Materiał do sprawdzianu z biblii i mitologii

BIBLIA
1. Przyczyny popularności Biblii:
- źródło prawdy dla wierzących,
- zaspokaja ludzką ciekawość na temat początków świata i życiu pierwszych ludzi,
- zawiera prawdy moralne, ma charakter dydaktyczny,
- inspiracja dla tekstów kultury,
2. Geneza Biblii:
Nazwa wywodzi się z języka greckiego i oznacza tyle co ‘książki’. Uznana jest za zbiór ksiąg świętych żydowskich i chrześcijańskich natchnionych przez Boga. Składa się z: ST i NT. Słowo testament oznacza ‘przymierze’. Księgi ST oparte SA na przymierzu między Bogiem, a ludem wybranym na górze Synaj. Księgi NT oparte na przymierzu zawartym na Golgocie.
3. Czas powstania:
ST- od XIII do II wieku p. n. e
NT- od 51 do 96 roku n. e
4. Autorstwo Biblii:
Prawie żadna księga ST nie została napisana przez jednego człowieka. Większość autorów pozostała anonimowa, ale księgi prawne przypisuje się Mojżeszowi, mądrościowe królowi Salomonowi, a psalmy królowi Dawidowi. Ewangelie przypisuje się uczniom Chrystusa.
5. Budowa Biblii:
W skład ST wchodzi 46 ksiąg. Dzielimy je na trzy rodzaje;
- księgi historyczne np. pięcioksiąg mojżeszowy,
- księgi mądrościowe np. księga przysłów, księga Hioba,
-księgi prorockie np. księga Daniela,
W skład NT wchodzi 27 ksiąg m. in. cztery Ewangelie, listy, Apokalipsa św. Jana.
6. Język Biblii:
ST napisany w języku hebrajskim, a także język armeński i grecki. NT w języku greckim (oprócz Ewangelii św. Mateusza, która powstała w języku armeńskim).
7. Przekłady Biblii:
SEPTUAGINTA najstarszy przekład ST na język grecki dokonany na przełomie III i II w. p.n.e. Pierwotne chrześcijaństwo posługiwało się tym przekładem.
WULGATA to przekład całej Biblii na język łaciński dokonany przez św. Hieronima w IV w.
8. POJĘCIA:
Samarytanie- mieszkańcy krainy zwanej Samarią pogardzani przez Żydów jako naród nieczysty, barbarzyński; przypisywano im najgorsze cechy charakteru.
Hiobowa wieść- zła, tragiczna wiadomość.
Pocieszyciel Hioba- osoba, która pocieszając w nieszczęściu próbuje przekonać, że wynikło ono z naszej winy.
Psalm- pieśń religijna o charakterze modlitewno-hymnicznym. Utwór podzielony na strofy biblijne, składa się z wersetów, które charakteryzują się budową paralelna. Wersety mają również charakterystyczną strukturę: pierwszy wers to myśl główna, a pozostałe to potwierdzenie tej myśli, zaprzeczenie lub uzupełnienie.
Manna z nieba- oznacza coś dobrego co przychodzi niespodziewanie, daje szczęście i różnego rodzaju korzyści.
Egipskie ciemności- nieprzeniknione, ogromne ciemności.
Judaszowe srebrniki- zapłata otrzymana za zdradę, przekupstwo.
Wdowi grosz- niewielka suma, ofiara dana ze szczerego serca, kosztem wyrzeczeń.
Od Annasza do Kajfasza- być stale odsyłanym w inne miejsce.
Eschatologia- dział teologii zajmujący się losami pośmiertnymi człowieka.
Samarytanin- mieszkaniec krainy zwanej Samarią, człowiek, który bezinteresownie pomógł bliźniemu w potrzebie.
Lot- człowiek uratowany z miasta Sodoma, które zostało skazane przez Boga na zagładę. Mimo zakazu Boga żona Lota podczas ucieczki z miasta odwróciła się za siebie i zostałą zamieniona w słup soli.
9. Księga Hioba:
Hiob- postać biblijna, mieszkaniec ziemi US, bohater starotestamentowej księgi Hioba powstałej ok. V w. p.n.e. Człowiek majętny, prawy, sprawiedliwy, bogobojny i unikający zła.
