Problemy ,polityczne spoleczne i gospodarcze Polski w latach 1980- 1989

1. Problemy polityczne

Głównym problemem politycznym Polski na początku lat 80-tych było- chyba największe od 1956 roku - uzależnienie od ZSRR. I kiedy środki masowego przekazu na Zachodzie zaczęły informować że na początku grudnia ’80 roku rozpocznie się zbrojna interwencja wojsk radzieckich w Polsce, prezydent USA Jimmy Carter ostrzegł iż taka interwencja negatywnie odbije się na stosunkach amerykańsko – radzieckich.
5 grudnia rozpoczęło się spotkanie przywódców państw – stron Układu Warszawskiego. Wzięli w nim udział szefowie partii, ministrowie obrony narodowej, spraw zagranicznych spraw wewnętrznych państw członkowskich. Polskę reprezentował Stanisław Kania, który miał przekonać Breżniewa do odstąpienia od inwazji. Tłumaczył to tym, że w Polsce istnieją silne fobie antyrosyjskie i antyradzieckie co spowodowałoby duży opór, także militarny. Breżniew nie bardzo mógł sobie pozwolić na kolejny – po Afganistanie długotrwały konflikt zbrojny.
Ale całkiem możliwe jest to, że strona radziecka uznała że lepiej będzie jak sytuacje w Polsce udałoby się opanować polskimi siłami, czego może dowodzić fakt zastąpienia na stanowisku premiera nie umiejącego poradzić sobie z rolą i zadaniami Pińkowskiego, generałem Jaruzelskim. Jaruzelski utrzymywał tez stanowisko ministra obrony narodowej, co należało odczytać jako krok w stronę siłowego rozwiązania problemów, ale za pomocą polskich sił.
Po tym jak 11 lutego 1981 Jaruzelski został premierem, w swoim wystąpieniu sejmowym zaapelował o powstrzymanie się od strajków, o „dziewięćdziesiąt spokojnych dni”. Apel ten spotkał się z przychylnym odzewem ze strony „Solidarności”, która zakończyła wszystkie działania strajkowe.( nawet strajkujących od stycznia rolników i studentów).
W pierwszych tygodniach po powstaniu rządu Jaruzelskiego sądzono że sytuacja się stabilizuje, że zostaną wypracowane jakieś formy współpracy z „Solidarnością”.
Jednak w niedługim czasie te przypuszczenia zostały rozwiane. 16 marca 1981 roku rozpoczęły się manewry wojsk Układu Warszawskiego SOJUZ 81. Tego dnia też grupa rolników rozpoczęła strajk okupacyjny w gmachu Wojewódzkiego Komitetu ZSL w Bydgoszczy. Przez następne dni konflikt w Bydgoszczy narastał. Milicja siłą usunęła działaczy „Solidarności” z sali obrad Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy. Następnie niezidentyfikowani cywile brutalnie pobili trzech działaczy związkowych. To zajście spowodowało że sytuacja w kraju stawała się coraz bardziej napięta. Władze nie chciały jednoznacznie potępić tej brutalnej akcji, ani też skutecznie szukać sprawców. „Solidarność” żądając wyjaśnienia całej sprawy ostrzegła, że w przypadku braku odzewu władzy; rozpocznie się od 31 marca strajk powszechny. Kiedy pierwsze rozmowy nie przyniosły rezultatów w piątek 27 marca miał miejsce czterogodzinny strajk generalny. Według niektórych obserwatorów był to największy strajk w całej historii Polski – łącznie ze studentami i rolnikami strajkowało ok. 14 milionów osób. Atmosferę też rozgrzewał fakt przedłużających się manewrów SOJUZ 81. Jednak 30 marca 1981 po długich i trudnych rozmowach NSZZ „Solidarność” podpisała z przedstawicielami władz porozumienie na mocy którego rząd m.in. wyraził ubolewanie z powodu pobicia trzech działaczy związkowych i zapowiedział ukaranie winnych. W zamian za to strona „Solidarności” podjęła decyzje o zawieszeniu akcji strajkowej.
Po tych zajściach następne dwa miesiące były okresem stosunkowo spokojnej współpracy władzy z „Solidarnością”. Wtedy m.in. ukazał się pierwszy numer tygodnika „Solidarność”, zakończyły się manewry SOJUZ, a także 12 maja 1981 roku Sąd Wojewódzki w Warszawie ostatecznie zarejestrował NSZZ RI „Solidarność”
Kolejne miesiące to m.in. obrady w dniach 14 – 21 lipca 1981r. Nadzwyczajnego Zjazdu PZPR, podczas którego usunięto z partii Gierka, Babiucha i jeszcze kilku innych działaczy, oraz wyłoniono nowego I sekretarza KC którym ponownie został Stanisław Kania.
