Czas wolny, a odpoczynek bierny i czynny

Badania nad aspiracjami i zachowaniami ludzi młodych w odniesieniu do czasu wolnego mogą stanowić źródło informacji o ich systemie wartości w ogóle. Wartość człowieka zaczyna być mierzona zarówno jego osiągnięciami w pracy zawodowej, nauce, jak i sposobem jego życia w czasie wolnym.
Istnieje wiele definicji czasu wolnego. Socjolog francuski Jeffr Dumazediere sformułował następującą definicję: "czas wolny to czas przeznaczony na wszelkie zajęcia, jakim może się oddawać jednostka z własnej ochoty, bądź dla wypoczynku, bądź dla rozrywki, bądź dla rozwijania swych wiadomości lub dla bezinteresownego kształcenia się, dobrowolnego udziału w życiu społecznym poza obowiązkami zawodowymi, rodzinnymi i społecznymi".
Czas wolny można rozpatrywać w kategorii rozwoju kulturalnego młodzieży. Trzeba podkreślić, iż o sposobie wykorzystania tej wartości decyduje wychowanie, które musi być tak zorganizowane, aby od najmłodszych lat kształtowało umiejętność racjonalnego spędzania czasu wolnego. Czas wolny można również wykorzystać na odpoczynek bierny bądź czynny.

Odpoczynek bierny polega na ograniczeniu do minimum aktywności umysłowej i mięśniowej. Jego najbardziej efektywną formą jest sen, który ma duże znaczenie przy odzyskiwaniu równowagi psychofizycznej. Dla przebiegu procesów regeneracyjnych decydujące znaczenie ma faza snu REM, podczas której wyraźnie obniża się napięcie mięśni szkieletowych. Prawdopodobnie także w tym czasie następuje konsolidacja pamięci i procesów poznawczych. Zaburzenia tej fazy snu mogą być przyczyną trudności w uczeniu się nowych czynności ruchowych, zaburzeń koordynacyjnych, niezdolności do wykorzystania potencjału motorycznego czy umysłowego.
W okresie dużych obciążeń treningowych zawodnicy powinni w miarę możliwości znaleźć czas po obiedzie na 20-30 minutową drzemkę. Drzemka nie powinna jednak przekraczać 1 godziny ze względu na niebezpieczeństwo rozregulowania rytmu sen-czuwanie. Odpoczynek bierny polega na zaniechaniu wszelkich wysiłków fizycznych (sen) lub ograniczeniu ich do normalnych, codziennych (koniecznych) czynności życiowych.

Odpoczynek czynny to proces przywracania homeostazy przy zastosowaniu optymalnego ruchu (rekreacja ? aktywny wypoczynek). Ruch powinien dotyczyć innych grup mięśni niż te zmęczone. Zasadą takiego odpoczynku jest przełączanie pracy jednych mięśni na pracę innych mięśni.
Z tematem odpoczynku czynnego związany jest eksperyment i tzw. efekt Sjeczenowa. Sjeczenow doświadczalnie wykazał, że najskuteczniejszym odpoczynkiem jest, nie chwilowy spokój (spoczynek) pracującej ręki, lecz odpoczynek polegający na wprawieniu w ruch drugiej ręki. Zdolność do ruchu zginaczy prawej ręki ulega zwiększeniu przy jednoczesnym napięciu statycznym prostowników lewej ręki. Według Sjeczenowa mechanizm działania tego efektu polega na bodźcowym pobudzaniu mięśnia zmęczonego do ?odnowy biologicznej? przez inny pracujący mięsień.
Odpoczynek czynny nie jest w każdym przypadku zmęczenia efektywny i wskazany. Dobór właściwego rodzaju odpoczynku zależy od uprawianej dyscypliny sportu, rodzaju intensywnie wykonywanych ruchów oraz stopnia i rozległości zmęczenia. Odpoczynek czynny może być zastosowany przy umiarkowanym zmęczeniu psychicznym i zmęczeniu fizycznym lekkim.