Podstawy korzystania ze źródeł wiedzy geograficznej.
I. Podstawy korzystania ze źródeł wiedzy geograficznej.
Temat: Geografia jako nauka.
GEOGRAFIA – nauka zajmująca się opisem elementów i zjawisk zachodzących na powierzchni Ziemi oraz zależnościami między nimi.
Nauki geograficzne:
1. Kartografia – (podstawa geografii) nauka o mapach, metodach ich sporządzania i sposobach wykonania. W kartografii korzysta się z następujących źródeł:
- astronomiczno-geodezyjnych, czyli wyników pomiarów astronomicznych oraz geodezyjnych w postaci oznaczania położenia i wysokości punktów na powierzchni Ziemi;
- zdjęciowo-kartograficznych, w skład których wchodzą zdjęcia lotnicze i satelitarne oraz mapy służące do redakcji kolejnych map;
- tematycznych, które mogą być liczbowe (np. obserwacje meteorologiczne), graficzne (np. przekroje geologiczne) lub tekstowe (np. opisy)
2. Geografia fizyczna – bada i opisuje naturalne składniki systemu przyrodniczego Ziemi. Wykorzystywana jest w celach praktycznych, takich jak np. prognozowanie pogody, ochrona środowiska czy planowanie przestrzenne. W jej skład wchodzi wiele nauk:
· geomorfologia – nauka o rzeźbie powierzchni Ziemi. Poprzez analizę odsłonięć geologicznych bada genezę form powierzchni Ziemi, opisuje ich kształt (morfometria) oraz wielkość. Zajmuje się również analizą chemiczną skał.
· meteorologia i klimatologia – badają atmosferę na podstawie obserwacji w stacjach meteorologicznych oraz źródeł:
- starszych w postaci opisowej;
- nowszych w postaci zbiorów danych liczbowych;
- najnowszych w postaci zdjęć satelitarnych.
· hydrografia – nauka o wodnej powłoce Ziemi. Zajmuje się obserwacją ruchów wody, analizą fizyczną i chemiczną właściwości wód, a także dokonywaniem pomiarów koryt, dolin rzecznych i mis jeziornych.
· gleboznactwo i geografia gleb – nauki o glebach. W swych badaniach korzystają z analizy chemicznej gleb, a także z analizy profili glebowych, ujawniających strukturę gleby.
· biogeografia – nauka o rozmieszczeniu na Ziemi roślin i zwierząt.
3. Geografia społeczno-ekonomiczna – dział geografii zajmujący się przejawami obecności i działalności człowieka na Ziemi. Materiały uzyskuje się w różnorodny sposób, między innymi przez:
- sprawozdawczość statystyczną prowadzoną w obrębie państw,
- analizę matematyczno-statystyczną danych społecznych i ekonomicznych,
- analizę map,
- ankietowanie (dotyczy głównie geografii społecznej),
- analizę aktów prawnych.
Do geografii społeczno-ekonomicznej zaliczamy geografię:
· osadnictwa;
· zaludnienia;
· rolnictwa;
· przemysłu;
· komunikacji;
· usług;
· kultury;
· polityczna.
4. Geografia regionalna – jest to opis fizycznogeograficzny i społeczno-ekonomiczny wybranych obszarów i regionów Ziemi .Podstawowym zadaniem jest synteza treści geograficznej, najczęściej posługuje wiadomościami zdobytymi na gruncie innych nauk geograficznych. Ważnymi źródłami wiedzy z zakresu geografii regionalnej są:
- badania bezpośrednie i ich opis;
- sprawozdawczość statystyczna;
- różne mapy tematyczne.
Temat: Mapa i jej cechy.
MAPA – rysunek powierzchni Ziemi lub jej części, obrazem nieba, ciała niebieskiego, przedstawiającym obiekty i zjawiska – naturalne, społeczne lub ekonomiczne – przedstawiony na płaszczyźnie. Jest to obraz oddający kulisty kształt Ziemi, wykonany według ogólnie przyjętych zasad odwzorowania. Wykonany w skali, przy zastosowaniu znaków umownych.
PLAN – obraz w dużej skali nie oddający krzywizny Ziemi. Posiada wszystkie cechy mapy poza odwzorowaniem.