Dalszy upływ czasu powodował zagęszczenie się atmosfery. Gdy 3 sierpnia władze nie przepuściły kolumny oflagowanych z transparentami pojazdów a po tym jak MO zablokowali ją w samym centrum Warszawy, dopiero dwugodzinny strajk powszechny w Regionie Mazowsze spowodował zakończenie blokady w południe 5 sierpnia.
W przededniu I Krajowego Zjazdu Delegatów 2 września 1981 roku Prokuratura Wojewódzka w Bydgoszczy oficjalnie poinformowała o umorzeniu śledztwa w sprawie pobicia w marcu działaczy związkowych.
Owy I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „ Solidarność” odbył się w dniach 5 – 10 września 1981r.przyniósł np. uchwały dotyczące wyborów do rad narodowych i samorządności szkół wyższych. Jednak najszerszym echem odbiło się „Posłanie do ludzi pracy w Europie Wschodniej” – apelujące do tworzenia wolnych związków zawodowych.
W II turze Zjazdu Delegatów najwięcej emocji wywołały wybory władz Związku. Na przewodniczącego wybrany został Lech Wałęsa.
Po zjeździe z funkcji I sekretarza KC rezygnuje Kania, a nowym przywódcą PZPR zostaje Jaruzelski, który nadal utrzymywał się na stanowisku premiera i ministra obrony narodowej. (nigdy nikt po wojnie nie miał w swoich rękach tylu ważnych stanowisk. Jednak była to władza wynikająca przede wszystkim z siły militarnej, a nie ze społecznego poparcia)
Wybór generała na to stanowisko świadczyło ze władza pragnie rozwiązać problemy siłą, aby nie dopuścić do dalszych zmian demokratycznych i zapobiec głębokiemu kryzysowi ekonomicznemu.
13 grudnia 1981 r. ogłoszono „stan wojenny”. Według komunistów, nie ma jednoznacznej oceny „stanu wojennego”, wybrano „mniejsze zło”. Alternatywą dla „stanu wojennego” była interwencja państw Układu Warszawskiego. Jaruzelski twierdził, że to zapobiegło setkom ofiar.
Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego kierowana przez Jaruzelskiego przejęła władze na terytorium całego kraju. Był to organ samozwańczy. Wojsko, ZOMO i MO zajęły siedziby Solidarności, zaczęły się aresztowania i internowania setki działaczy NSZZ (Wałęsę osadzono w Armałowie) i intelektualistów związanych z tym ruchem. Decyzje WRON były bezprawnie zatwierdzone przez Rade Państwa. Zostały zawieszone wszystkie wolności obywatelskie: tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkań, zakaz zgromadzeń, itd. Od godz. 22.00 do 6.00 obowiązywała godzina milicyjna. Nie działały telefony, radio i nie ukazywała się prasa, wszystkie wiadomości cenzurowano. Według oficjalnych danych przez obozy internowania przeszło 10.131 osób. W świetle dokumentów świadczy że stan wojenny był dokładnie przygotowany i główni jego wykonawcy wiedzieli, co mają robić.
14 grudnia rozpoczęły się niezależnie od siebie strajki okupacyjne w całej Polsce. Pikietowały: Huta Katowice i Huta im. Lenina, większość kopalń, stocznie na Wybrzeżu i wrocławski PaFaWag, Dolmel itd. Strajkujące zakłady otoczyły skoncentrowane siły ZOMO w hełmach z karabinami, długimi pałkami, tarczami, ręcznymi wyrzutnikami petard i granatów łzawiących. Do szturmu na robotników dochodziło przeważnie nocą, w świetle reflektorów. Niekiedy bramy zakładów były wyłamywane przez czołgi. Bili, obrażali i straszyli strajkujących. Masakra górników w kopalni „Wujek” gdzie zginęło 9 osób wstrząsnęła polską opinią publiczną. Najdłużej strajkowali górnicy w kopalni „Piast” aż do 28 grudnia. Ludzi uczestniczących w strajkach spotkały represje. Zwalniano ich z pracy. Okupowano również uczelnie.
Społeczeństwo polskie podzieliło się na 2 obozy: władzy i opozycji. Mimo działań obozu władzy związek „Solidarność” nie został zniszczony. Na wolności pozostawali Bujak, Frasyniuk i Słowik.