Życie Hioba stało się zakładem między Bogiem, a szatanem. W wyniku zakładu Hiob został pozbawiony majątku i rodziny oraz dotknięty trądem, co miało wystawić jego wiarę na próbę. Mimo dotykających go nieszczęść i wątpliwości Hiob pozostał wierny Bogu, który nagrodził go za to przywróceniem i pomnożeniem zdrowia, mienia i dzieci.
Hiob to archetyp cierpienia niezawinionego, a także symbolem wiary w dobroć i sprawiedliwość. Jego cierpienia nie da się zrozumieć, można je przyjąć lub odrzucić. Hiob umiał przyjąć cierpienie nie rozumiejąc go, ale ufając Bogu, że tak musi być. Nie przyznając się do winy zachował swoją godność i to jego wielki heroizm.
10. Anna Kamieńska „Hiob i młodzieniec” (wiersz):
Podmiotem lirycznym jest młodzieniec pragnący brać przykład z Hioba. Ma wiele pytań i wątpliwości, z którymi nie potrafi sobie poradzić. Chce dowiedzieć się jak to jest, gdy nie ma się przyjaciół, a także czym jest choroba i ból. Autorka w swoim utworze chciała udowodnić, że Hiob jest silniejszy od innych, bo przetrwał i dlatego powinniśmy brać z niego przykład. Według Kamińskiej znalazł się on na dnie rozpaczy, ale zdołał się podźwignąć. Wiersz to typ liryki zwrotu do adresata. Napisany jest prostym i zrozumiałym językiem. Wypowiedzi są jasne i komunikatywne. Nie posiada rymów oraz znaków przystankowych.
11. DZIEŁA:
Tomasz Masaccio „Wygnanie z raju”
Michał Anioł „Stworzenie Adama”
Rembrandt „Powrót syna marnotrawnego”
Georges de la Tour „Hiob”
Hans Memling “Sąd ostateczny”
Michał Anioł “Sąd ostateczny”
Albercht Durer “Czterej jeźdźcy Apokalipsy”
Stefan Lochner “Sąd ostateczny”
12. Księga Koheleta (księga Eklezjastesa):
Kohelet- to nazwa urzędu osoby uprawnionej do przemawiania podczas zebrań, czyli jest to kaznodzieja, mędrzec , nauczyciel.
Księga Koheleta to rozważania nad sensem życia ludzkiego. Wynika z nich, że nic nie ma absolutnej wartości, nie jest trwałe, nie potrafi w pełni uszczęśliwić. Ani bogactwa, ani władza, słowa, nawet mądrość nie czynią człowieka pewnym i zadowolonym. Tę myśl wyrażają słowa „ vanitas vanitatum, et omnia vanitas” marność nad marnościami i wszystko marność. Przekonanie o tym, że wszystko jest marnością dotyczy zjawisk przyrody, używania przyjemności i mądrości. Kohelet mówi o zachłanności ludzi, marnotrawstwie, traceniu tego co piękne, chęci korzystania z jak największych przyjemności. Człowiek poddany jest prawom przemijania i zapomnienia. Ludzie powinni czerpać z życia wszystko co sprawia radość. Autor podkreśla, że nie należy wyczekiwać jakiegokolwiek końca, a jedynie cieszyć się z tego co mamy. W życiu jest czas na szczęście i smutek i powinniśmy zachować odpowiedni dystans. Główne przesłanie ksiegi Koheleta mówi: „Boga się bój i przykazań Jego przestrzegaj, bo cały w tym człowiek”. Oznacza to, iż powinniśmy żyć według prawa bożego, gdyż Bóg nie przemija, Jego mądrość jest wieczna, niezmienna. Wszystko co posiadamy jest od Boga i On będzie sądził człowieka. 13. „Kazanie na górze” NT W tekście przemawia sam Jezus mówiąc ludziom o boskim wymiarze miłości. Przekazując światu osiem błogosławieństw Chrystus chciał powiedzieć ludziom, że łaska Boga spadnie nie ma tych, którzy w doczesności wiodą wspaniałe i wygodne życie, ale tych, których traktuje się jak margines życia społecznego. Sprawiedliwość Boga polega na tym, że wyrównuje On rachunki krzywd- tyle, że już po śmierci. 14. „Hymn” św. Pawła NT W tekście przemawia św. Paweł, który mówi o tym , jak powinna wyglądać ludzka miłość i jakie konsekwencje może mieć jej brak. Według apostoła jest ona najważniejszą cnotą. Miłość to uczucie, które dźwiga cały świat i sprawia, ze życie człowieka ma sens. Św. Paweł uważa, że człowiek, który prawdziwie kocha powinien być: łaskawy, cierpliwy, ufny, sprawiedliwy, pełen nadziei, a także nie może być zazdrosny, wyniosły, pamiętliwy, a przede wszystkim nie powinien kochać na pokaz. 15. „1 list do Koryntian”:
To hymn, ponieważ wychwalana jest w nim miłość. Autor posłużył się anaforą, czyli wyliczeniem. Wersy są podobnie zbudowane (paralelne).
