Notatka z renesansu

J. polski – renesans
1.Kryzys myśli średniowiecznej. Narodziny renesansu.
-zaczęto interesować się człowiekiem
-odkryli do idei starożytnej
-mieli dość lęków , obaw przed groźnym Bogiem , śmiercią .
-upadek autorytetu Kościoła
-odkrycia geograficzne
-wynalazek druku
-człowiek zaczął wierzyć w siebie
-rozwój miast.
2.Nazwa renesans i odrodzenie są terminami jednorazowymi , odrodzenie jest tłumaczeniem francuskim. Nazwa renesans jako określenie epoki pojawiło się dopiero w XVIII w. dla określenia zapożyczonych wzorów włoskich w sztuce francuskiej.
3.Jako termin historyczno- literacki został użyty w XVI w. dla określenia ,, literatury dotąd lekceważonej „(starożytna , antyczna) i dla ,,odnowienia studiów antycznych” (szkoły nowe interpretacje, tłumaczenia).
4.Nazwy renesans po raz pierwszy świadomie użył włoski myśliciel Georgio Vasari przez ten termin rozumiał proces doskonalenia się sztuki.
5.Renesans okres w dziejach kultury trwający we Włoszech od końca XIV w. do końca wieku XVI.W krajach Europy północnej w wyniku XV i XVI w Polsce w wieku XVI ,,Złoty Wiek XVI” .
6.Renesans to odrodzenie się kultury antycznej – jej kulturą , literaturą i filozofią. Miejsce Boga zajmuje człowiek. Renesans jest epoką wieloznaczną – podstawowe prądy umysłowe to humanizm i reformacja.
7.Antropocentyzm-zajmuje miejsce teocentryzmu = człowiek w centrum zainteresowania.
8.Cytaty:
-„Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”( Terencjusz)
-„Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy”(Protagoras).
-,,Carpe diem” (Horacy)
9.Reformacja – w ikonografii średniowiecznej często występuje motyw Chrystusa wręczającego klucze papieżowi jako symbol władzy duchowej i miecza cesarzowi jako symbol władzy świeckiej. Motyw ten wyrażał tylko symbol władzy świeckiej. Motyw ten wyrażał tylko idee ponieważ między władzy duchowną a świecką zawsze dochodziło do ostrych konfliktów . Do najostrzejszego konfliktu doszło w 1517 roku kiedy Marcin Luter przybił na drzwiach Kościoła w Wittenberdze 95 tez w odpustach.
10. Marcin Luter -Sprzeciwił się odpustów za pieniądze uważał że są nadużyciem Kościoła w stosunku do prostych ludzi .Zbawieni Anie można kupić.
Marcin Luter głosił zasady fiducji czyli wiara jako akt ufności w zbawieniu ze względu na ofiarę Chrystusa a nie ze względu na dobre uczynki
Prawdy wiary znajdują się tylko w Ewangeliach. Negowali ST odrzucali kult świętych i Maryi.
Chcieli znieść celibat i zakony .Nie uznawali obrazków świętych i krzyży. Uważali ,że Kościół jest zjednoczeniem wiernych łączy słowo Boże.
11.Jan Kalwin (Szwajcaria)= kalwinizm.
Kalwinizm głosił zasadę predestynacyjną . Człowiek w momencie narodzin ma zaplanowane i przeznaczone całe życie .Odrzucał obecność Chrystusa podczas Eucharystii.
12. W Polsce reformacja przebiegała łagodnie.
POLSKA
- kalwinizm(szlachta) -luteranizm(miasta)
13.Humanizm- Humanus (łac. człowiek)-prąd umysłowy , które główny nacisk kładzie na poszerzenie wiedzy o człowieku zwartej w filozofii i literaturze. Przejawiał się również w zainteresowaniu kulturą antyczną.
14.Giovanni Pico Della Mirandola we fragmencie „Mowy o godności człowieka” mówi o tym ,że ma przewodniczyć swoim życiem .Człowiek został umieszczony w centrum.
15.Michał Anioł „Stworzenie Adama”
1).Czy obraz ten może być ilustracją do tytułu ”Mowa o godności człowieka” ,uzasadnij.
W pewnym sensie może być ilustracją do ,,Mowy o godności człowieka”.
2).Jak przedstawiony został akt stworzenia?
Bóg przekazuje Adamowi życie poprzez dotyk.
3).Jak wygląda Adam a jak wygląda Bóg?
Bóg jest starszy , okryty , człowiek jest nagi, są pokazani niemal na równi. Są dobrze zbudowani i mają podobną budowę ciała.
4).Co nowego w prezentowaniu Bogu i człowieka wprowadza ten obraz?
Człowiek przede wszystkim nie boi się Boga.
5).Kim jest Bóg dla człowieka?
Bóg dla człowieka jest ojcem , opiekunem , przyjacielem.