Od pierwszych dni stanu wojennego, zaczęło tworzyć się niezależne, podziemne życie społeczno-polityczne, ukazały się setki podziemnych pism i biuletynów. Rozwijała się niezależna działalność oświatowa i kulturalna. W prywatnych mieszkaniach odbywały się wykłady znanych osobistości. W tym czasie Kościół stał się opiekunem ludzi sztuki, kultury i nauki, nie pytano ich o stosunek do Boga i religii, ale udzielano im wszechstronnej pomocy. 1 maja 1982 r. odbyły się pochody protestacyjne i manifestacje zwolenników „Solidarności”, 13 maja przyniósł wielkie manifestacje w Krakowie, Warszawie i w innych miastach. Interweniowały służby milicyjne, padli zabici i ranni. Od tej pory Polacy "czcili" każdy trzynasty dzień miesiąca na pamiątkę wprowadzenia stanu wojennego biorąc udział w mszach świętych w intencji ojczyzny i zabitych, po których odbywały się manifestacje. W obliczu pogarszającej się sytuacji gospodarczej kraju 2 połowa 1982 r. przyniosła nową falę zamieszek i manifestacji, które zostały krwawo stłumione przez władze. Dotkliwym ciosem była formalna delegalizacja NSZZ „Solidarność” w październiku 1982 r.
Łagodzenie zarządzeń stanu wojennego została wymuszona zmianami w sytuacji międzynarodowej (osłabienie ZSRR) i wizytami papieża Jana Pawła II. Do końca 1982 roku zwolniono internowanych, wojsko wróciło do koszar, łagodzono zasięg represji, jednakże władza nadal pozostawała w rękach generała Jaruzelskiego.
W listopadzie 1982 r. bez żadnych warunków wstępnych został zwolniony z internowania Lech Wałęsa. W grudniu 1982 r. na mocy ustawy sejmowej, w obliczu możliwości zawieszenia stanu wojennego, wprowadzono szczególne regulacje prawne: w sytuacji pozornie normalnej pełną kontrolę w państwie sprawowały władze stanu wojennego.
31 grudnia 1982 r. Rada Państwa zawiesiła stan wojenny na terenie całego kraju.
Wielkie znaczenie dla Polaków miała II pielgrzymka papieska 21-23 czerwca 1983 r. Ojciec Święty nie potępił jednoznacznie stanu wojennego i jego uczestników, jednak opowiedział się za słusznym i niezbywalnym prawem człowieka do swobody przekonań i zrzeszania się. Polacy zostali pokrzepieni nadzieją i otuchą do dalszej pracy i walki o swoje słuszne prawa.
22 lipca 1983. zniesiono stan wojenny w Polsce, ale pozostało w mocy antydemokratyczne ustawodawstwo stanu wojennego.
Jaruzelski zrezygnował ze stanowiska premiera, we wrześniu 1986 ogłoszono amnestię, powołano Radę Konsultacyjną, organizacje niezależne nie były atakowane siłową. Wałęsa przyjmował polityków zagranicznych.
Nastąpiły zmiany polityczne w ZSRR pierwszym sekretarzem został Michaił Gorbaczow, zapoczątkował on zmiany polityczne w swoim kraju. W 11-14 lipca 1988 przybył z wizytą oficjalną do Polski, gdzie poparł Jaruzelskiego jako reformatora.
W sierpniu zaczęły się strajki. Początkowo stawały kopalnie na Górnym Śląsku, potem zastrajkował port w Szczecinie, następnie Port Północny i Stocznia Gdańska Głównym postulatem strajkujących było żądanie legalizacji „Solidarności”. 27 sierpnia 1988 minister Kiszczak złożył publiczną ofertę odbycia spotkania „okrągłego stołu” z przedstawicielami różnych środowisk społecznych i pracowniczych. Rozpoczęły się trudne rozmowy. 18 grudnia powołano Komitet Obywatelski. Strona rządowa przystąpiła do obrad „okrągłego stołu” 6 lutego 1989 r. Władza przystępując do rozmów uznała legalność opozycji, zgodziła się na jej udział w wolnych wyborach do Sejmu i Senatu. Wybory nie miały być całkiem wolne w Sejmie, władza miała dostać 65, a opozycja 35% mandatów, natomiast wybory do Senatu były całkowicie wolne. Postanowiła też przywrócić funkcję prezydenta. Zgodzono się również do dostępu przez opozycję do środków masowego przekazu(Gazeta Wyborcza). Podczas rozmów wyodrębniono trzy zespoły: do spraw gospodarki i polityki społecznej, do spraw politycznych i do spraw pluralizmu społecznego.