16. Cechy stylu biblijnego:
- wyrażenie „Zaprawdę powiadam Wam”,
- szyk przestawny,
- mowa o cudzie,
- bohaterowie nie mają cech indywidualnych (typizacja bohaterów),
- imiesłowowy równoważnik zdania,
- funkcja moralistyczna,
- rozpoczynanie zdań od „a”, „ale”,
- archaizmy np. tedy- wtedy,
- adresat zbiorowy,
- numerowanie wypowiedzi,
- charakter metaforyczny,
- anafory,
- paralelizm składniowy.
17. Geneza psalmów:
Księga Psalmów należy do ksiąg mądrościowych ST. Składa się ona ze 150 pieśni. Powstawała od XI do II w. p.n.e. Król Dawid uważany jest za autora większości psalmów, ale część z nich pozostaje anonimowa.
Typy psalmów:
- pochwalne, dziękczynne, błagalne, mądrościowe , żałobne i inne.
Tłumaczenia psalmów:
- Psałterz floriański XIVw.
- Psałterz puławski XIVw.
- Psałterz Dawidów Jan Kochanowski,
- Księga Psalmów Leopold Staff,
- Księga Psalmów Czesław Miłosz.
18. Psalm 23:
Ma charakter dziękczynny. Opisuje Boga jako dobrego pasterza. Autor wyraża ufność w opiekę Boga, a także ufność w życie wieczne. W psalmie zawarta jest głęboka nauka o zaufaniu i miłosierdziu Boga. Utwór wyraża radość z opieki, troski i dobrobytu jakiego doświadcza wierny od Boga.
19. Psalm 130:
Ma charakter błagalny. Mowa w nim o człowieku, który prosi tego, kto odkupi Izrael z grzechu, o wysłuchanie jego modlitwy i prosi o ubłaganie.
20. Motywy biblijne (sens uniwersalny i ślady w języku):
Samson- rządze, pokusy to potencjalne zagrożenie dla rozwoju talentów, darów, które otrzymał człowiek od Boga, człowiek jest zdolny do poświęcenia; samsonowa siła- wielka, niespotykana,
Salomon- wartości najważniejsze to dobro, prawda i miłość, prawdziwa matczyna miłość polega na gotowości do poświęceń w imię dobra dziecka; z pustego i Salomon nie naleje – pewnych rzeczy nie da się wykonać, salomonowa mądrość, salomonowy wyrok
Sodoma i Gomora- człowiek sprawiedliwy będzie nagradzany, a grzesznych czeka kara Boża, Bóg karze nieposłusznych, jest sprawiedliwy, ale surowy, człowiek nie może przekroczyć prawd moralnych; sodoma i gomora- siedlisko rozpusty
Kain i Abel- w konsekwencji dokonanego zła następuje kara, nie wolno podnosić ręki na drugiego człowieka, torba unikać zazdrości, zawiści, Bóg osądza człowieka; piętno kainowe- symbol mordercy, zabójcy
Wieża Babel- człowiek jest stworzeniem Boga, ale nie może się z nim równać, ma tendencje do zuchwalstwa; wieża Babel- chaos spowodowany nieporozumieniem,
Potop (arka Noego)-m pokazuje, ze watro być dobrym, sprawiedliwym, należy się poświęcać dla Boga, Bóg jest sędzią surowym, ale zależy mu na człowieku; potop szwedzki.
21. Apokalipsa:
Słowo z języka greckiego oznaczające objawienie, odsłonięcie. Autorem tej części Biblii jest św. Jan, który zesłany na wyspę Patmos doznaje objawienia. Apokalipsa pokazuje świat w wymiarze eschatologicznym, czyli mówi o losach pośmiertnych człowieka i tzw. końcu świata. Czas zesłania św. Jana to czas prześladowań chrześcijan.
