Frazeologizmy mitologiczne

1. Pięta Achillesa - słaby, czuły punkt
Pochodzenie: Matka Achillesa, bogini Tetyda, po urodzeniu syna wykąpała go w Styksie, aby uczynić jego ciało odpornym na zranienia. Trzymała go za piętę i ten fragment ciała Achillesa był nieodporny na rany.

2. Puszka Pandory - źródło nieszczęść i kłopotów
Pochodzenie: Zeus nakazał Hefajstosowi, by ten stworzył przepiękną kobietę, Pandorę, którą następnie bogowie obdarowali szczelnie zamkniętą puszką i zaprowadzili przed chatą Prometeusza. Tytan wyczuł podstęp i nie przyjął jej do siebie. Wtedy dziewczyna poszła do brata Prometeusza – Epimeteusza, który ożenił się z Pandorą i wbrew wszelkim przestrogom zajrzał wraz z żoną do tajemniczej puszki. Z pojemnika natychmiast wydostały się na świat wszelkiego rodzaju choroby, troski i cierpienia.

3. Szata Dejaniry - źródło niekończących się cierpień, od których nie można uciec
Pochodzenie: Centaur Nesoss umierając polecił żonie Heraklesa, Dejanirze, swoją krew, jako środek, który miał zapewnić jej trwałą miłość małżonka. Chciał w ten sposób zemścić się na Heraklesie, gdyż nasączona jadowitą krwią centaura koszula zaczęła wżerać się w skórę herosa, zadając mu niewymowne cierpienia. Dejanira powiesiła się z rozpaczy, a Herakles postanowił spalić się na stosie. Wtedy bogowie zabrali go na Olimp i uwolnili od bólu.

Argusowe oko - czujne, baczne, podejrzliwe oko, lub spojrzenie; czujny wzrok
Pochodzenie: Argus był stuokim potworem, znanym z tego, że zawsze czuwał, bo gdy spało jego pięćdziesięcioro oczu, drugie pięćdziesiąt bacznie obserwowało otoczenie. Argusa pokonał dopiero Hermes, kiedy na polecenie Zeusa uwalniał piękną Io, którą stuoki potwór trzymał w niewoli. Hermes przedstawił się Argusowi jako wędrowny śpiewak i gawędziarz, po czym tak długo zanudzał potwora swoimi historiami, aż ten zasnął jak kamień. Wtedy Hermes zabił Argusa i nieszczęsna Io była wolna.

wisieć na kimś jak miecz Damoklesa - stanowić nieustające źródło zagrożenia
Pochodzenie: Damokles był dworzaninem Dionizjusza I starszego, tyrana Syrakuz. Damokles schlebiał swemu władcy bez umiaru, w końcu ten postanowił, że pokaże słudze, jak to jest być monarchą. W tym celu rozkazał Damoklesowi by zasiadł na jego miejscu, a nad głową zawiesił mu na końskim włosie miecz. Był to symbol zagrożeń i niebezpieczeństw bezustannie czyhających na władcę.

węzeł gordyjski - trudny do rozwiązania problem, skomplikowana
Pochodzenie: W świątyni Zeusa w Gordion znajdował się kunsztowny węzeł z łyka zamocowany przy wozie. Według przepowiedni ten kto go rozwiąże, miał zostać władcą Azji Mniejszej. Aleksander Macedoński rozwiązał ten problem rozcinając węzeł mieczem.

stajnia Augiasza - miejsce zaniedbane, nie sprzątane od dawna, bałagan i brud
Pochodzenie: Król Augiasz miał stajnię, w której stało trzy tysiące wołów. Stajnia od trzydziestu lat nie była sprzątana. Dopiero Herakles ją oczyścił puszczając przez nią nurt rzeki.

nić Ariadny - pomoc w rozwiązaniu problemu, w wyjściu z trudnej sytuacji
Pochodzenie: Ariadna, córka króla Minosa, podarowała ateńskiemu bohaterowi, Tezeuszowi, kłębek wełny, aby mógł odnaleźć wyjście z labiryntu po pokonaniu Minotaura. Tezeusz przymocował kłębek przy wejściu i idąc rozwijał nitkę. Potem, zwijając ją, odnalazł wyjście.

jabłko niezgody - przyczyna konfliktu
Pochodzenie: Jabłkiem niezgody nazwane zostało złote jabłko z napisem "dla najpiękniejszej" rzucone przez boginię Eris podczas wesela Tetydy.Parys, na polecenie Zeusa miał rozstrzygnąć spór między Herą, Afrodytą i Ateną, o to, która z nich jest najpiękniejsza. Parys wybrał Afrodytę, która pomogła mu w uprowadzeniu Heleny, żony króla Sparty Menelaosa. Porwanie Heleny stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny trojańskiej.

złote runo - bezcenny, legendarny skarb
Pochodzenie: Było to runo cudownego baranka zawieszone na drzewie, w gaju w Kolchidzie i strzeżone przez stugłowego smoka, który nigdy nie spał. Jazon, grecki bohater, zdobył to runo przy pomocy Medei – czarownicy.

róg Amaltei - niewyczerpane źródło wszelkiego dobrobytu
Pochodzenie: Zeus w dzieciństwie karmiony był mlekiem kozy Amaltei, którą bardzo kochał. Kiedy zwierzę złamał sobie róg, młody bóg wziął go w ręce i pobłogosławił. Od tej pory róg napełniał się wszystkim czego zapragnął jego właściciel.

ikarowe loty - śmiałe ryzykowne plany, które mogą się tragicznie skończyć
Pochodzenie: Ikar był synem Dedala. Na skrzydłach zbudowanych przez ojca z piór i wosku ( mimo ostrzeżeń ojca) wzniósł się za blisko słońca, co spowodowało, że wosk stopił się, a Ikar spadł do morza gdzie zginął.

