Gmina Wierzchlas.

GMINA WIERZCHLAS

Gmina Wierzchlas leży w południowo- wschodniej części powiatu wieluńskiego, zajmującego południowe krańce województwa łódzkiego. Sąsiaduje z gminami: Działoszyn, Wieluń, Siemkowice, Osjaków i Pątnów. Powierzchnia gminy wynosi 119 km , zamieszkuje ją 6700 mieszkańców. Pod względem powierzchni jest to największa gmina w powiecie wieluńskim.
Obszar gminy Wierzchlas położony jest na Wyżynie Wieluńskiej- najbardziej na północ wysuniętej części Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej.
Znaczny procent powierzchni gminy- rozległe leśne pustkowia i malowniczy Krzeczowski Przełom Warty- obejmuje swymi granicami Załęczański Park Krajobrazowy.
Rys historyczny.
Gminę Wierzchlas utworzono pod koniec 1973 r. W jej skład wchodzi 15 sołectw: Wierzchlas A, Wierzchlas B, Kraszkowice, Kochlew, Broników, Krzeczów, Przycłapy, Mierzyce, Toporów, Kamion, Strugi, Jajczaki, Łaszew AB, Łaszew Rządowy i Przywóz..
Nazwa Wierzchlas pochodzi od wzniesienia porosłego lasem.
Najstarsza zachowana wzmianka o Wierzchlesie (lokowanym na prawie niemieckim i odnotowanym w źródłach między innymi jako Virchlesch, Wuschlas, Virchlas, Wyerzchlaz, Wirzlass), odnosi się do roku 1323, w którym wymieniony został sołtys Mikołaj.
Pierwsza pewna wzmianka o miejscowości Kamion, określająca ją jako ?Camen?, pochodzi z 1382 r. Wiadomości źródłowe potwierdzają miejski charakter Kamiona pochodzą z 1462, 1464, 1468 r. Występujący pod koniec pierwszej połowy XVII w. regres gospodarczy doprowadził do utraty praw miejskich przed 1651 r. Jak wynika z zachowanych zapisów, w 1564 r. Kamion stanowił dobra stolowe królowej Bony.
Nazwa Krzeczów pojawia się w 1471 r. Początkowo oznaczała jedynie las. Na mapie z 1772 r. odnosi się do 3 odrębnych miejscowości: Pustkowie Krzeczowskie, Krzeczów i Krzeczówek. Od 1973 r. wymienione osiedla stanowią pod względem administracyjnym jedną miejscowość.
Po prawej stronie rzeki, przy drodze wojewódzkiej 486 znajduje się wzniesiony w 1975 r. pomnik z armatą upamiętniający saperów 30 DP Armii ?Łódź? broniącej przepray przez most we wrześniu 1939 r. Most został przez saperów wysadzony, w czasie okupacji odbudowany, a w styczniu 1945 r. zdobyty przez radzieckich zwiadowców.
Toporów znany jest od 1386 r. Do 1441 r. występował pod nazwą Zdrganie. Luźne znaleziska archeologiczne, szczególnie ceramiczne, z wczesnego średniowiecza wskazują na dawne pochodzenie osady.
Toporów otrzymał prawa miejskie przed 1464 r. Było to miasteczko o charakterze rolniczym. Na przełomie XVII i XVIII wieku utracił prawa miejskie. Do upadku miasta przyczyniła się zmiana trasy starego szlaku handlowego, a także brak rynku lokalnego oraz spustoszenie wojenne.
Dziś jeszcze odnajdujemy ślady przeszłości Kraszkowic, Mierzyc i Łaszewa, w postaci resztek dawnych folwarków. Z drewna, kamienia, ludzkim staraniem, na przestrzeni wieków powstało wiele obiektów, które przetrwały do dziś i zostały wpisane do rejestrów zabytków.
Jednym z nich jest drewniany kościółek w Łaszewie który należy do grona kościółków drewnianych ?typu wieluńskiego?. Zbudowano go w XVI wieku.
Okres zaborów i walk wyzwoleńczych pozostawił ślady w dziejach gminy w postaci grobów powstańców styczniowych z 1863 r. na cmentarzu w Mierzycach.
Obszar gminy Wierzchlas pod względem archeologicznym jest jednym z najciekawszych na terenie województwa łódzkiego, zaś wyniki niektórych prac badawczych z tego terenu mają rangę znacznie przekraczającą wymiar lokalny, np. efekty badań nad kompleksem osadniczym kultury przeworskiej z pierwszych wieków n.e. w Przywozie i ich rola w poznawaniu procesu kształtowania się na ziemiach polskich pierwszych tworów protopaństwowych.
Zabytki.
Wiele obiektów na terenie gminy, z racji swojego datowania, umieszczonych jest w rejestrze konserwatora zabytków. Są to:
Drewniana kapliczka zrębowa z lat ok. 1750-1770 w Kamionie.
Młyn drewniano- murowany z XVIII- XIX w. Zlokalizowany na prawym brzegu Warty na skraju Kochlewa.
