Ludzie Renesansu.

Ludzie renesansu

Mikołaj Sęp-Szarzyński

Życie ludzkie pojmował poeta jako ustawiczny bój, ciągłą walkę ducha z szatanem. Sonet "O nietrwałości miłości rzeczy świata tego" - człowiek zmuszony jest przeżywać wciąż dramatyczny konflikt, ponieważ tkwią w nim sprzeczne uczucia, a mianowicie "z żywiołów utworzone ciało (...) zawodzi duszę, której wszystko mało". Ciało pojmowane jest zgodnie ze średniowiecznymi poglądami jako "siedlisko grzechu, pragnie miłości rzeczy świata tego", a więc bogactwa, władzy, sławy i rozkoszy. Natomiast tęsknoty duszy są trudne do zaspokojenia, ponieważ celem jej pragnień jest wieczna i prawa piękność, czyli Bóg i zjednoczenie się z nim. Autor przedstawia wewnętrzne zmagania, walkę sprzecznych dążeń, wchodząc w ten sposób w obręb tematyki filozoficznej.

Cechy poezji Sępa-Szarzyńskiego:
+ nie ma w niej pochwały świata;
+ Bóg to jedyny cel miłości;
+ występuje duży dystans między Bogiem a człowiekiem;
+ nieufność wobec świata i ludzi;
+ świat jest domeną szatana.

Mikołaj Sęp Szarzyński jako poeta z pogranicza renesansu i baroku, według dat należący do renesansu, ale tematycznie do baroku, zrywa z renesansową wizją świata jako ładu i harmonii, uważając że jest on ciągłą walką o byt.

Mikołaj Rej
Mówi się o nim jako o ojcu j. polskiego, autor słów "Polacy nie gęsi i swój język mają". Jego dzieła tworzą podwaliny lit. polskiej, nie jest poetą humanistycznym, był samoukiem. Porzucił szkołę w Krakowie, pisał dużo i szybko - stąd jego sposób pisania można określić jako niezbyt wypielęgnowany.
( "Żywot człowieka poczciwego", "Rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem" - dialog; "Żywot Józefa" - misterium; "Kupiec" - moralitet; Figliki - zbiór fraszek "Zwierzyniec")

Szymon Szymonowic
Nnajmłodszy renesansowy pisarz, związany z dworem Jana Zamoyskiego- współtworzył Akademię Zamoyską, twórca staropolskiej sielanki w naszej lit. ( "Żeńcy")

Jan Kochanowski
Nnajwybitniejszy twórca epoki, wykształcony, dbał o styl, artyzm języka, wszechstronność wiedzy. Studiował w Krakowie, królewcu, Padwie. Znał j. obce, literaturę i fil. starożytną, dzieła Erazma z Rotterdamu. Nawiązania do antyku, gatunki: pieśni, fraszki, dramat według reguł klasycznych, elegia. Przetłumaczył psalmy Starego Testamentu- tzw. Psałterz Dawidów. Uznawał świat jako wielką harmonię, znajdował wielkie wartości natury i wsi, wielbił człowieka.

Andrzej Frycz Modrzejewski
Ppodjął jako temat i rozpropagował pojęcie demokracji - pierwszy w tej skali w Europie. Stworzył on wizję sprawiedliwego, zreformowanego państwa, analizując wazne dziedziny życia społecznego - jego myśl stała się wzorem póżniejszych reform i myślicieli.( Traktat "O poprawie Rzeczypospolitej")

ks. Piotr Skarga
Symbol polskiej kultury, napisał "Kazania sejmowe" - przepełnione emocją, wyrażające troskę o losy ojczyzny (- publicystyka religijna). Postulował o przedłożenie myśli o ojczyźnie nad egoizm i prywatę.

