formy wołacza.