Symbole:
- liczba 7 (7 kościołów, 7 pieczęci, 7 trąb, 7 listów, 7 wizji znaków),
- baranek (Chrystus),
- Alfa i Omega,
- czterej jeźdźcy (pierwszy na białym koniu z łukiem, drugi na ognistym z mieczem symbol niepokoju, trzeci na czarnym z wagą symbol głodu, czwarty na siwym czyli śmierć.
22. Przypowieści:
Przypowieść o synu marnotrawnym. Kiesy ojciec podzielił swój majątek, jeden z synów zabrał należną mu część i ruszył w świat. Niestety, szybko roztrwonił pieniądze i pogrążony w rozpaczy wrócił do rodzinnego domu. Ojciec przyjął go serdecznie, ciesząc się, że syn zrozumiał swoje błędy i powrócił do domu ojca.
Ojciec to Bóg, który zawsze przyjmie nawróconego, a syn to człowiek, który oddalił się od Boga, ale skruszony wraca do niego. Ojciec może też symbolizować każdego rodzica, który zawsze wyciągnie rękę do swojego dziecka i zawsze wyjdzie mu naprzeciw.
Przypowieść o siewcy. Siewca sial ziarna. Te, które padały na ziemie nieurodzajne, nie wydały plonu, natomiast te, które padły na żyzną glebę, zaowocowały wspaniałym plonem.
Gleba to dusza człowieka, a padające na nią ziarna oznaczać mogą różnego rodzaju nauki, które docierają do człowieka w ciągu wielu lat jego życia. Jeżeli dusza jest skłonna do zmiam, wówczas posiane ziarna czyli nauka zakiełkują. Jeśli jednak człowiek jest niechętny zmianom, żadne ziarna nie będą w stanie skłonić chociażby do refleksji.
Przypowieść o miłosiernym samarytaninie. Mieszkaniec Samarii napotkał na drodze pobitego człowieka, wcześniej obok nieszczęśnika przechodziło wielu ludzi, ale nikt nie udzielił mu pomocy. Samarytanin zawiózł rannego do gospody, opatrzył mu rany i opłacił dalszą pomoc.
Utwór mówi o tym, iż należy zawsze nieść pomoc potrzebującym.

MITOLOGIA
1. Kultura:
Z łaciny oznacza tyle co uprawa, kształcenie. Trzy podstawowe składniki tworzące kulturę:
- zachowania ludzkie,
- wytwory tego zachowania,
- wzorce, normy zachowania,
Kultura europejska, kultura Judeo-chrześcijańska(Biblia) kultura grecko-rzymska(mitologia)
2. Mitologia
Mit- opowieść o losach bogów, herosów i ludzi, wiążące się ściśle z religią starożytnych Greków i rzymian. Pierwotnie występowały w formie ustnej, a wtórnie były zapisywane. Dały początek innym gatunkom literackim.
Podział mitów:
- kosmogoniczne o powstaniu świata,
- teogoniczne o powstaniu bogów,
- antropogeniczne o powstaniu człowieka,
- genologiczne o powstaniu rodów
Funkcje mitów:
- tłumaczyły zjawiska przyrodnicze,
- tłumaczenie przyczyn zjawisk obserwowanych,
- funkcja światopoglądowa,
- funkcja religijna,
Cechy religii greckiej w świetle mitów:
- politeizm (wiara w wielu bogów),
- wiara w życie pośmiertne i konieczność obrzędów rytualnych,
- antropomorfizacja bóstw (pokazanie ich na wzór ludzi),
- kult herosów, zmarłych,
- wiara w wyrocznię, wróżby,
- wiara w fatum,
- miejsca kultów (drzewa, kamienie, świątynie)
3. Początek świata, bogów, ludzi:
Świat powstaje równolegle ze światem bogów, logicznie na zasadzie przyczyn i skutków.
Świat powstał z Chaosu, z którego wyłoniła się para bogów: Uranos(niebo) i gaja(ziemia). Ich potomkami byli cyklopi, sturacy i tytani, między innymi Kronos. Ten poślubił Reę i aby uniknąć złej przepowiedni, połykał nowonarodzone dzieci. Jednak kiedy urodził się Zeus, Rea oszukała męża, podając mu do zjedzenia zawinięty w pieluszki kamień. Ocalony Zeus pokonał później swojego ojca, a z jego wnętrzności uwolnił swoje rodzeństwo.