Stanisław Orzechowski
Należy do najwybitniejszych publicystów epoki, popularny wśród szlachty, przeciwnik A. Frycza Modrzejewskiego. Postulował przeciw reformom. ("Mowa o prawie bezżeństwa")

Mikołaj Kopernik (1473-1543) wybitny polski astronom, matematyk, lekarz, prawnik, tłumacz poezji włoskiej i ekonomista, pochodził z rodziny wywodzącej się z mieszczan krakowskich. Urodzony w Toruniu studiował w Krakowie (1491-95), natępnie w Bolonii, Padwie i Ferrarze, gdzie w 1503 doktoryzował się z prawa kanonicznego. Po powrocie do Polski zamieszkał w Lidzbarku Warmińskim jako lekarz i sekretarz swojego wuja, Łukasza Watzenrode, biskupa warmińskiego.
W 1510 został kanonikiem warmińskim i zamieszkał we Fromborku, prowadził tam obserwacje astronomiczne i pisał swe główne dzieło. W czasie wojny polsko-krzyżackiej był zaangażowany w obronę Olsztyna (1520-1521). W latach 1517-1526 publikował prace o reformie moneternej, sformułował w nich prawo wypierania lepszego pieniądza przez gorszy (nazywane prawem Greshama-Kopernika).
Kopernik jako pierwszy w czasach nowożytnych opracował heliocentryczny model Układu Słonecznego (heliocentryczna teoria), model ten oparty był na trzech założeniach: planety biegną po torach kolistych dookoła Słońca, Ziemia jest jedną z planet oraz Ziemia obraca się wokół własnej osi. Heliocentryczny model Kopernika opublikownany drukiem w dziele De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach ciał niebieskiech) w Norymberdze w roku jego śmierci, opracowany był ok. 20 lat wcześniej i pojawiał się w odpisach rękopisów lub skrótach już przed 1543.
Teoria Kopernika stała się podstawą rozwoju nauk ścisłych w okresie renesansu jej zwolennikami byli m.in. J. Kepler i Galileusz, jej idee w dziedzinie kosmologii rozszerzyli Thomas Digges (w Anglii) i Giordano Bruno (we Włoszech).
Pomimo że dzieło Kopernika było dedykowane papieżowi Pawłowi III, zwolennicy idei Kopernikańskich popadali w konflikty z Kościołem, a samo dzieło w 1616 znalazło się na indeksie ksiąg zakazanych, skąd zostało usunięte w 1828. Doświadczalne potwierdzenie ruchu orbitalnego Ziemi uzyskano dopiero w latach 20. XVIII w., po odkryciu przez J. Bradleya aberracji astronomicznej.



Włoscy prekursorzy renesansu:

Boccacio Kolumb Krzysztof, Cristoforo Colombo, Cristóbal Colón (1451-1506), włoski żeglarz, podróżnik, znany jako odkrywca Ameryki. W latach 1492-1493 (będąc w służbie króla Hiszpanii) zorganizował pierwszą wyprawę w poszukiwaniu nowej, krótszej drogi morskiej do Indii. Wypłynął 3 VIII z Palos. 12 X statki Kolumba: Santa Maria, Nińa i Pinta dopłynęły do wyspy, którą uznano za część Indii i nazwano San Salvador (obecnie Watling, w archipelagu Bahama). Następnie odkrył Kubę i Haiti.
We wrześniu 1493 Kolumb wyruszył z Kadyksu z drugą, znacznie liczniejszą wyprawą, podczas której odkryto m.in. Małe Antyle, Puerto Rico, Jamajkę, Dominikę (trwała do 1496). Podczas trzeciej wyprawy (1498-1500) Kolumb odkrył wyspę Trynidad i wybrzeża Wenezueli, podczas czwartej zaś (1502-1504) opłynął półwysep Jukatan i dotarł do Przesmyku Panamskiego.
Oszukany przez swoich protektorów i schorowany zmarł w zapomnieniu i biedzie, przekonany do końca życia, że dotarł do Azji Wschodniej. Jego imieniem nazwano m.in.: republikę południowoamerykańską Kolumbię (do której nigdy nie dotarł), prowincję w Kanadzie Kolumbię Brytyjską, rzekę Kolumbię w USA.
Listy i dzienniki podróży Kolumba opublikowano jako Raccolta di documenti e studi pubblicati dalla Reale Commissione Colombiana (tom 1-15, 1892-1894), a ich fragmenty w Pismach (wydanie polskie 1970).

Ukształtował nowelę, wręcz twórca nowożytnej nowelistyki. Zasłynął jako autor „Dekameronu” - zbiór 100 nowel, opowiadanych przez 10 dni. Motyw sokoła - nowela: „Sokół”

Dante Alighieri
Autor słynnej Boskiej Komedii

Francisco Petrarka
Zasłynął cyklem „Sonety do Laury” - wspaniałe dzieło poświęcone miłości. Był miłośnikiem starożytności, „Sonety” są zaś głównie analizą przeżywanego uczucia.