ogród Hesperyd - bogactwo, którego nie można zdobyć
Pochodzenie: gaja w prezencie ślubnym podarowała Herze jabłoń, która rodziła złote owoce. Jabłoni strzegły trzy siostry, Hesperydy i stugłowy, nieśmiertelny smok.

między Scyllą i Charybdą - znaleźć się w niebezpieczeństwie, znaleźć się w sytuacji zagrożenia z dwóch stron
Pochodzenie: Odyseusz w czasie żeglugi do domu musiał przepłynąć między dwoma potworami morskimi: Scyllą i Charybdą. Statek ocalał, ale sześciu ludzi z załogi porwała Scylla.

syzyfowa praca - praca bezcelowa, bezsensowna, nie przynosząca żadnych efektów
Pochodzenie: Syzyf po śmierci znalazł się w Tartarze (krainie potępionych), gdzie wciąż wtacza pod stromą górę ogromny głaz, a kiedy głaz dosięga szczytu – spada. Męka Syzyfa będzie trwała tak długo, dopóki głaz nie stanie na szczycie, a z wyroku bogów nigdy się to nie stanie.

Tantalowe męki - męczarnie wynikające z pożądania rzeczy, które znajdują się na wyciągnięcie ręki w wielkiej obfitości, a jednak są niedostępne
Pochodzenie: Tantal dopuścił się okrutnej zbrodni i świętokradczego czynu. Zaprzyjaźniony z bogami zaprosił ich na ucztę, na której jako danie główne podał pieczeń ze swojego syna – Pelopsa. Oburzeni bogowie przygotowali mu okrutną karę: w Tartarze Tantal stoi po pas w wodzie, ale nie może się napić, bo woda przed nim ucieka; nad jego głową zwieszają się piękne, soczyste jabłka, ale on nie może ich dosięgnąć. Ponadto zawieszono nad nim skałę, która ustawicznie chwieje się, jakby za chwilę miała spaść. Tantal cierpi męki głodu, pragnienia i strachu.

koń trojański - złowrogi, niebezpieczny podarunek, zdobycz przynosząca zgubę, podstęp, fortel
Pochodzenie: Odyseusz namówił Greków do podstępu: wsiedli na okręty i udawali, że odpływają spod Troi. Na wybrzeżu zostawili dużego, drewnianego konia. Trojańczycy sądzili, że jest to dar bogów i wprowadzili konia do miasta. We wnętrzu budowli ukryli się wojownicy greccy. Nocą otworzyli wojsku bramy i zaatakowali miasto. Troja została zdobyta.

bunt prometejski- bunt przeciwko bogom, Bogu, prawu, wzniesiony w imię bezinteresownej miłości do ludzi, połączony z gotowością oddania życia za sprawę, do której ma się przekonanie. Jego początki znajdujemy w micie o Prometeuszu, w którym dowiadujemy się o postawie herosa, który wykradł ogień.

Feniks z popiołów- wieczne odradzanie się, zmartwychwstanie, żywotność. Sama nazwa Feniksa pochodzi z ornitologii, ponieważ Feniks był ptakiem uważany za symbol Słońca. Są jednak wierzenia, iż Feniks był purpurowo- złoto- ognistym upierzeniu, który co 1461 lub co 7006 lat przylatywał do Heliopolis, aby po trzech dniach znów odlecieć.

Kastor i Polluks- nierozłączni przyjaciele, dozgonna i wieczna przyjaźń. Bliźniacy Kastor i Polideukes (Polluks) odebrali surowe wychowanie. Uczono ich biegać, strzelać z łuku, walczyć oszczepem i dzidą. Niedostępne, zalesione zbocza Tajgetu, w których się wychowywali, obdarzyły ich nadludzkim zdrowiem i siłą. Polideukes był straszny w walce na pięści, Kastor zaś nie miał sobie równych w ujeżdżaniu najdzikszych koni. Byli wzorem miłości braterskiej, zawsze nierozłączni. Przyzwyczajono się nie wymieniać ich oddzielnie, lecz obejmować wspólnym imieniem Dioskurowie - synowie Zeusa.

koło Iksjona- bezkresne męczarnie, katusze, które nie mają końca, wieczne cierpienie. Powiedzenie wzięło się stąd, że król Lapitów w Tesalii targnął się na cześć Hery, małżonki Zeusa i za to został strącony do Tartaru i wpleciony w stale obracające się koło ogniste.

pod Egidą- wg mitologii greckiej, tarcza Zeusa wykuta przez Hefajstosa (wg innej wersji, zrobiona ze skóry kozy Amaltei). Była ona atrybutem boga nieba i piorunów. Dała (jeszcze wtedy młodemu) Zeusowi zwycięstwo nad złym ojcem Kronosem, który wcześniej pożarł jego rodzeństwo. We współczesnym języku funkcjonuje oznacza pod opieką, przewodnictwem, auspicjami, patronatem, osłoną, puklerzem.

bazyliszkowy wzrok- to wzrok przenikliwy, hipnotyzujący i czasami nawet groźny. Takie może być również spojrzenie. Frazeologizm wziął się od nazwy bazyliszka, który czasem nazywany królem węży. Było to mityczne stworzenie, pojawiające się w legendach, podaniach i bajkach wielu narodowości.

syreni śpiew- to czarujący, urzekający, kusicielski, uwodzicielski śpiew wykonywany przez zwierzęta morskie, zwane syrenami. Bardzo często ulegali im marynarze i wodni podróżnicy, którzy poddawali się całkowicie władaniu pięknych pół- ryb i pół- kobiet. W mitologii śpiew znany już od czasów Odyseusza, którego losy opisane są w "Odysei" Homera, po wojnie trojańskiej wracał przez 10 lat do Itaki.

