Antyk - opracowanie na powtórkę i do matury
Antyk
1. Chronologia i nazewnictwo epoki :
Starożytność – w historiografii europejskiej okres dziejów najstarszych cywilizacji Europy i Bliskiego Wschodu, od około 4000 roku pne do 476 roku ne
Antyk – świat starożytny, głównie kultura gracko- rzymska, rozwijająca się w basenie Morza Śródziemnego
Klasyczny – antyczny, odnoszący się do kultury starożytnej, dążący do harmonii, typowy, wzorcowy, doskonały
2. Filozofia epoki
- Tales z Minetu ( VII wiek pne, woda prasubstancja, joński filozof przyrody)
- Pitagoras ( VI wiek one, uznawał dwoistość materii, człowiek = ciało +dusza, dedukcja matematyczna jako sposób rozwiązywania problemów, świat = matematyczna doskonałość )
- Sokrates ( V/IV wiek pne, jasno określał normy etyczne- dobro, zło; mistrz dyskusji; znany z twierdzenia "Wiem ze nic nie wiem" )
- Platon (V/IV wiek pne, ; założyciel Akademii Platońskiej, twórca pojęcia „jaskinia platońska” – czyli koncepcji idealistycznej, wierzył że szczęście to doskonałość moralna)
- Arystoteles ( napisał "Poetykę" , "Logikę", znalazł zastosowanie harmonii we wszystkich dziedzinach życia; dedukcja matematyczna, uznawał obiektywizm za dobro, relatywizm za zło, uczył odporności na sofistykę)
- Heraklit z Efezu - VI/V wiek pne "panta rei"; wszystko się zmienia w przyrodzie; ogień jedynym niezmiennym żywiołem)
- Sofiści (filozofowie mądrości, za pomocą zręcznego rozumowania i przeskoków myślowych nadawali fałszywym twierdzeniom pozory prawdy)
- Stoicyzm ( III wiek pne , Zenon z Kitionu, uznawał etykę surowej cnoty, najlepsza wg. Nich była równowaga duchowa);
- Epikureizm (Epikur - filozof materialista, przyjemność i uciechy życia to jedyne do czego należy dążyć)
3. Teatr i dramat antyczny
Dramat – jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich; oparty na tekście scenicznym; gr. Drama znaczy działanie;
Tragedia – tragos +ode = Kozioł + pieśń (źródłosłów słowa tragedia)
Komedia – Komos + ode = wesoły pochód + pieśń
Geneza tragedii
a.) dytyramb – grecka odmiana liryki chóralnej, pieśń na cześć Dionizosa podczas Dionizji (świąt), Arion przekształcił ją w gatunek literacki)
b.) dramat satyrowy – nazwa pochodzi od satyrów (towarzysze Dionizosa) dialogi odbywały się między ludźmi przebranymi za satyrów;
c.) tragedia – koźla (satyrowa) pieśń
Wygląd teatru: orchestra, proskenion (scena), scene (buda garderoba) – wszystko pod otwartym niebiem
Rozwój tragedii:
a.) Tespis – VI wiek pne, wprowadza 1 aktora (tzw. Opowiadacz) oraz dialog sceniczny i maskę
b.) Ajschylos – 525 – 456 r pne; wprowadza 2 aktora, napisał 90 tragedii (np. „Oresteje”)
c.) Sofokles – 496 – 404 r pne; wprowadza 3 aktora i postacie kobiece, ogranicza partie chóru; napisał 123 sztuki (np. „Antygona”)
d.) Eurypides – 480-406 r pne; napisał 70 tragedii (np. „Medea”)
Schemat strukturalny tragedi:
a.) prolog- ma charakter informacyjny, wprowadza w akcje, ma formę dialogu;
b.) parados – pieśń powitalna
c.) epeisodia – partie mówione
d.) stasima – pieśni chóru; mają charakter komentujący wydarzenia;
e.) komos – lament, kulminacja tragedii;
f.) exodos – pieśń na wyjście chóru
Zasada trzech jedności
a.) miejsca – akcja odbywa się w jednym miejscu
b.) akcji- może istnieć tylko jeden wątek- główny
c.) czasu – czas trwania akcji nie może przekroczyć doby
Odstępstwo do tej zasady zrobił Eurypides. Wg zasady trzech jedności jedynie pieśni mogły przenosić w czasie, informując o przedakcji i jej skutkach.