Stworzenie człowieka:
- Prometeusz z gliny i łez,
- po potopie, Deukalion i Pyra tworzyli kobiety i mężczyzn rzucając za siebie kamienie,
- historia o czterech wiekach ludzkości (złoty, srebrny, brązowy, żelazny), wiek złoty to ten, w którym panował Kronos, po jego upadku rozpoczął się wiek srebrny w którym ludzie rozwijali się powoli i byli źli. Wiek brązowy to okres heroiczny, w którym zyli bohaterowie spod Troi i Teb.
4. Postaci mityczne:
Prometeusz- archetyp niezawinionego cierpienia, postawa odwagi (bunt wobec wyższych instancji), symbol postawy altruistycznej, buntownik;
Dedal i Ikar- nakaz słuchania starszych, bardziej doświadczonych; nadmierna ciekawość może prowadzić do tragicznych skutków, Dedal to archetyp doświadczenia życiowego, mądrości konstruktora, dobrego, opiekuńczego ojca,; Ikar symbol lotników, archetyp lekkomyślności młodzieńczej, przykład próby pokonywania barier ludzkiej natury,
Syzyf- należ dotrzymywać obietnic, nie da się uciec przed konsekwencjami swoich czynów, Syzyf to buntownik, symbol człowieka sprytnego, przebiegłego; archetyp heroizmu ludzkiego
Demeter i Kora- należy słuchać starszych, nakaz słuchania porad rodzicielskich; Demeter to archetyp wielkiej matczynej miłości, troski, tęsknoty, rozpaczy, Kora to przykład lekkomyślności, nielicząca się z konsekwencją własnych czynów.
Orfeusz i Eurydyka- prawdziwa miłość jest gotowa na wszystko, ludzka ciekawość może prowadzić do nieszczęścia, symbol wielkiej ale nieszczęśliwej miłości, Orfeusz archetyp talentu muzycznego
Niobe- archetyp cierpiącej, rozpaczającej po utracie dzieci matki, uosobienie postaci pysznej, wyniosłej, która może sprowokować los; przestroga przed przedwczesna radością, nadmiernemu zaufaniu losowi, nawiązanie do stoicyzmu.
5. Związki frazeologiczne:
Puszka Pandory- źródło nieszczęść,
Ogień prometejski- dar dla dobra ogółu,
Ikarowe loty- przedsięwzięcie dające krótkotrwały sukces i kończące się spektakularną klęską,
Syzyfowa praca- bezefektowna, żmudna, bezskuteczny wysiłek,
6. Homer:
Autor „Iliady” i „Odysei”. Żył na przełomie VIII i IX w. najprawdopodobniej był ślepy. Był amidem, wędrownym śpiewakiem, poetą, który sławił czyny bohaterskie.
7. POJĘCIA:
Kwestia homerycka- spór o autorstwa „Iliady” i „Odysei”, unitaryści przypisują te dzieła jednemu człowiekowi, a popularyści różnym autorom.
Poezja tyrtejska- wzywająca do walki, męstwa bojowego i wyzwolenia ojczyzny.
Tyrteusz- poeta, nauczyciel, wojownik, zagrzewał do boju w pełnych zapału elegiach wojennych.
Utopia- wizja idealnego społeczeństwa, nielicząca się z realnym stanem rzeczy.
Eudajmonia- doskonałość jednostki, szczęście, które człowiek może osiągnąć na ile pozwala jego natura; to odpowiednik platońskiej, abstrakcyjnej idei dobra.
Eudajmonizm- pogląd, który uważa, że najważniejszym dobrem jest eudajmonia.
Ironia tragiczna- rozdźwięk, rozbieżność między intencjami bohatera, a konsekwencjami jego czynów.
Stychomytia- dialogi bohaterów tragedii złożone z krótkich zdań stanowiących riposty.
Tragizm –kategoria estetyczna, uwikłanie bohatera w konflikt tragiczny skazanego na niepowodzenie.
Katharsis- funkcja terapeutyczna tragedii antycznej, polegająca na wyzbyciu się uczuć litości i trwogi, w wyniku intensywnego ich przeżywania przez widza podczas oglądania tragedii w teatrze greckim.