wierność Penelopy- to zbitka słów powiązana z mitem o Odyseuszu powracającym spod Troi. Podczas wojny trojańskiej, jak i po jej zakończeniu, żona Odyseusza, cały czas czekała na powrót męża, mimo, iż miała wiele niezręcznych sytuacji z innymi mężami. Ten związek może oznaczać wierność po ostatnią grobową deskę, czyli wierność wytrwałą, która przetrwa najgorsze męki.

narcyzm- postawa zachwycania się samym sobą, stawianie się na piedestale piękna i idealności. Jest to również czerpanie przyjemności z oglądania siebie samego. Rodzi postawy ekshibicjonistyczne. Nazwa pochodzi od zachowania się mitycznego chłopca Narcyza, w którym kochały się wszystkie nereidy, driady, ..., skończywszy na najadach. Pewnego dnia, podczas polowania, chłopak postanowił napić się wody w pobliskim jeziorze i gdy zobaczył siebie odbitego w lustrze wody, zakochał się od pierwszego wejrzenia. Najbardziej nieszczęśliwa stała się nimfa Echo.

ugodzony strzałą Amora- to określenie osoby zakochanej w kimś od pierwszego wejrzenia, bezgraniczna miłość. Symbol osób zakochanych i tych, które wiążą ze sobą swą dłuższą przyszłość. Nazwa pochodzi od mitologicznego bożka miłości Amora, który to z powodu, że i był synem Afrodyty i Aresa, strzelał do ludzi strzałami, po których czasami obcy i obojętni sobie ludzie, wpadali w swe objęcia, wyznając sobie miłość.

beczka Danaidy- to określenie trudnej i bezowocnej pracy, podobnej do pracy Syzyfa, króla Koryntu. W mitologii określenie to pojawiło się po przewinieniach Danaid (córek Danaosa, króla Argos), które za zabicie swych mężów, za karę musiały napełnić dziurawą beczkę stojącą nad płomieniami w Tartarze.

szyszak Hadesa- to inaczej czapka niewidka, dzięki której, osoba po jej założeniu stawała się niewidzialna dla otoczenia. W rzeczywistości nazwa przenikła do mitologi greckiej, jak i japońskiej, jako fikcyjne nakrycie głowy.

Kompleks Edypa - podświadomy pociąg seksualny chłopca do matki, łączący się ze strachem przed ojcem jako rywalem i niechęcią do niego, lękiem przed jego karą i poczuciem winy.
Wyrocznia ostrzegła króla tebańskiego – Lajosa, że polegnie z ręki własnego syna, który ożeni się z jego żoną, a swoją matką. Jokastą. Gdy im się narodził syn, przekłuli mu pięty żelaznymi kolcami, związali i wyrzucili w górach. Dziecko znaleźli pasterze, a następnie zanieśli do Koryntu.

Kompleks Elektry – podobne zjawisko psychiczne, jak kompleks Edypa. Podświadomy pociąg seksualny dziewczynki do ojca, łączący się ze strachem przed matką jako rywalką i niechęcią do niej, lękiem przed jej karą oraz poczuciem winy.
Elektra była córką Agamemnona i Klitajmestry, która wraz z bratem Orestesem zabiła swą matkę, by pomścić zmordowanego przez nią ojca.

Objęcia Morfeusza – zapaść w sen, zasnąć. W mitologii greckiej Morfeusz to jednen z trzech synów boga snu – Hypnosa, zsyłający marzenia senne.

Sąd Parysa – sytuacja, w której trudno podjąć odpowiednią decyzję, jest to niemal niemożliwe. Parys miał ocenić, która bogiń jest najpiękniejsza i podarować jej złote jabłko. Jabłko otrzymała Afrodyta, co później przyczyniło się do wybuchu wojny o Troję.

Ślepa sprawiedliwość – jest to sprawiedliwość taka sama dla wszystkich. Temida była boginią prawa, porządku i sprawiedliwości. Przedstawiana z zawiązanymi oczami z wagą i mieczem.

Koło fortuny – zrządzenie losu, raz jest lepiej, raz gorzej. Fortuna to bogini losu, urodzaju i szczęścia. Jest przestawiana z zawiązanymi oczyma i z rogiem obfitości. Nieraz także z kołem lub gałązką oliwną.

Marsowa mina – o wyrazie twarzy: taki, który jest wyrazem niezadowolenia, groźny, posępny. Mars był odpowiednikiem greckiego Aresa. Był bogiem wojny niesprawiedliwej, wrogi ludziom i bogom.

Dziesiąta muza - to określenia filmu i kina w szerokim tego słowa znaczeniu. Muzy to początkowo opiekunki Apolla, które występowały w jego orszaku. Były córkami Zeusa i Mnemosyne.

Jedenasta muza - to w dzisiejszych czasach, dość płynne określenie telewizji i Internetu. Pochodzenie tego frazeologizmu jest identyczne jak powyższe.

Ogień prometejski - natchnienie, zasada życia. Pochodzenie zawdzięczamy Prometeuszowi tytanowi, który chcąc ulżyć ludziom, wykradł kilka iskier z wozu Heliosa. Został za to skazany na ogromne męki, ponieważ narażony został na wyjadanie odrastającej wątroby. Uratowany został przez Heraklesa.

Chimeryczny charakter - to charakter kapryśny, dziwaczny, nieprzewidywalny. Nazwa pochodzi od Od Chimery, potwora, łączącego cechy lwa, kozy i węża.

Drakońskie prawo - prawo niezwykle surowe, mające charakter zemsty. Określenie wywiedzione od imienia prawodawcy i reformatora, Drakona

Kraina cieni - przenośnie: świat umarłych, niewidzialnych. Krainą tą nazwany jest inaczej Hades (Tartar), w którym szefem jest Hades.