16.Pieśń—najstarszy gatunek liryczny wywodzący się ze starożytności , który pierwotnie związany był z melodią .Pieśń to utwór przeważnie o poważnej tematyce:
-religijne -miłosne -refleksyjne } HORACY
-patriotyczne -żałobne -filozoficzne
17.Pieśń zawsze posiada regularną budowę stroficzną. Pieśni Jana Kochanowskiego są sylabotoniczne z średniówką.
1) Sylaboniczny- w każdym wersie ma taką samą liczbę sylab (+/- 1)
2).Toniczny – jest jednakowy układ akcentów (+/- 1)
18.Pieśń XIX Jana Kochanowskiego;
1).Czy zdaniem Jana Kochanowskiego wszyscy ludzie zasługują na to by nazywać ich człowiekiem?
Jan Kochanowski uważa ,że nie wszyscy ludzie zasługują na to by nazywano ich człowiekiem . Mówi ,że szkoda nazywać człowiekiem osoby , które na to nie zasługują , nie umieją w pełni wykorzystać tego czym obdarzył ich Bóg.
2)Wyjaśnij na czym polega godność według poety z Czarnolasu.
Godność według Jana Kochanowskiego to coś ważnego , niezbędnego.
19.Jan Kochanowski –urodzony w roku 1530 w Sycynie koło Radomia , zmarł w roku 1584 w Lublinie , wybitny poeta staropolski. Pochodził ze szlacheckiej rodziny. Pisał już we Włoszech drobne utwory także pieśń „Czego chcesz od nas Panie ze Twe hojne dary”. Dostał się na dwór Zygmunta Augusta .Z dworem korony rozstał się po wyborze nowego króla Henryka Walezego i osiedlił się w Czarnolesie. Napisał „Odprawę posłów greckich” a wkrótce po niej parafraza Psałterz Dawida (1579) zaczerpnięta z Wulgaty. Największą pamięć zyskał dzięki Trenom ,napisał po śmierci córki Urszuli. Zmarł nagle w Lublinie 22 sierpnia 1584 i został pochowany w Zwoleniu.
20.Leonardo da Vinci ur. W 1452. w Toskanii ,zmarł 2 maja 1519 r. w Amboise we Francji. Uzdolniony Włoch :malarz , rzeźbiarz, architekt , konstruktor maszyn , filozof.
Do najbardziej znanych dzieł należą:
-Mona Lisa
-Ostatnia Wieczerza
-Madonna ze skał
-Dama z łasiczką
-Św. Anna Samotrzec
-madonna Benefis
Stworzył kilka projektów wynalazków:
-model spadochronu
- skrzydło
-aparat do nurkowania
-maszyna latająca
-płetwy
-łódź podwodna
-katapulta
-podnośnik do kolumn
22.Rola poezji
-wzbogaca nas duchowo
-zaspokaja nasze potrzeby emocjonalne
-zachęca nas do refleksji
-porusza ważne tematy(poezja tyrtejska)
-skarbnica wiedzy
23.”Niezwykłym i nie lada piórem opatrzony (XXIV , ks.II)
Wiersz jest sylaboniczny . Składa się z 6 zwrotek każda z nich składa się z 4 wersów. Każdy wers ma taką samą liczbę sylab. Podmiot liryczny mówi, że jest poetą zdolnym. Ma dwie osobowości . Jest kimś przeciętnym , normalnym a z drugiej strony jest indywidualistą , osobą wyjątkową .Poezja unosi poetę ponad szarość. Podmiot liryczny opowiada o swoim opiekunie , któremu dziękuje . Mówi także , że gdy umrze pozostanie po nim pamięć. Można tu poznać nawiązanie do dzieła „Wybudowałem pomnik „ Horacego. Dalej opisuje swoją przemianę gdy przenosi się w świat poezji i literatury który nie ma granic. Dzięki poezji może odwiedzić różne zakątki świata. Poezja zapewnia mu sławę na cały świat.
Poezja zapewnia nieśmiertelność a dzięki temu poeta staje się sławny i nieśmiertelny.
24.,,Do gór i lasów „ – Jan Kochanowski:
Fraszka jest apostrofą skierowana do przyrody . Tytułowe góry symbolizują coś stałego , nieprzemijającego a las ,życie coś nie trwałego . Autor wspomina czasy swojego dzieciństwa . Cieszy się ż powrócił do swojej małej ojczyzny , do miejsca swojej młodości. Wspomina ,iż będąc młodym nie bardzo chciał się ustatkować. Następnie wymienia miejsca które odwiedził Francję, Niemcy, Włochy. Opowiada o tym jak był studentem , jak brał udział w wyprawie inflanckiej. Następnie był dworzaninem i proboszczem. Świadczy to o tym że był człowiekiem doświadczonym . Jego życie było wędrówką , można je porównać do teatru w którym gra się różne role. Autor porównuje się do Proteusa. Mówi ,że nie może naprawić błędów Inie wie co będzie dalej. Utwór ma charakter autobiograficzny.