Przedstawiciele renesansu francuskiego:

Francois Rebelais - napisał powieść "Gargantua i Patagruel" - obraz szesnastowiecznej Francji, ukazany jednak w niepowtażalnej poetyce śmiechu, rubasznego, dosadnego humoru. Tyt. postacie to olbrzymy. Powieść jest satyrą - potępiona przez tych , których wyśmiewa ( też gat. lit. i instytucje). Jego hasło -"Czyń co chcesz".

Michał Montaigne - twórca eseju jako gatunku lit. od Prób - cykl esejów - „próba mówienia we własnym imieniu”. Zapisywał własne subiektywne przemyślenia, włączał w nie dygresje, cytaty

Pierre Ronsard - "książe poetów francuskich" - posiadał wielki talent i wykształcenie, pisał ody, sonety, hymny , a nawet epopeję "Francjadę" - wzorowaną na strożytnych. Propagował postawę patriotyzmu, był współzałożycielem poetyckiej gr. "Plejada" - propag. twórczość w j. ojczystym.


Twórczość Szekspira
William Szekspir tworzył w Anglii w II poł. XVI w. Jego sztuki - klasyka teatru. Szekspir rozpatruje i ukazuje sprawy ludzkie, dotyczące człowieka zawsze, bez względu na epokę, hist., obyczaje. Motywem postępowania bohaterów są wielkie namiętności: miłość, nienawiść, zazdrość, chciwość. Tematem analiz bywa zło, zemsta. Porusza pojęcia ponadczasowe.
Szekspir zaprezentował i poddał analizie jednostkę ludzką tak, że jego lit. wykładnia jest wciąż żywa i frapująca odbiorcę.
· Szekspir łamie dotychczasowe wyznaczniki dramatu, zmienia zasadę kompozycji i po raz pierwszy koncentruje się na głębi człowieka, nie tylko na jego czynach.
Następuje złamanie tradycyjnej reguły trzech jedności. Akcja rozgrywa się w kilku miejscach: na zamku, na leśnej polanie, na polu bitwy. Nie ma również jedności czasu. Także akcja przestaje być już jednowątkowa, sięga bowiem do tematu walki dobra ze złem, walki o władzę (tematyka polityczna), głębi duchowej postaci i jej rozterek wewnętrznych (psychologizm) itp.

· Wprowadza trwale do dramatu sceny zbiorowe (zasady starożytnego dramatu dopuszczały występowanie co najwyżej trzech osób jednocześnie). Przykładem tego może być uczta na zamku.

· Rezygnuje także z zasady decorum, czyli odpowiedniego stylu do odpowiedniego gatunku. Tragedia jako gatunek wysoki nie dopuszczała udziału np. postaci z ludu, wprowadzających wątek komedii lub farsy. Szekspir łamie tę zasadę, przeplatając wątki poważne z komediowymi.

· Nową cechą jest także zmienność charakteru postaci. W dramacie antycznym taka przemiana postaci nigdy nie następowała - postacie były reprezentantami danego typu przez cały czas trwania sztuki. Tymczasem tu uwaga koncentruje się na jego przemianie, ukazaniu jego przeżyć wewnętrznych. Doskonałym przykładem takiej metamorfozy jest sam Makbet - początkowo łagodny, później ambicja w nim narasta, by doprowadzić do tragicznego końca. Po raz pierwszy w dramacie pojawia się tak głęboki psychologizm.

· Pojawiają się też inne, nowe elementy. Dużą i ważką rolę odgrywa świat fantastyczny, wprowadzony przez Szekspir. Także ważna jest sceneria, wprowadzająca odpowiedni nastrój.

· Nowa jest też koncepcja losu ludzkiego. Tak jak Antygoną kierowało Fatum, siła znacznie od niej większa i pozostająca poza możliwością jakiegokolwiek wpływu, tak Makbet sam staje się odpowiedzialny za swoje życie. Po raz pierwszy pojawia się więc hasło "Człowiek kowalem swego losu".