Tytaniczna praca - wyczerpująca, bardzo ciężka praca. Nazwa pochodzi o ludzi o nadludzkiej sile i umiejętnościach. Zaliczamy do nich między innymi: Kronosa, Reję, Okeanosa, Tetydę i wielu innych.

Wejść na Parnas - osiągnąć sukces na przykład literacki. Wzgórze lub górę Parnas uważano za siedzibę poezji i muzyki. Tworzył tam sam Apollo i jego muzy. Również tam znajdowała się najważniejsza grecka wyrocznia, w której można było usłyszeć głos Pytii. Z górą tą wiąże się również mit o potopie.

Woda letejska - po jej wypiciu zapomina się o swoim życiu na ziemi. Jest swoistym symbolem zapomnienia. Nazwa związku pochodzi od Lete, rzeki zapomnienia w Hadesie. Niektóre greckie wierzenia mówiły o tym, że dusze musiały pić wodę przed reinkarnacją, aby nie pamiętać swoich przeszłych żywotów.

Wyrocznia delficka - mieć widzenie, wizję, przepowiadać coś komuś. Nazwa pochodzi od miejsca, w którym się znajdowała, czyli od Delf miasta w paśmie górskim Parnasu, o którym mowa wyżej.

Olimpijski spokój - powaga, panowanie nad emocjami. Podczas igrzysk przerywano walki i wojny, co powodowało wśród wszystkich opanowanie emocji.

Paniczny strach - niepohamowany, nagły, często nieuzasadniony strach, przerażenie. Takie uczucia wzbudzał w ludziach koszmarnie brzydki grecki bóg pasterzy - Pan.

Dosiąść Pegaza - próbować sił w poezji, pisać wiersze. Pegaz to skrzydlaty koń Zeusa (od uderzenia jego kopyta miało wytrysnąć Źródło Hipokrene, z którego woda dawała natchnienie poetom. Zrodzony został z krwi Meduzy. Pegaz zamieszkiwał okolice źródła Pirene na Akrokoryncie. Znalazł go tam Bellerofont, który przy użyciu złotego wędzidła otrzymanego od Ateny, zdołał okiełznać rumaka. Przy jego pomocy heros pokonał Chimerę, planując następnie wznieść się na jego grzbiecie na szczyt Olimpu.

Pępek świata - ironicznie to najważniejsza osoba, rzecz, bądź człowiek zarozumiały, który sądzi, że jest najważniejszy. Według mitów świątynia w Delfach miała być środkiem świata.

Piękna Helena - przedmiot wielkiego sporu o coś, symbol wielkiej miłości, dla której ktoś jest gotów poświęcić wszystko. Z mitologii żona Menelaosa, króla Sparty. Jej porwanie stało się bezpośrednią przyczyną wojny trojańskiej.

Pole elizejskie - raj, kraina wiecznego szczęścia, w której znajdują się dobre dusze (wersja według religii chrześcijańskiej). W mitologii pola te były miejscem biesiad w krainie wiecznej szczęśliwości. Częściej jednak przedstawiana jako kraina nad Oceanem, na zachodnich krańcach świata – miejsce wiecznej szczęśliwości i wiecznej wiosny. Panował tam Kronos, syn Gai (Matki Ziemi) i Uranosa (Pana Niebios), a jednocześnie ojciec Zeusa i Hadesa. Starożytni grecy wyobrażali sobie życie po śmierci jako mniej ciekawe niż na Ziemi. Dusza zmarłego po przepłynięciu rzeki Styks w łodzi starca Charona, stawała przed trybunałem trzech sędziów. Tam dusza była sądzona, następnie szła w jedno z trzech miejsc spoczynku wiecznego; m.in. na Elizje. Sprawiedliwi kierowali się na prawo do rzeki zapomnienia - Leto. Napiwszy się z niej wody, zapominali o ziemskim życiu.

Powrót do Itaki - szczęśliwy powrót do ojczyzny lub do domu. Wiąże się z ponad dziesięcioletnią podróżą do domu samego Odyseusza.

Pyrrusowe zwycięstwo - zwycięstwo opłacone nadmiernymi ofiarami. Nazwa pochodzi od imienia króla Epiru, Pyrrosa, który w III w. p.n.e. toczył wojnę z Rzymem i jego okupionej dużymi stratami, wygranej w bitwie pod Ausculum w roku 279 p.n.e.. Wedle starożytnych historyków Pyrrus miał powiedzieć po bitwie do gratulujących mu sukcesu oficerów: "Jeszcze jedno takie zwycięstwo i będę zgubiony". Odnosiło się to do tego, iż zwycięstwo kosztowało Pyrrusa ok. 3-4 tys. zabitych i dużą liczbę rannych (w sumie kilkanaście procent składu osobowego armii), które to straty w warunkach wojny prowadzonej na obcym terytorium były nie do uzupełnienia, natomiast Rzymianie, mimo iż ich straty były blisko dwukrotnie większe, operując na własnej ziemi z łatwością mogli sformować nowe legiony.

Sfinks - zagadka, tajemnica trudna do rozwiązania. Był to potwór o ciele lwa, twarzy i piersi kobiecej i skrzydłach ptaka. Porywał ludzi i rzucał w przepaść, oznajmiwszy wpierw, że będzie tak czynił, póki ktoś nie rozwiąże jego zagadki. Wybawicielem Teb został Edyp. Jego losy znajdziecie w tym artykule.