25.Fraszka- niewielki , zwykle zabawny , dowcipny , żartobliwy utwór napisany wierszem. Nazwę tego gatunku w języku polskim zawdzięczamy Janowi Kochanowskiemu, którego Fraszki są do dziś aktualnym wzorem poetyckim. Niegdyś dominowały fraszki o charakterze narracyjnym , obecnie przeważa tym utworów opartych na dowcipie językowym.
26.Mikłaj Rej – prawdziwy człowiek renesansu, pisarz, muzyk, polityk, człowiek interesu. Zasłynął jako bogaty właściciel ziemski , który dzięki własnej skromności i gospodarności dorobił się fortuny. Jest pierwszym polskim pisarzem który otrzymał nagrodę za swoją twórczość – wyła to wioska od Zygmunta Starego. Był człowiekiem , niewykształconym , mimo tego został autorem renesansowych arcydzieł:
1) „Żywot człowiek poczciwego”
2)”Krótka rozprawa między trzema osobami Panem , Wójtem i Plebanem”.
W czasie reformacji zmienił wiarę na kalwinizm.
27.Spór o Reja
Dotyczył tego iż jedni uważali że był on wybitny i wykształcony a inni uważali go za osobę która lubiła pić , jeść i dobrze się bawić.
28.”Żywot człowieka poczciwego”
Wnioski:
-człowiek jest uzależniony od przyrody , od pór roku
-natura jest dla człowieka źródłem życia , utrzymania
-człowiek jest tylko elementem tej natury
-człowiek jest wdzięczny naturze
W tekście jest wiele zdrobnień . Autor posługuje się wyliczeniami. Są to cechy charakterystyczne dla Mikołaja Reja .
29.Zaporzyczenia z języka włoskiego(małżeństwo Zygmunta Starego i Bony):
-wyrazy z dziedziny architektury i budownictwa( np. parapet)
-słownictwo muzyczne(np. mandolina)
-kulinarne(np. brokuł)
30. Ideał szlachcica , ziemianina :Życie człowieka jest spokojne , harmonijne , zorganizowane , radosne , szczęśliwe , zgodne z naturą.
31.Cechy stylu klasycznego:
-początek: świat jest poukładany, uporządkowany a artysta dąży do utrzymania tego porządku .
-jasność i prostota: dzieło sztuki są jasne i proste
-harmonia: spójność , wszystko jest poukładane
-synteza: łączenie , artysta wydobywa cechy istotne , odrzucając to, co przypadkowe i zmienne
-uniwersalizm- klasyczni twórcy wierzą w prawdy uniwersalne, ważne dla wszystkich
32.Hymn- podniosła , pieśń , chwaląca , sławiąca Boga , bóstwa, bohaterów, wielkie czyny, idee. Zawsze pisany stylem patetycznym.
33.Hymn narodowy- to pieśń , która dla danej społeczności narodowej jest wyrazem tożsamości narodowej.
34. Hymn,, Czego chcesz od nas Panie” został on dołączony do poematu ,, Zuzanna” , który został wydany w 1562 roku.
35.Jerzy Ziomek- uważał ,że hymn ten mógł powstać o wiele wcześniej w roku 1559 roku lub w 1560 roku.
36. DEUS ARTEFIX – (z łac.)- Bóg artysta
DEUD FEBER- Bóg rzemieślnik ,stwórca , budowniczy.
37.Pochwała niewidzialnego Boga poprzez widzialny świat- Jerzy Ziomek
,, Jest to poemat przepojony głębokim optymizmem”
„ Jest to manifest renesansowego optymizmu”
„ Jest to manifest humanistycznej religijności”
38.

Charakterystyka Boga Charakterystyka człowieka
- hojny , pan świata , wszechmogący
-wszechobecny , stworzył świat , artysta
-łaskawy , właściciel ,sprawuje władzę ,
-dobry , miłosierny -wdzięczny , chwali Boga ,oddany
-pewny miłości Boskiej , pokorny
-szczęśliwy ,pragnący opieki Bożej
-świadomy dobroci Boskiej
39.Dekameron-nazwa pochodzi od greckich słów deka=10 , hamera-dzień
Jest to zbiór stu nowel , które opowiadane są w ciągu 10 dni przez 10 osób( 7 kobiet , 3 mężczyzn), którzy uciekając przed zarazą schronili się na prowincji Florencji i tam umilali sobie czas bardzo sprośnymi myślami.
40.Bohaterami ,, Dekameronu” są sprytne kobiety , naiwni mężczyźni , zdradzani mężowie , fałszywi , księżą, kobiety lekkich obyczajów, którzy żyją chwilą obecną nie przejmuje się konsekwencjami i problemami.