4. „Antygona” Sofoklesa
a.) Antygona – jest postacią odważną, charakteryzuje ją upór i statyczność, poświęca się, kocha brata, jest zuchwała wobec Kreona; ZACHOWUJE PRAWO BOŻE;
b.) Kreon- postać dynamiczna, nie uznaje kompromisów, opiera rząd na PRAWI PAŃSTWOWYM;
c.) Prawo Boże – skupienie się na jednostkach, jest stałe i odwieczne, uchwalane przez siłę wyższą, prawo to jest niepisane, opiera się na miłości
d.) Prawo Państwowe – skupienie się na ogóle; jest zmienne, człowiek może je zmieniać, jest prawem pisanym, oparte na racjonalizmie
Antygona jest dramatem antytez!
Katharsis – oczyszczenie ze zbędnych emocji;
Tragizm – istotą tragizmu jest niemożliwy do rozwiązania konflikt dwóch równorzędnych racji, wybór jednej jest nieunikniony, pociąga on za sobą zagładę drugiej wartości w konsekwencji jest on wyborem złym, bohater wraz z rozwojem akcji zmierza nieuchronnie ku katastrofie ponieważ ciąży nad nim „wina tragiczna”.
5. Horacy:
65 – 8 rok pne, syn wyzwolonego niewolnika; pisał pieśni (karmina) później zwane odami, satyry, listy poetyckie;
najbardziej znane utwory: „O co poeta prosi Apollina” oraz „Exegi monumentum” ze znanym cytatem „non omnis moriar” – nie wszystek umrę
6. Poetyka Antyku
a.) Tyrtajos (Tyrteusz) – spartanin; żył w VII wieku pne; uważał że najbardziej zaszczytna i najgodniejsza jest śmierć w walce za ojczyznę , pisał elegie patriotyczne o tematyce żołniersko – patriotycznej; znany cytat: „z tarczą lub na tarczy”
b.) Safona – VII/VI wiek pne, słynna patronka poetek; otoczona była dziewczętami, które uczyła o miłości i sztuce, wprowadziła strofę saficką (typ personifikacji)
c.) Anakreont – żył w Vi wieku pne; pisał anakreontyki czyli utwory sławiące uroki życia (uczty, zabawy, miłość ), miały pogodną tematykę, ich bohaterem był Eros; jego poezja towarzyszyła ucztom i była elementem zabawy
d.) Symonides – VI/V wiek pne; tworzył wiersze elegijne, żałobne, wiersze filozoficzne (mówiące o przemijaniu i zmienności losu); znany z epigramatów (napisów na grobach czy pomnikach);
7. Homer „Iliada” i „Odyseja”
Homer – nazywany boskim ślepcem; legenda mówi że żył w biedzie i był ślepy; nie znamy okoliczności urodzin i śmierci wędrownego rapsoda; 7 miast spiera się o miejsce urodzenia Homera; w XIX wieku unitaryści spierają się z pluralistami o to czy Homer był autorem obydwu dzieł;
Metody narracji : częste retrospekcje ( wprowadzające w wydarzenia przedakcji); retardacje(zawieszenia akcji w momencie największego napięcia); śmiały zamysł kompozycyjny;
Artyzm formy w wykonaniu Homera:
a.) heksametr – opary na specyficznym układzie sylab i akcentów; melorecytacja;
b.) porównania homeryckie – ich specyfika polega na tym , że są bardzo rozbudowane;
c.) narracja – wszechwiedząca, wszechobecna, obiektywna
d.) epitety – jednorazowe i stałe (np. „boski Apollo”)