Zbierać laury - osiągać sukcesy, zdobywać zaszczytne miejsce w zawodach. Laur lub wieniec laurowy to symbol i nagroda zwycięstwa w równej walce. Wieńcem laurowym ozdabiano głowy zwycięzców na igrzyskach w Grecji i Rzymie. Z czasem stał się symbolem nie tylko zwycięstwa, ale wybitnych osiągnięć we wszelkich dziedzinach życia. W średniowieczu kończący studia honorowani byli gałązkami owocującego wawrzynu. Wieńcem laurowym nagradzano m.in. wybitnych pisarzy.

Zejść do Hadesu - potoczne znaczenie śmierci, czyli odejścia na drugi świat. W mitologii to Hades był odpowiednikiem naszego nieba, bądź dzisiejszego cmentarza.

Uczta Platona - uczta, sympozjum, na którym podejmuje się bardzo ważne decyzje. Sam Platon powszechnie uznawany jest za jednego z najwybitniejszych filozofów starożytności. Przez Senekę był nazwany „Księciem Filozofów”. Był twórcą systemu filozoficznego zwanego obecnie idealizmem platońskim.

Spartańskie wychowanie - system wychowawczy, obowiązujący w Sparcie wg tradycji, od czasów Likurga. Podlegały mu formalnie przede wszystkim obywatelskie dzieci płci męskiej w wieku od 7 do 20 lat, czyli w okresie agoge. Ponieważ w Sparcie praktycznie nie było czegoś, co dziś nazwalibyśmy życiem prywatnym, wychowanie spartańskie trwało przez całe życie. Dziś oznacza ono bardzo surowe wychowanie, w którym głównym zadaniem jest przestrzeganie zasad i reguł. Dzieci tak wychowywane nie mają często pozwalane na wiele.

Amazonka – współcześnie mają kilka znaczeń np. kobiety, które dobrze jeżdżą konno, kobiety, które w wyniku operacji straciły jedną pierś oraz wojownicze kobiety. Amazonki w mitologii to legendarny ród wojowniczek, które nie znosiły mężczyzn w swoim gronie i prowadziły ciągłe walki z sąsiadami. Nazwę wyprowadzano pierwotnie z amazon (greck.) bezpierśna, niektóre źródła podają, że amazonkom w młodości hamowano rozwój jednej piersi, aby im łatwiej było władać łukiem i strzałami. Niezrównane były również w jeździe konnej.

Kompleks Amazonki – dotyczy kobiet, a jego źródłem jest specyficzna struktura rodzinna: córka identyfikuje się nadmiernie z dominującą w rodzinie matką, wobec ojca odczuwa lekceważenie. Amazonki, legendarna społeczność kobiet z Kaukazu lub Tracji, stały się archetypowym modelem tego kompleksu.

Ambrozja – wyśmienite jedzenie, „niebo w gębie”. Ambrozja to w greckiej mitologii pokarm bogów dający im nieśmiertelność. Ambrozja odznaczała się nadzwyczajną słodyczą i zapachem.

Kompleks Ateny – postawa kobiety polegająca na identyfikacji z męską psychiką oraz męskim stylem bycia. Powstaje, gdy córka nadmiernie utożsamia się z ojcem. U niektórych kobiet występuje charakterystyczny typ męskiej sylwetki (szczupła linia bioder, mały biust). Mitycznym wzorem jest dziewicza bogini Pallas Atena, która była przedstawiana w zbroi.

Choroby weneryczne – choroby przenoszone drogą płciową. Wenera lub Wenus rzymska bogini miłości i piękności.

Kompleks Dafne – u kobiet postawa niechęci do mężczyzn, seksualności, brak potrzeby miłości w związku heteroseksualnym. Prawzorem jest nimfa Dafne, córka boga tesalskiej rzeki; daremnie próbując uciec od zakochanego w niej Apollina, Dafne wyprosiła u ojca, aby zmienił ją w drzewo wawrzynu.

Kompleks Diany – podświadome pragnienie kobiety, aby stać się mężczyzną, które wiąże się z przejmowaniem męskiego stylu zachowań, ubioru. Prawzorem jest rzymska bogini Diana, patronka łowów, gór, księżyca, utożsamiana z grecką Artemidą. Przedstawiano ją z łukiem.

Echo – fala akustyczna odbita od przeszkody i powracająca do słuchającego po zaniku wrażenia słuchowego wywołanego falą pierwotną. W greckiej mitologii nimfa górska, (istnieje kilka wersji mitów o niej np. Hera ukarała ją za jej gadatliwość tym, że nie mogła ani pierwsza mówić, ani gdy inni mówili, milczeć. Odtrącona Przez Narcyza, którego kochała, zmarniała z miłości i pozostał z niej jedynie głos, rozlegający się jako echo. Zataiła przed Herą miłostki Zeusa, za co Hera skazała Echo na powtarzanie ostatniego słowa rozmawiającej z nią osoby).

Hermafrodytyzm – obojnactwo, występowanie organów rozrodczych męskich i żeńskich na jednym osobniku (hermafrodyta. obojnak). Hermafrodyta w mitologii greckiej to syn Hermesa i Afrodyty, na prośby wzgardzonej przez niego nimfy Salmakis złączony z nią w jedno ciało, z czego powstała istota podwójna, pół mężczyzna, pół kobieta.

Kompleks Jokasty – chorobliwe przywiązanie matki do syna o podtekście erotycznym, wyraża się w nadopiekuńczości, a niekiedy prowadzi do zachowań kazirodczych. Mitycznym prawzorem jest Jokasta, żona Lajosa, która po urodzeniu syna Edypa straciła go w wyniku woli męża. Edyp zabił Lajosa i poślubił matkę, nie wiedząc, że byli jego rodzicami. Patrz kompleks Edypa.