Skrzydlate słowa- popularne wyrażenia, cytaty, sentencje, aforyzmy, które weszły do języka potocznego i ogólnoludzkiej skarbnicy kultury.
Dytyramb- oda lub pieśń pochwalna o charakterze patetycznym
Aoid- wędrowny śpiewak.
8. „Iliada”:
Utwór dotyczy 10 roku wojny i opowiada o 50 dniach walki, składa się z 24 ksiąg pisanych wierszem.
Bohaterowie:
a) Trojanie:
- Hektor- książę Troi, brat Parysa, zabity przez Achillesa,
- Parys- Sym Priama, król troi, który spowodował wojnę, porywając Helenę,
- Priam- król Troi, ojciec Parysa, Hektora i Kasandry,
- Hekabe- matka Parysa,
- Kasandra ,
- Apollo
b) Grecy:
- Achilles- heros, najdzielniejszy z greków, morderca Hektora,
- Agamemnon- król Argos i Myken, brat Menelaosa, wódz naczelny wojsk greckich,
- Menelaos
- Patroklos
- Odyseusz- mąż Penelopy, ojciec Telemacha,
- Eris- bogini niezgody
Achilles- bardzo pewny siebie, zuchwały, wywyższa się, pała nienawiścią, chce się zemścić. Odnosi się do Hektora z pogardą, kierują nim silne emocje, chce pomścić swojego przyjaciela. Znieważa Hektora, używa inwektyw, nie przebiera w słowach, jest okrutny, cieszy się ze śmierci Hektora. W momencie jego śmierci poniża Hektora, traktuje go jak zwierze. Jest egoistyczny.
Hektor- honorowy, ponieważ stanął do walki z Achillesem. Odważny, przezwyciężył swój strach, wierzy w uczciwość i sprawiedliwość bogów, a także w ich przychylność. Ma nadzieję na zwycięstwo i przestrzega zasad honorowej walki.
9. Cechy eposu antycznego:
- utwór wierszowany (heksametr),
- uroczysty, podniosły wiersz,
- narrator (3 os.), ujawnia swoją obecność szczególnie w inwokacji,
- należy do epiki,
- rozpoczyna się inwokacją do bóstwa,
- sceny walki (sceny batalistyczne i sceny pojedynków),
- szczegółowe, obszerne opisy,
- retardacja, czyli funkcja opóźnienia akcji przez umieszczenie długich, obszernych opisów w celu wzmożenia ciekawości czytelniczej,
- styl patetyczny (szyk przestawny, stałe epitety, wyszukane słownictwo, porównania homeryckie),
- splatają się losy bogów i ludzi (paralelizm fabularny),
- drobiazgowe, realistyczne opisy,
10. Filozofia:
(z gr. Phileo -lubię, miłuję, gr. Sopfia- mądrość) to nauka dążąca do poznania bytu, myślenia oraz najogólniejszych prawd rządzących człowiekiem, przyrodą i społeczeństwem. Szuka odpowiedzi na pytania typu: dlaczego powstał człowiek? Jak powstał świat? Jaki jest sens bytu ludzkiego? Co się dzieje z człowiekiem po śmierci? Co jest wartością w życiu?
Działy filozofii:
- estetyka- nauka o pięknie i przeżyciach z nim związanych,
-etyka- nauka o wartościach, o dobru i złu,
-logika- nauka o sposobach poprawnego myślenia,
-metafizyka- nauka o pierwszych zasadach, o podstawach bytu,
-psychologia- nauka o duszy człowieka
11. Filozofowie:
Tales- uważał, że świat powstał z wody.
Empedokles- uważał, że świat powstał z czterech żywiołów (powietrze, ziemia, ogień, woda).
Demokryt- stwierdził, że świat złożony jest z cząsteczki atomów.
Heraklit- Pancha rei, wszystko płynie, wszystko przemija, nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki.
Sokrates- uczył stawiając pytania i demaskował pozorną wiedzę człowieka, uważał, że wiedza prowadzi do cnoty. Cnota dla niego to zasady moralne i wartości takie jak: prawda, sprawiedliwość, panowanie nad sobą. Uważał, że tylko człowiek mądry może być szczęśliwy. Oskarżony o bezbożność, deprawowanie młodzieży, skazany na śmierć wypił truciznę. (cykutę)
Platon- napisał dzieła takie jak „Utopia”, „Obrona Sokratesa”. Platon to uczeń Sokratesa. Jego pogląd na świat wyjaśnia metafora: „jaskini platońskiej”. Rozróżniał byt realny i byt idealny, twierdząc, ze rzeczywistość jest tylko odwzorowaniem idei. Byt realny jest dostępny człowiekowi, poznawalny, ale zniszczalny, przemijający. Byt idealny jest wieczny, niezmienny. Teoria Platona nosi nazwę idealizmu obiektywnego.