41.1348 rok –data ta jest pamiętna dla całej Europy , ponieważ w tym czasie przez Stary Kontynent przeszła dżuma, która zabiła 1/3 ludności całego kontynentu. Ludzie reagowali w dwojaki sposób na dżumę. Pierwsi i tych było o wiele mniej próbowali izolować się od chorych .Cała reszta natomiast hedonistycznie korzystała z życia.
42.Nowela- gatunek prozy narracyjnej niewielkich rozmiarów o nieskomplikowanej fabule o jedno wątkowej akcji , silnie zarysowanych punkcie kulminacyjnym ,po którym następuje rozwiązanie akcji.
43.,,Nowela z sokołem”- nazwa pochodzi od noweli Pt. „Sokół” ,która została opowiedziana piątego dnia. Charakteryzuje się ona tym iż akcja skupia się wokół jednego motywu, który powraca w najistotniejszych momentach utworu.
44.Francesco Petrarka- należy do najwybitniejszych twórców włoskiego renesansu. Sławę przyniosły mu liczne sonety , pisane dla Laury którą jak głosi legenda widział tylko raz w życiu w Kościele w Awinionie.
45.Jest to miłość idealna. Wywołuje w człowieku sprzeczne uczucia. Kobieta jest dla poety aniołem , bóstwem .
46.Sonet to gatunek literacki , którego jedynym wyznacznikiem jest budowa stroficzna (utwory składają się z 4 zwrotek, które dają nam w sumie 14 zwrotek).
47. SONET
- włoski -francuski
48.Bohaterem poezji jest osoba zwykła, szara, która przedstawia nam swój świat.
49.Oksymoron- to połączenie dwóch wyrazów wykluczających się wzajemnie: biała-czerń
50.Antyteza to wypowiedź w której zdania wykluczające się na wzajemnie.
51.Panna XI Z Pieśni świętojańskiej o sobótce
Utwór opowiada o kobiecie o imieniu Dorota. Autor opisując ją stosuje wiele porównań. Dorota jest kobietą niepowtarzalną , wyjątkową. Wyróżnia się z pośród innych kobiet.
52.” O doktorze Hiszpanie „
Bohaterem jest doktor Hiszpan , który podczas wieczerzy odchodzi spać. W tym czasie jego przyjaciele postanowili go odwiedzić i poczęstować alkoholem. Doktor nie chciał ich wpuścić więc weszli rozwalając drzwi. W końcu doktor dłużej nie odmawiał , i poczęstował się dziewięcioma kieliszkami. Towarzysz doktora cechuje nachalność.
53.Fraszka na dom w Czarnolesie”
Fraszka ta jest sentymentalna , opowiada o domu rodzinnym autora .Fraszka ma charakter modlitwy dziękczynnej. Jest apostrofą skierowaną do Boga. Podmiot liryczny dziękuje Bogu za wszystko i prosi o łaskę i zdrowie.
54.Odprawa posłów greckich-jedyny dramat antyczny .Pieśń „Wy , którzy pospolita rzeczą władacie” jest jednym z chórów pierwszej polskiej tragedii naśladującej wzory antyczne.
55.Liryka patriotyczna ma na celu przypomnienie nam o swojej narodowości , ma pokrzepić do walki w obronie ojczyzny. Jest w niej ukazana miłość do ojczyzny.
56.Cnota- była najważniejszym pojęciem w nauce starożytnych stoików. Oznaczała ona doskonałą harmonię wewnętrzną , która powinna panować w duszy mędrca. Dzięki niej nic nie jest w stanie zaburzyć jego spokoju.
57.”Nie masz po raz drugi nie masz wątpliwości”- Rozważania na temat wartości jaką jest cnota.
58.Fortuna –to rzymska bogini kapryśnego szczęścia. Przedstawiano ją zwykle jako kobietę z zawiązanymi oczami trzymającą w dłoni rog obfitości i ślizgającą się po morzu , kuli lub kole. Mówiono ,że Fortuna ma dwie twarze jedną biała –dobrą , szczęśliwą , drugą natomiast czarną –zła, smutna. Główną cechą tego bóstwa jest zmienność.
59.Theatrum mundi –świat jako teatr. Cały świat jest teatrem .Bóg jest reżyserem , scenarzystą . Nasze życie jest scenariuszem boskim .Ludzie są zaledwie marionetkami w rękach Boga.
60 Topos świat –teatru ma dwa źródła jedno sakralne pochodzące od św. Piotra a drugie od stoickiego filozofa Epikteta. (o żywocie ludzkim)
61.Topos człowieka Bożego igrzyska .Bóg jest reżyserem a człowiek jest zaledwie marionetką .( człowiek Boże igrzyska).