Kompleks Klitajmestry – podświadoma nienawiść żony do męża, wynikająca ze związanych z jego osobą, silnych, negatywnych przeżyć, pozornie zapomnianych, jednakże rzutujących na jej późniejsze zachowanie. Mitycznym prawzorem jest Klitajmestra, żona Agamemnona. Po powrocie męża spod Troi Egist zabił go za namową Klitejmestry, a ona sama zabiła Kasandrę, kochankę męża.

Mania – obsesja, obłęd stan chorobowego podniecenia psychicznego i ruchowego ze wzmożonym dobrym samopoczuciem. W mitologii greckiej personifikacja wściekłości, również starorzymska bogini zmarłych, matka lub babka larów.

Kompleks Medei – nieuświadomiona wrogość matki wobec własnych dzieci, połączona z mimowolnym pragnieniem ich śmierci, u podłoża tkwi potrzeba zemsty na ojcu dzieci. Prawzorem mitycznym jest Medea, córka króla Ajetesa, żona Jazona, z którym miała dwóch synów. Rozzłoszczona zdradą męża, zemściła się zabijając synów.

Kompleks Meduzy – u mężczyzny poczucie zagrożenia prowokowane nadmiernym wyczuleniem na wyraz oczu kobiety. Archetypem jest antyczna Meduza, której wzrok zamieniał człowieka w kamień.

Nektar – potocznie doskonały trunek. U dawnych Greków boski napój, obdarzający nieśmiertelnością.

Nestor – doświadczony starzec lub najstarszy członek jakiegoś towarzystwa. Mityczny król Pylos, najstarszy z Greków walczących pod Troją, słynny z mądrości.

Nocna zmora – zły sen, koszmar. Zmora to według wierzeń ludowych duch, męczący człowieka we śnie.

Panika – ślepy przestrach, popłoch, przerażenie. Pan to grecki koźlonogi, rogaty bóg pasterzy oraz opiekun ich stad, rozgniewany wzbudzał wśród ludzi i zwierząt lęk i wywoływał popłoch.

Poruszać się z gracją – poruszać się z wdziękiem, lekkością, pięknem, powabem i urokiem. Gracje to trzy rzymskie boginie wdzięku.

Kompleks Prometeusza – postawa mężczyzn polegająca na dążeniu do uzyskania przewagi nad własnym ojcem, np. w zakresie wiedzy, powodzenia u kobiet czy pozycji społecznej.

Puścić famę – rozgłosić pogłoskę, plotkę, opinię. Fama rzymska bogini, uosobienie pogłoski, odznaczająca się niezwykłą szybkością.

Satyra – utwór literacki, piętnujący (wyśmiewający) ludzkie słabostki, występki, zwyczaje itp. Satyry w greckiej mitologii to swawolni, lubieżni, pijani towarzysze Dionizosa, z długimi uszami i koźlim ogonem.

Ślepa sprawiedliwość – symbolizuje sprawiedliwość dla wszystkich taką samą. Temida jest to bogini prawa i sprawiedliwości, dobrych obyczajów i porządku. Przedstawiana z zawiązanymi oczami z wagą i mieczem.

Wpaść w furie – wpaść w szał, być nieobliczalnym, wściekłym. Furie to rzymskie boginie zemsty. Wychodzą z podziemi, aby karać za grzechy przeciw bogom, rodzicom i rodzeństwu, naruszenie prawa gościnności i krzywoprzysięstwo. Ścigały zbrodniarza i doprowadzały go do szaleństwa.

Tytan pracy - pracoholik lub najogólniej rzecz ujmując osoba, która kocha pracę i nie może bez niej żyć. W greckiej mitologii byli to bogowie istniejący przed bogami olimpijskimi. Są to dzieci Gai i Uranosa.

Wizja Kasandry - zapowiedź klęski lub wielkiego nieodwracalnego niepowodzenia. Kasandra to imię żeńskie, pochodzenia greckiego, oznaczające "Świecącą przy mężczyźnie" (kekasmai-świecić, aner-mężczyzna). W mitologii greckiej Kasandra była wróżbiarką, w której dramatyczne przepowiednie nikt nie wierzył, mimo że miała ich dar otrzymany od Apollina.

Ośle uszy - symbol głupoty. W terminologii bibliotekarskiej tak jest nazywany przejaw nieumiejętnego posługiwania się książką, czego efektem są pozaginane rogi kartek. Występuje często w zeszytach. Prostym sposobem zapobiegania jest zakładanie w domu trójkątów z obciętych rogów koperty na dolne rogi kilku razem złożonych kartek. Takie uszy posiadał król Midas, który był sędzią w sporze pomiędzy Marsjaszem i Apollinem. Z powodu tego, że zagłosował na śmiertelnika, bóg zostawił mu to coś na pamiątkę, o której później dowiedzieli się wszyscy za sprawą nadwornego fryzjera. Mit, o którym mowa znajduje się tutaj: http://archeos.pl/forum/index.php?topic=1089.0

Pytyjska odpowiedź - odpowiedź niejasna, dwuznaczna, wprowadzająca w zakłopotanie. Taką odpowiedź uzyskali między innymi Edyp oraz Deukalion i Pyrra.

Zabić Minotaura - coś, co pozwala dotrzeć do celu, sposób na rozwiązanie problemu, wyjścia z kłopotu. Zastosowany między innymi przez herosa Tezeusza, którego zadaniem było zabicie syna Minosa- króla Krety. Więcej informacji znajdziecie w micie o Tezeuszu.

Naga prawda- to, według Horacego, czysta, nie zafałszowana, niczym nie ozdobiona rzeczywistość.
Bajka głosi, że Prawda i Fałsz poszli się kąpać. Fałsz pierwszy wyszedł z wody, założył ubranie Prawdy i pojawił się wśród ludzi. Prawda nie chciała założyć ubrania Fałszu, więc musiała się pokazać ludziom nago.