Arystoteles- uczeń Platona. Napisał „Poetykę” czyli zbiór zasad dotyczących tworzenia literatury, a także „Retorykę”. Uważał, że istnieje jedynie dobro realne. Był racjonalistą.
Seneka- filozof, mówca i tragik rzymski, autor pism filozoficznych, satyr, tragedii.
Marek Aureliusz- cesarz rzymski, filozof stoicki.
12. Szkoły filozoficzne:
Epikureizm- stworzył Epikur z Samos, trzeba szukać szczęścia przez unikanie cierpienia; carpe diem korzystaj z życia, chwytaj chwilę, zalecają rozsądne, Madre korzystanie z życia.
Stoicyzm- stworzył Zenon z Kition, trzeba wyzbyć się skrajnych uczuć, przyjąć postawę umiaru, najważniejsza wartość to cnota, rozum, dobro; Zycie zgodne z naturą, zasada złotego środka, zachowanie umiaru ’aurea mediocritos’.
Cynizm- stworzył Diogenes z Synopy, zwolennicy nazywali się ‘psami’; dobro polega na ograniczeniu potrzeb materialnych, a życie zgodne z naturą jest najważniejszą cnotą.
13. „Król Edyp” Sofokles:
Edyp- sprawiedliwy, konsekwentny, również wobec samego siebie, troskliwy, odpowiedzialny. W rozmowie z Tyrezjarzem staje się zły, gniewny, porywczy. Wyzwolił w sobie hybris (pycha ściągająca na bohaterów tragedii gniew bogów). Jest podejrzliwy, gdyż podejrzewa Kreona o zdradę i spisek z wróżbitą. Trwa przy swoim zdaniu, skłonny do nienawiści. Pobada w skrajne emocje, podważa wyroki boskie.
Ironia tragiczna w życiu Edypa polega na tym, że:
- chce on uniknąć zabójstwa ojca i ucieka od Polybosa, aby spotkać się z Lajosem jego prawdziwym ojcem,
- rozwiązuje zagadkę Sfinksa żeby wyzwolić tebańczyków, a żeni się z własną matką,
- wydaje wyrok na zabójcę Lajosa, bo chce pomóc miastu, a pogrąża samego siebie,
- chce poznać prawdę, dowiaduje się że sam jest przyczyną nieszczęść Tebańczyków.
Fatalizm grecki, czyli wiara w fatum nie podkreśla ludzkiej odpowiedzialności co widać a „Królu Edypie”, gdzie tylko pozornie króluje przeznaczenie. Bohater czynnie uczestniczy w wydarzeniach i od momentu poznania decyzji wyroczni ucieka przed popełnieniem strasznej zbrodni, walczy więc z przeznaczeniem. To czyni te postać patetyczna, wielką. Edyp zachował swój ludzki honor, docenili to bogowie („Edyp w Kolonos”). Dramat Sofoklesa pokazuje, że heroizm człowieka polega na podejmowaniu wyzwań rzuconych przez los oraz, że atrybutem ludzkiego życia jest cierpienie, które może pojawić się nagle, gdyż fortuna jest zmienna. Utwór Sofoklesa propaguje ideę humanizmu.
14. Cechy dramatu antycznego:
- zasada 3 jedności – czasu, miejsca i akcji
- zasada prepon decorum (reguła stosowności) – wysoki styl, ważne tematy, wyszukane słownictwo, bohaterowie pochodzący z wysokich rodów, niepokazywanie na scenie krwawych scen,
- obecność chóru- komentował, oceniał wydarzenia
- zasada mimesis- naśladowanie natury w sztuce, brak fantastyki,
- ograniczona ilość postaci w jednej scenie (3),
Budowa:
- prolog- wprowadzenie do utworu,
- parodos- pierwsza pieśń chóru,
- epeisodiony- dialogi, bądź monologi bohaterów, odpowiedniki scen współczesnego dramatu, na przemian ze stasimonami (pieśniami chóru),
- exodos- ostatnia pieśń chóru, zamykająca akcję.