17 kwietnia 1989 zalegalizowano ponownie NSZZ „Solidarność” odbyły się legalne zgromadzenia związku. 4 czerwca odbyły się wybory do Sejmu i Senatu. Kandydaci Komitetu Obywatelskiego zdobyli w pierwszej turze 252 na 261 miejsc, pozostali dołączyli w drugiej turze. W tym dniu skończył się monopol władzy komunistycznej, dokonany pokojowo i bezkrwawo. Jednak Polska nadal pozostawała pod wpływem radzieckim i to Moskwa decydowała o pozostawieniu PZPR u władzy, dlatego też dopiero po kilku miesiącach nieudanych prób powołania rządu przez reprezentanta PZPR doszło do kompromisu. Urząd prezydenta objął Wojciech Jaruzelski.24 sierpnia 1989 r. . Mimo silnych wpływów komunistów, premierem został przedstawiciel opozycji - Tadeusz Mazowiecki, pierwsza nie komunistyczna władza w krajach realnego socjalizmu. 29 grudnia Sejm dokonał zmian w konstytucji. Zmiany te miały formalnie zakończyć istnienie PRL. Zmieniono nazwę państwa na Rzeczpospolita Polska , określono kraj jako demokratyczne państwo prawa w którym władza zwierzchnia należy do narodu, a sprawowana jest przez przedstawicieli wybranych do Sejmu, Senatu i samorządu terytorialnego. Zmiany ustrojowe przypieczętowano przywróceniem dawnego godła państwowego – orła w koronie.
Tym samym zostały zamknięte 45-letnie dzieje Polski Ludowej.


2. Problemy gospodarcze

Kiedy rząd na początku lipca 1980 roku wprowadził podwyżki cen mięsa i wędlin, nie przypuszczał że wywoła to ogólnopolską fale strajków. Takie postępowanie okazało się na dłuższą metę zabójcze dla polskiej gospodarki. Gospodarka uległa wyraźnie pogorszeniu, co związane był z nieurodzajem, załamaniem produkcji przemysłowej, oraz rosnącym napięciem rynkowym. Od roku trwał spadek dochodu narodowego (80r. o 6%, a 81r. o 12%), połączony ze spadkiem wydajności pracy prawie o 15% . Przerwy w pracy przede wszystkim miały wpływ na braki lub opóźnienia w dostawie surowców i energii.
Kiedy wybuchł stan wojenny w jego założeniach miał on przyczynić się do opanowania spadku produkcji i dochodu narodowego .Jednak w 1982 roku gospodarka nadal miała tendencje do spadku (kolejny spadek dochodu narodowego o 8%). Istotny wpływ na taki przebieg spraw miało zerwanie łączności telefonicznej i zanik więzi współpracy miedzy zakładami oraz bałagan spowodowany przez doraźnie zarządzenia komisarzy wojskowych fabryk.
Jednocześnie w wyniku wprowadzenia stanu wojennego Stany Zjednoczone ogłosiły sankcje ekonomiczne wobec PRL Wstrzymano amerykańskie rządowe gwarancje kredytowe, zabroniono połowu na wodach terytorialnych USA i nie przedłużono umowy o komunikacji lotniczej między USA a PRL. Jednak nałożone sankcje bardzo nieznacznie obniżyły import z USA, ale za to wzrosły obroty z krajami zachodnioeuropejskimi.
Sytuacja rynkowa zaczęła powoli wracać do równowagi, jednak kosztem obniżenia stopy życiowej społeczeństwa o około 32%. Dochód narodowy wytworzony wzrósł w latach 1982 – 1988 o prawie 24%. Ale efektywność gospodarki poprawiła się w małym stopniu a na dodatek tendencje rozwojowe hamowały manipulacje danymi przez GUS, który zmieniał wskaźniki amortyzacji i sposoby liczenia wartości środków trwałych po to aby ukryć katastrofę.
Jeżeli chodzi o rolnictwo to latach 1982-1988 nastąpił wzrost produkcji o około 9%. Jednak zwiększenie się liczby populacji w Polsce, oznaczało spadek produkcji żywności na jednego mieszkańca. Wieś coraz bardziej się wyludniała i starzała. Kiedy produktywność oraz wydajność pracy spadła już do poziomu najniższego w Europie, zaczęto mówić o organizowaniu za pomocą Episkopatu międzynarodowej pomocy dla polskiego rolnictwa. Pomysł ten spotkał jednak opór władz, którzy nie chcieli aby pomoc dotyczyła tylko indywidualnych rolników.