Ogródek Adonisa- to w przenośni rzecz łatwo niszczejąca, szybko przemijająca.
Adonis to w mitologii greckiej piękny młodzieniec, ukochany przez Afrodytę, zabity w czasie łowów przez dzika. Ogródek Adonisa to skrzynki i doniczki z szybko rosnącymi i szybko więdnącymi kwiatami, symbolizującymi prędko przemijającą młodość, jakimi w czasie adonii (święto na cześć Adonisa) obstawiano złożoną na marach figurę Adonisa.

Herkulesowy wysiłek - wielki wysiłek, nadludzkie możliwości, które posiadał Herkules.

Łódź Charona - symbol śmierci. Charon to ponury starzec ze szczeciniastą, siwą brodą, w stroju niewolnika i okrągłym kapeluszu. Przewoził dusze zmarłych przez rzeki Hadesu - Styks i Acheron, rzeki śmierci i zapomnienia.

Lary i Penaty - sprawy rodzinne. Ogólnie dom rodzinny. W mitologii rzymskiej: bóstwa opiekuńcze chat i pól.

Cerber - Straszliwy pies pilnujący, aby dusze nie uciekały z Hadesu. Obecnie frazeologizm oznacza srogiego stróża, nadzorcę.

Odys - Odys symbolizuje los człowieka na ziemi - wędrówka, tułaczka, ma sens wtedy, gdy prowadzi do określonego celu - Itaki.

Dedal - Dedal funkcjonuje jako symbol wieku dojrzałego, który cechuje się rozwagą, rozsądkiem, przewagą rozumu nad emocjami, działającym logicznie i celowo.

Arkadyjski nastrój - nastrój niezmąconego szczęścia. W czasach starożytnych Arkadia był to wyizolowany obszar pozostający pod wpływami Sparty. Około 370 r. p.n.e. tebański wódz Epaminondas założył Megalopolis, a miasta Arkadii utworzyły Związek Arkadyjski. Megalopolis stawiało opór Sparcie i przystąpiło do Związku Achajskiego w 294 r. p.n.e. W renesansie Arkadia była uważana przez poetów za krainę wiecznego szczęścia – ziemski raj, symbol wyidealizowanej krainy spokoju, ładu, sielankowej, wiecznej szczęśliwości i beztroski.

Prokrustowe łoże - niewygodny nocleg związany z psychicznymi i fizycznymi cierpieniami. Jest to też sytuacja, w której coś jest siłą naginane, dostosowywane do sztywnego schematu. W mitologii Prokrust był zbójem czyhającym na podróżnych, których zapraszał do swego domu. Strudzonym proponował nocleg w łóżku.W zależności od tego, czy łoże było za długie, czy za krótkie dla gościa, podejmował decyzję: obcinał stopy albo naciągał stawy nieszczęśnika.

Przerwana nić Mojry - to poetyckie i rzadko spotykane określenie śmierci. W mitologii greckiej boginie losu, utożsamiane przez Rzymian z Parkami. U różnych poetów miały inne genealogie. Symbolizowały starogreckie pojęcia filozoficzno-mitologiczne dotyczące losu ludzkiego i porządku świata. Ich siostrami były Hory i Charyty. Były boginiami życia i śmierci, znały przyszłość i były niezależne od decyzji Zeusa.

Midasowe bogactwa - wielkie, wspaniałe bogactwa i włości. Z mitologicznego punktu widzenia określenie to wiąże się z królem Midasem, który na własną prośbę zamieniał, wszystko co dotknął, w złoto, nawet wodę i chleb.

Kości zostały rzucone – jakaś ważna decyzja została nieodwołalnie podjęta; o podjęciu działań, których nie da się powstrzymać.
Wypowiedzenie tych słów przypisywane jest Juliuszowi Cezarowi, kiedy w 49 roku p.n.e. przekraczał on na czele swych legionów rzekę Rubikon. Przekroczenie Rubikonu wraz z wojskiem oznaczało wypowiedzenie posłuszeństwa Pompejuszowi i senatowi, którzy nakazali Juliuszowi pozostawienie legionistów w Galii, gdzie – jako namiestnik – toczyli liczne walki na rzecz imperium. Cezar doskonale zdawał sobie sprawę, że wejście na terytorium Italii na czele oddanej mu , fanatycznej niemal armii musi zakończyć się krwawą wojną domową. Nie zamierzał jednak zmieniać decyzji i po kilku latach zaciętych walk dopiął swgo – został jednym z największych rzymskich cesarzy w dziejach. Kości, które miał na myśli Juliusz Cezar, służyły do gry, znanej już w starożytności.

Przekroczyć Rubikon – podjąć nieodwracalną decyzję: znaleźć się w punkcie, po przekroczeniu którego nie ma już odwrotu.

Janusowe oblicze – zagadkowe, zmienne, wieloznaczne oblicze; dwulicowość. Janus był bogiem z dwoma twarzami, jedną zwykle niemiłą, złą, a drugą miłą i życzliwą.

Niobe – W znaczeniu dosłownym Niobe oznacza matkę rozpaczającą po stracie dziecka lub dzieci; skamieniałą z bólu.
Niobe była królową tebańską skamieniałą z bólu po stracie dzieci, które zabili Apollo z Artemidą za karę, że szydziła z ich matki, Latony. Niobe miała wiele dzieci i śmiała się z Latony, że ma tylko dwoje.

Ikar – Ikar jest symbolem młodości; działania pod wpływem impulsu, emocji, szukania własnych dróg, nieposłuszeństwa starszym; symbolem młodości ulegającej fascynacji czymś do tego stopnia, że prowadzi do samozniszczenia. Ikar jest także symbolem marzycieli i idealistów.