15. Teatr grecki:
Teatr wyrasta z religii, wiąże się z kultem boga Dionizosa. Dytyramb pieśń pochwalna ku czci Dionizosa, która dała początek teatru. Wielkie Dionizje na przełomie marca i kwietnia, które dały początek tragedii antycznej. Małe Dionizje odbywały się na przełomie grudnia i stycznia, dały początek komedii antycznej. Za pierwszego aktora teatru podaje się Tespisa.
Aktorzy i chór występowali na orchestrze. Z trzech stron otaczała ja półkolista widownia z miejscami wznoszącymi się stopniowo ku górze. Scena to miejsce które było przebieralnią. Z czasem na orchestrze został tylko chór a aktorzy przenieśli się na pomost proscenium. Miejsca na dole były przeznaczone dla arystokracji na górze na ubogich, których koszt pokrywało państwo.
Aktorzy grali więcej niż jedną rolę. Występować mogli jedynie mężczyźni. Aktorzy i chórzyści nosiki maski.
Ajschylos- wprowadził na scenę drugiego aktora, dekoracje oraz ulepszone stroje.
Sofokles- wprowadził trzeciego aktora, pogłębił psychologię postaci.
Eurypides- ograniczył rolę chóru na rzecz aktorów, wprowadził do swoich dramatów szereg postaci kobiecych.
16. Horacy i jego utwory:
Horacy- poeta rzymski, twórca epodów, satyr i listów poetyckich. Znany z pieśni zwanych tez odami o tematyce patriotyczno-obywatelskiej, refleksyjnej, politycznej.
Motywy:
‘exegi monumentum’- wzniosłem, wybudowałem pomnik
‘non omnis moriar’- nie umre cały
Horacy stosuje w swej twórczości kompozycję pierścieniową: pytanie w pierwszej strofie łączy się z odpowiedzią w strofie ostatniej.
Horacjan izm łączy stoicyzm z epikureizmem, stosuje zasadę złotego środka.
„Do Apollina”- podmiotem lirycznym jest poeta, który propaguje życie beztroskie i spokojne. Nie prosi o bogate zbiory, nie chce złota, ponieważ jemu wystarczą oliwki i cykoria. Ważną wartością dla niego jest spokój wewnętrzny, równowaga ducha. W utworze pojawia się apostrofa z prośbą o zdrowie. Poeta chce zachować pełnię władz umysłowych i do końca swoich dni tworzyć, pojawia się wpływ stoicyzmu. Chce żyć zgodnie z otaczająca go naturą.
„Do mecenasa”- człowiek powinien być skromny. Nie może mierzyć zbyt wysoko, lecz powinien doceniać to co ma i zachowywać umiar. Horacy wierzy w to, że bogowie cenią sobie skromność.
„Wybudowałem pomnik”- podmiot liryczny mówi o wybudowaniu pomnika tak wielkiego i mocnego, że nie narusza go ani kaprysy natury, ani mijający czas. Pomnikiem tym jest jego poezja, która przetrwa pokolenia. Uważa, ze jego twórczość będzie tak długo młoda jak długo będzie istniał . Na koniec zwraca się apostrofa do Melpomeny, muzy tragedii, aby spojrzała na jego twórcze działania z dumą i doceniła jego zasługi.
17. „Eneida” Wergiliusz :
Wergiliusz- poeta rzymski. Zasłynął trzema dziełami: bukolik czyli sielanki idealizujące życie na łonie natury, georgiki poemat poświęcony wsi i pracy rolnika oraz przede wszystkim Eneida.
Eneida- to poemat epicki w 12 księgach sławiący męstwo wojenne i pochodzenie walecznych rzymian. Pisany heksametrem. Jest to epopeja narodowa rzymian. Tytuł pochodzi od imienia bohatera Eneasza. Wzorowana jest na „Iliadzie”.
Eneasz to wódz trojański, syn księcia trojańskiego Anchizesa i bogini Afrodyty. Jest człowiekiem odpowiedzialnym za swój naród, odważny i zdecydowany. Spoczywa na nim ogromna odpowiedzialność. Powierzono mu założenie nowego miasta. Ulega emocjom w chwili zagrożenia.