SZKIC – obraz nie uwzględniający ani krzywizny Ziemi ani skali.
ODWZOROWANIE KARTOGRAFICZNE – sposób przeniesienia powierzchni kulistej na płaską. O odwzorowaniu świadczy obecność siatki kartograficznej.
SIATKA KARTOGRAFICZNA – układ południków i równoleżników na mapie.
SIATKA GEOGRAFICZNA – układ południków i równoleżników, który możemy sobie wyobrazić lub wykreślić na globusie.
Na mapie wyróżniamy następujące elementy:
· obraz kartograficzny – przedstawia informacje o obiektach i zjawiskach oraz ich rozmieszczeniu.
· osnowa matematyczna – przyjęte odwzorowanie kartograficzne i związana z nim siatka kartograficzna, skala oraz sieć punktów osnowy geodezyjnej.
· elementy pomocnicze – głównie legenda, czyli opis umownych znaków użytych na mapie. Czasami są to wykresy do pomiarów na mapach.
· dane uzupełniające – przekroje, diagramy, tabele. Nie jest konieczny, ale wzbogaca mapę.
Podział map:
· ogólnogeograficzne zw. fizycznymi– dzielimy na :
- wielkoskalowe zw. topograficznymi (1: 200 000 i większe);
- średniskalowe zw. przeglądowo-topograficzne (od 1: 200 000 do 1: 1 000 000);
- małoskalowe zw. przeglądowymi (poniżej 1: 1 000 000)
· tematyczne – dzielimy na:
- przyrodnicze (geologiczne, rzeźby, hydrosfery i inne),
- społeczno-ekonomiczne (ludnościowe, przemysłu, rolnictwa, komunikacji i inne)
- inżynieryjno-gospodarcze (ewidencji gruntów, urbanistyczne, górnicze i inne)
Temat: Generalizacja kartograficzna. Skala mapy.
GENERALIZACJA KARTOGRAFICZNA – uproszczenie, uogólnienie mapy tak aby pozostały na niej rzeczy najważniejsze.
SKALA MAPY – informuje o stosunku odległości na mapie do odległości w terenie – wskazuje ile razy została zmniejszona rzeczywista odległość.
Są trzy rodzaje skal:
· liczbowa – nie podajemy jednostek odległości. Możemy to zrobić sami, pamiętając, aby i w liczniku i w mianowniku znalazła się taka sama jednostka.
Np. 1: 100 000 lub 1/ 100 000
· mianowana –
Np. 1 cm – 1km
· podziałka liniowa – skala
Temat: Graficzne metody prezentacji wyników badań geograficznych.
Do prezentacji wyników badań geograficznych służą metody, które prezentują cechy jakościowe i ilościowe.
ILOŚCIOWE JAKOŚCIOWE
· izorytmiczna – stosuje się linie, którym są przypisane jakieś wartości. Izolinia to linia krzywa przechodząca punkty o jednakowych wartościach. Wyróżniamy izolinie: - izohipsy (poziomice) – o jednakowych wysokościach n. p. m.- izobaty – głębokości- izotermy – temperaturze- izohiety – ilości opadów- izobary – jednakowym ciśnieniu atmosferycznym- izohaliny – zasoleniu- izohele - usłonecznieniu· kropkowa – stosuje się do zobrazowania rozproszonych zjawisk masowych, takich jak np. rozproszenie ludności. Jedna kropka ma jakąś wartość.· kartogramu – obrazuje zróżnicowanie intensywności jakiegoś zjawiska w odniesieniu do określonych obszarów, którymi są najczęściej jednostki administracyjne.· kartodiagramu – przedstawia dowolne zjawisko za pomocą diagramów umieszczonych na mapie. · sygnaturowa – obrazuje obiekty, które są zbyt małe aby przedstawić je na mapie. Nie oddają skali obiektów, które przedstawiają.- liniowe- punktowe-geometryczne-obrazkowe-literowe· powierzchniowa – pokazuje podział obszaru na części jednorodne np. zróżnicowanie klimatyczne.· zasięgów – ukazuje zasięg jakiegoś zjawiska.