e.) inwersja stylistyczna, wykrzykniki, apostrofy, metafory, antytezy
Przygody Odyseusza w „Odysei”
a.) Odys w kraju Lotofagów
b.) Wyspa Polifema
c.) Wyspa Eola- boga wiatrów
d.) Zawód Odysa na przyjaciołach
e.) Wyspa Lajstrygonów
f.) Roczny pobyt u Kirke
g.) Kraina mroku – Kimeria
h.) Wyspa Syren
i.) Przeprawa koło jaskiń Skylly i chabrydy
j.) Wyspa Boga Słońca
k.) Odys „więźniem” na Ogigi wyspie Kalipso
l.) Wyspa Schenia Feaków
m.) Powrót od Itaki
8. Mitologia
Mit- jest opowieścią , jedną z najstarszysz form narracji, która wyraża i organizuje wierzenia danej formacji kulturowej; związane z powstaniem świata; mit wyraża emocje, archetypy, wzory uczuć i zachowań; objaśnia świat; mity często mają charakter baśniowy i fantastyczny oraz metafizyczny wymiar
Funkcje mitów:
a.) poznawcza – objaśniała niezrozumiałe zjawiska świata i przyrody
b.) światopoglądowa - dawała wyobrażenie o początkach świata
c.) sakralna – mity przekazywały wzorce rytuałów i obrzędów religijnych
Podział mitów:
a.) teogoniczne – theos- bóg; opowiadały o powstaniu bogów;
b.) kosmogoniczne – kosmos – świat ; o powstaniu świata;
c.) antropogeniczne – o powstaniu ludzkości
d.) genealogiczne – o historii rodów
archetyp – pra-wzory zachowań ludzkich
toposy – miejsca, znaki o szczególnym znaczeniu
9. Biblia
Nazwa Biblii:
a.) biblion - zwój papirusu; biblios - łodyga papirusu; biblia –księgi
b.) biblia- pismo święte, zbiór pism sakralnych; święta księga wszystkich chrześcijan
Czas powstania Biblii
a.) Stary Testament – XIII wiek pne do I wieku pne
b.) Nowy Testament – 51 – 96 r ne
Podział Biblii :
a.) Stary Testament – dzieje przymierza mojżeszowskiego, zawiera 46 ksiąg
b.) Nowy Testament – dzieje przymierza z Jezusem, zawiera 27 ksiąg
c.) Najstarszą częścią Biblii to Pięcioksiąg Mojrzesza – Ks. Rodzajów (genezis); Ks. Wyjścia(exodus); Ks. Kapłańska; Ks. Liczb; Ks. Powtórzonego Prawa;
Księgi Biblii dzielimy na:
a.) historyczne – Pięcioksiąg Mojrzesza; Ks. Sędziów; Ks. Samuela; 4 Ewangelie (Mateusza, Marka, Łukasza, Jana); Dzieje Apostolskie;
b.) Dydaktyczne – Ks. Hioba; Ks. Koheleta; KS. Psalmów; Pieśń nad Pieśniami; Listy (św. Paweł);
c.) Prorockie – Ks. Jeremiasza; Ks. Izajasza; Ks. Ezechiela; Apokalipsa Św. Jana
Języki Biblii: hebrajski (Stary Testament ); grecki ( Nowy Testament); aramejski –sporadycznie
Najważniejsze tłumaczenia Biblii na grekę i łacinę:
a.) Septuaginta – prace 70 uczonych, najstarszy przekład Biblii na grecki; w Aleksandrii;
b.) Wulgata – od słowa vulgatus- najbardziej rozpowszechniony; Św. Hieronim, na łacinę; w V wieku ne
c.) Biblia Marcina Lutra – XVI wiek ; na niemiecki
Polskie tłumaczenia Biblii:
a.) „Biblia Królowej Zofii” – XV wiek ne – tylko Stary Testament; inaczej zwana biblią szaroszpatacką
b.) Biblia Jakuba Wujka – XVI wiek ne
c.) Leopolity XVI wiek
d.) Biblia tysiąclecia – uczciła 1000 lecie chrześcijaństwa; Bernarydni tynieccy;