Inwestycje - po początkowym kryzysie w latach 1979 – 1982, zaczęły się zwiększać w następnych dwóch latach. Niezależnie od zasadności tych inwestycji w większości przypadków miały one charakter propagandowy. To właśnie wtedy podjęto decyzje o budowie pierwszej w Polsce elektrowni atomowej w Żarnowcu, oraz o budowie metra w Warszawie. Jak powszechnie wiadomo żadna z tych inwestycji do dziś nie została zakończona ( metro buduje się nadal, a budowę elektrowni w Żarnowcu decyzją władz państwowych ostatecznie wstrzymano w 1990 r.)
Niestety taka sytuacja w polskiej gospodarce poważnie odbiła się na dewastacji środowiska naturalnego. Ścieki przemysłowe, emisja gazów i płynów oraz ilość odpadów stałych rosła szybciej niż produkcja przemysłowa. Pod koniec lat ’80-tych większość rzek w Polsce miało wodę niezdatną nawet dla przemysłu. Powstawały całe regiony (Górny Śląsk, Kraków, Płock, Wałbrzych) gdzie zanieczyszczenie przekraczało wielokrotnie dozwolone normy.

3. Problemy społeczne
Pogarszająca się sytuacja ekonomiczna Polski powodowała drastyczne pogarszanie się nastrojów społecznych. Niepewność co do dalszych losów kraju i ze względu na sytuacje polityczną ( możliwość najazdu wojsk radzieckich, lub nawet wybuch wojny domowej ) i sytuację ekonomiczną powodowały poczucie zagrożenia normalnej egzystencji. Efektem tego była masowe emigracje. Używano wszystkich możliwych sposobów i okazji aby wydostać się z kraju. Na przykład wielu kibiców po piłkarskich mistrzostwach świata w 1982 roku nie wróciła do kraju. Traciła tez na tym gospodarka by wyjeżdżali najczęściej ludzie młodzi, zdolni i energiczni ,którzy nie widzieli dalszych perspektyw życia w kraju tak zniszczonym przez komunistów.
Dla większości społeczeństwa lata osiemdziesiąte były ekonomicznym koszmarem. Niedobór podstawowych artykułów, ich fatalna jakość, stanie w kolejkach po towary które w większości były na kartki – wszystko to składało się stres, zmęczenie i nerwowość całego społeczeństwa. Chamstwo, korupcja, agresja pojawiały się na każdym kroku. Dodatkowo piętnowało cała sytuację zwiększająca się obojętność wobec współobywateli. To wszystko szczególnie mocno odbiło się na młodym pokoleniu., w którym nasilała się narkomania, alkoholizm i przestępczość. Dodatkowo władze jeszcze pogłębiały ten stan niszcząc niezależną kulturę. Wzrosła bardzo liczba samobójstw.
Ale zdarzały się tez i mile chwile w tamtych czasach w życiu szarego Polaka. Największymi chwilami radości i dumy było wybranie Polaka Karola Wojtyły na papieża. Wiadomość ta wywołała sensacje międzynarodową, gdyż było to nie tylko wydarzenie religijne ale i polityczne. Takimi wydarzeniami były też pielgrzymki Jana Pawła II do Polski (w roku 1979, 1983 i 1987). Wizyty te dawały powód społeczeństwu do okazania swoich odczuć niezadowolenia wobec władzy. Witające papieża tłumy skandowały hasła „solidarnościowe” i manifestowało swoje rzeczywiste postawy i nastroje.
Zupełnie innego rodzaju powód do dumy mieli Polacy w 1981 gdy podczas festiwalu filmowego w Cannes „Złotą Palmę” otrzymał film Andrzeja Wajdy „Człowiek z żelaza”. Był to cios w rząd ówczesny, gdyż trudno było odłożyć taki film ‘na półkę” po takim międzynarodowym sukcesie, a jednocześnie nie zauważając wymowy antykomunistycznej tego dzieła
Kolejny powód to otrzymanie przez Lech Wałęsę Pokojowej Nagrody Nobla w 1983 roku. Rząd PRL nawet wysłał oficjalny protest do rządu Norwegii. Wałęsa przyjął nagrodę w dowód uznania dla „Solidarności” .
Zdarzał się tez inne chwile smutku nie do końca spowodowane sytuacją polityczną. Był to miedzy innymi: zamach na Jana Pawła II, śmierć kardynała Stanisława Wyszyńskiego.
Wydarzenia te jednoczyły Polaków podczas marszy i spotkań jak również wspólnych modlitw.