Sztuka Melpomeny - to inaczej teatr. Rozszerzając znaczenie możemy zaliczyć tutaj także operę. Melpomena, w mitologii greckiej, muza tragedii. Przeważnie przedstawiana z teatralną maską w lewej dłoni, prawą opartą na maczudze. Wg innych wersji lewa ręka oparta o skałę, w prawej zaś trzyma tragiczną maskę.

Śmiech homerycki – gwałtowny, nagły śmiech, od którego nie można się powstrzymać. Homer był śpiewakiem wędrownym. Uważany jest za ojca poezji epickiej. Najstarszy znany z imienia europejski poeta, który zapewne przejął dziedzictwo długiej i bogatej tradycji poezji heroicznej.

Mieć uszy polizane przez węża - mieć dar wróżenia, przepowiadania, jak Melampus albo Kasandra i jej bliźni brat, Helenos, którzy ujawnili ten dar w czasie snu w świątyni Apollina, gdy święty wąż polizał im uszy.

Diomedowa zamiana – cała korzyść przypada jednej osobie. Diomedes był właścicielem pięknych koni i klaczy, których zdobycie było jedną z dwunastu prac Heraklesa. Diomedes był synem Tydeusza i Deipyle,córki Adrasta. Stał się najdzielniejszym po Achillesie bohaterem greckim w wojnie trojańskiej.

Hadesowe ciemności - nieprzeniknione ciemności porównywalne z ciemnościami egipskimi według wierzeń chrześcijan. Hades, jak już pewnie wszyscy wiedzą był miejscem, do którego stępowali wszyscy ludzie po śmierci.

Siódme niebo – wieczne szczęście, odczuwanie wszelakiej przyjemności z życia, nieprzejmowanie się niczym i brak troski o problemy. Niebo dla chrześcijan było miejscem, do którego trafiały dobre dusze.

Fortuna kołem się toczy – odpowiednik przysłowia: raz nad wozem, raz pod wozem. Oznacza zmienność posiadania szczęścia. Jednego dnia się je ma, następnego już nie. W mitologii rzymskiej Fortuna to bogini kierująca ludzkimi losami. Była odpowiednikiem greckiej bogini Tyche. Jej kult w Rzymie wprowadził król Serwiusz Tuliusz. Fortuna jest przestawiana z zawiązanymi oczyma i z rogiem obfitości. Na rewersach monet rzymskich przedstawiana ze sterem i rogiem obfitości, czasem z kołem w tle, czasem z gałązką oliwną i paterą.

Wrócić z tarczą lub na tarczy – pożegnanie syna-wojownika idącego w bój używane w starożytnej Sparcie. Kiedy wojownik uciekał z pola bitwy, odrzucał tarczę by móc szybciej biec, tak więc "z tarczą" wracali jedynie zwycięzcy. Na tarczy zaś przynoszono do miasta poległych. Powyższa sentencja podkreślała wyższość bohaterskiej śmierci nad życiem w hańbie. Według Plutarcha, tak spartańskie matki żegnały wyruszających na bitwę. Oznaczało to, że Spartanin może wrócić jako zwycięzca (ze swoją bronią) lub martwy (poległych niesiono na tarczy), i nie ma innej możliwości.

Wróżba Tejrezjasza - Terezjasz to ślepy wróżbita, który stracił wzrok w młodości, gdy ujrzał Atenę w kąpieli. W zamian za utracony wzrok otrzymał od Zeusa życie siedem razy dłuższe niż zwykłych ludzi. Znał tajemnice przyszłości, wiedział to, o czym nikt nie wie, rozumiał mowę ptaków. Dziś oznaczać to może wróżbę najbardziej prawdopodobną, choć mało kto chodzi już do wróżki.

Spocząć na laurach - zaniechać dalszych działań, żyć w oparciu o to, co już się osiągnęło. Gdy wszystko się układa, gdy wszystko idzie dobrze, często uważamy, że już mamy wszystko ułożone w życiu i że tak będzie już zawsze. Należy oczywiście podchodzić optymistycznie do życia, ale jednak czasami zdarzają się zachwiania naszego świata. Czasem zależne od nas, czasem nie. Ale jeśli wmówiliśmy sobie, że zawsze już wszystko będzie dobrze, to taka sytuacja może nas całkiem załamać, zburzyć wszystko, co mieliśmy, wszystko, w co wierzyliśmy i sobie nie będziemy umieli poradzić z nową sytuacją. Ale z drugiej strony nie można też żyć cały czas obawiając się najgorszego, które może nie nadejść. Trzeba umieć cieszyć się z powodzeń i nie oczekiwać pogorszeń, bo tylko możemy spowodować pogorszenie sytuacji. Ale nie można też uwierzyć, że będzie dobrze, i że nigdy to się nie zmieni.

Nike - symbol zwycięstwa, tryumfu oraz istoty, która niesie szczęśliwą wieść o wygranej. Jej posąg umieszczano na dziobach okrętów. W mitologii greckiej skrzydlata bogini zwycięstwa, córka tytana Pallasa i bogini podziemnej rzeki Styks, zdobiąca często pomniki upamiętniające słynne zwycięstwa odniesione w bitwach. Rzymska odpowiedniczka to Victoria.

Święty ogień - nigdy niegasnący ogień lub zapał do wykonywania danej czynności, jak również wielki i uzasadniony gniew. W mitologii był to ogień palący się w świątyni, który nigdy nie gasnął.

Królestwo zmarłych - mitologiczne miejsce spoczynku dusz zmarłych. Takim mianem określa się Hades.

Nić życia - ciągłość, bieg życia. W mitologii mojra Kloto- grecka boginka przeznaczenia (fatum) przędła nić każdego człowieka i to od niej zależało kto, gdzie i jak umrze.