Najsłynniejsze dzieła:
2 „Romeo i Julia” - to tragedia ukazująca piękną, czystą miłość, niezależną od realiów( waśni rodów), lecz pokonaną przez świat
3 „Makbet” - jest analizą zła, zbrodni, która wyzwala złe moce, walki o władzę, ambicji, a także strachu.
4 „Otello” - to dramatyczne zobrazowanie uczucia jakim jest zazdrość i do czego może doprowadzić
5 „Hamlet” - porusza ogromną ilość problemów, wystarczy zauważyć, iż przepaść między myślą, mówieniem, a działaniem jest często spotykaną postawą
6 Sztuki hist np. „Edward II”, „Ryszard III” - ukazuje definicję władzy
7 „Poskromienie złośnicy” - odsłania kulisy walki małżonków, wkracza w sfery rodzinne
8
Napisał też cykl 154 sonetów - pełne refleksji fil. Tematy to : czas, przemijanie, wciąż odradzające się życie ( utrzymane w barokowej poetyce - potw. Ze być może jest twórcą przełomu epok). Sonet szekspirowski ma trzy czterowiersze, a na końcu dwuwers - pointę.

Rafael, właściwie Raffaello Santi (1483-1520), włoski malarz i architekt. Czołowy przedstawiciel dojrzałego renesansu zarówno w malarstwie, jak i w architekturze. Urodzony w Urbino, do 1502 uczył się malarstwa w Perugii u P. Perugina, pod koniec 1504 przeniósł się do Florencji - tam poznał dzieła L. da Vinci, które wywarły na niego olbrzymi wpływ.
W 1508 osiedlił się w Rzymie, gdzie za pośrednictwem D. Bramantego otrzymał od papieża Juliusza II zlecenie udekorowania freskami apartamentów reprezentacyjnych, tzw. stanz, z których pierwszą ukończył w 1511. Za pontyfikatu kolejnego papieża Leona X (od 1513) objął kierownictwo budowy kościoła Św. Piotra i sprawował je od 1515 do 1520. Jednocześnie mianowano go też konserwatorem zabytków starożytnych.
Rafael doskonalił swój warsztat malarski tworząc słynne Madonny (1500-1504). 1514-1516 sporządził siedem kartonów-wzorów do arrasów watykańskich przeznaczonych do zawieszenia w dolnej strefie kaplicy Sykstyńskiej.
Kolejnym zadaniem malarskim była dekoracja loggii watykańskich w krużgankach 2. piętra wykonana na zlecenie Leona X w latach 1517-1519 - obejmowała ona 52 epizody biblijne w 13 przęsłach oraz słynne groteski. Mecenasem Rafaela był obok papieża bankier A. Chigi, dla którego artysta zaprojektował kaplicę przy rzymskim kościele Santa Maria del Popolo (od 1512).
Inne prace architektoniczne to: kościół San Eligio degli Orefici w Rzymie (ok. 1509-1520) i również rzymski Palazzo Bresciano Costa (ok. 1515, zburzony) oraz Palazzo Pandolfini we Florencji (ok. 1517). W malarskiej twórczości sztalugowej Rafaela dominowała tematyka religijna i portret.
Artysta dążył do stworzenia idealnego typu postaci kobiecej, posługiwał się też analizą psychologiczną, podkreślał indywidualne cechy modeli. Obrazy powstałe w Rzymie odznaczają się ciepłym i harmonijnym kolorytem, co stanowi efekt wpływu S. del Piombo.

Za szczytowe dzieło Rafaela uchodzi Madonna Sykstyńska (ok. 1513), przeznaczona do kościoła Św. Sykstusa w Piacenzie oraz Madonna della Sedia (1516). Inne ważne obrazy to: Zaślubiny Marii (1504), Madonna ze szczygłem (1505), Madonna del Granduca (ok. 1505), Piękna ogrodniczka (1507), Złożenie do grobu (1507). Portrety: La Fornarina (1515), Baldassare Castiglione (1516), Leon X z kardynałami (ok. 1518).
Rafael w swojej pełnej harmonii sztuce po mistrzowsku godził chrześcijański światopogląd ze starożytnymi ideałami estetycznymi, czemu służyła zarówno doskonałość kompozycyjna, jak i nastrój powagi oraz klasyczne piękno jego dzieł.
Wpływ Rafaela na sztukę następnych wieków był olbrzymi - szczególnie tam, gdzie realizowano koncepcje idealizujące i formułowano podstawy akademizmu.