Kościół p. w. św. Jana Chrzciciela w Łaszewie z I połowy XVI w. Znajduje się w centrum Łaszewa AB. Restaurowany był w XVII wieku, w 1740 r. i później. W 1778 r. dobudowana została kruchta. Orientowany, tj. usytuowany prezbiterium w kierunku wschodnim. Kościół jest drewniany, konstrukcji zrębowej z wieżą konstrukcji słupowej, z zewnątrz oszalowany, przykryty gontem. Wewnątrz obiektu znajduje się strop z polichromią renesansową z poł. XVI w., o motywach kosetonów o ornamencie kandelabrowym. Ołtarz główny kościoła pochodzi z drugiej połowy XVII w., nieco przerobiony, z rzeźbą gotycką Pieta z ok. 1430 r. Ambona jest barokowa, zapewne w. XVII, chrzcielnica późnogotycka z XVI w.
Kurhan w Łaszewie Rządowym z II/ III w., znajdujący się po wschodniej stronie, na obrzeżach Łaszewa.
Kościół parafialny p. w. św. Katarzyny w Mierzycach. Obecny, murowany kościół zbudowany 1837-39 na miejscu drewnianego z w. XV. Neogotycki. Posiada trzy ołtarze z pierwszej połowy w. XIX o charakterze barokowym, dwie kropielnice gotyckie z początku XVI wieku w kształcie kielicha z ornamentem roślinnym, z niedoczytaną datą 15... Druga zapewne z XVI w., bez stopy.
Kurhany (tzw. Groby Książęce) z II/III w. n. e. w Przywozie. Znajdują się one w południowej części miejscowości na skraju lasu. Kurhany są znamiennymi pomnikami z tamtych odległych czasów, świadczą o bogatej przeszłości historycznej terenów nadwarciańskich gminy Wierzchlas.
Kościół parafialny p.w.św. Mikołaja w Wierzchlesie. Znajduje się on w centralnej części miejscowości. Obecny, murowany kościół zbudowany był zapewne na początku XVII w., przebudowany w 1760 r., ozdobiony wewnątrz w 1873 i restaurowany w 1914 r. Orientowany. Ołtarz główny rokokowy z 2 poł XVIII wieku.
Osada z epoki brązu (ok. 1200-8000 p.n.e.) w Przywozie.
Osada z epoki żelaza, okres późnorzymski (II-IV/V w.n.e.) w Toporowie. Odkryto m.in. liczne żelazne narzędzia rolnicze.
Wartość zabytkową posiada również kaplica w Kraszkowicach wybudowana w 1892 roku, obecnie remontowana, usytuowana na środku drogi wojewódzkiej nr 486.
Ukształtowanie powierzchni.
Geograficzne położenie gminy Wierzchlas jest bardzo interesujące. Leży ona na krawędzi Wyżyny Wieluńskiej- najbardziej na północ wysuniętej części Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej. Nizinno- wyżynny krajobraz tworzy lekko falista równina polodowcowa. Charakterystyczne są pagórki typu morenowego oraz wzgórza zbudowane z wapieni. Różnica wysokości terenu mieści się w przedziale od 160 do 230 m npm. Najniżej położona jest dolina rzeki Warty (ok. 160 m npm)
Na prawym brzegu warty wznosi się Góra Św. Genowefy, dawniej zwana Jarzębieską Górą- wysoki, skalisty pagór meandrowy wydźwignięty 25 metrową, stromą ścianą skalną ponad doliną Warty. Jest to największa wapienna skała Załęczańskiego Parku Krajobrazowego z murawą naskalną na granicy zasięgu oraz rzadkimi gatunkami roślin. Grzbiet pagórka, z licznymi wyrobiskami kalcytu, stopniowo pogrąża się w polodowcowych piaskach.
Szczególnie urozmaiconą rzeźbę posiada wschodnia część gminy, z doliną rzeki Warty w odcinku Przełomu Krzeczowskiego, gdzie różnice wysokości względnych dochodzą do 60 m.
Wody.
Cała gmina stanowi obszar zasobowy wód podziemnych Głównego Zbiornika Wód Podziemnych ?Częstochowa?, jej wschodnia część jest obszarem ochrony tych wód.
Obszar gminy należy do zlewni rzeki Odry. Główną rzeką odwadniającą jest Warta. Przepływa ona przez wschodnią część gminy. Przez południowy obszar gminy płyną trzy cieki, które są dopływami warty. Północną część gminy odwadniają cieki i rowy melioracyjne stanowiące dopływ rzeki Pysznej.
Warunki klimatyczne.
Szczególnie korzystny bioklimat występuje w rejonie wsi Kamion. Jego bioterapeutyczne właściwości wynikają z obecności lasów sosnowych na suchym podłożu, obfitości wrzosowisk z jałowcami oraz urozmaiconej rzeźby terenu. Położenie gminy w środkowej części Polski oraz charakter rzeźby ułatwiają napływanie na jej obszar różnych mas powietrza. Rzeka Warta przepływająca przez wschodnią część gminy wywiera wpływ na warunki klimatu w zakresie stosunków termiczno- wilgotnościowych. Obszary leśne posiadają szczególne warunki klimatyczne charakteryzujące się dużą zacisznością oraz mniejszymi amplitudami temperatur. Najatrakcyjniejsza pod względem walorów przyrodniczych jest wschodnia część gminy, a szczególnie rejony nadwarciańskie. Duże powierzchnie lasów sosnowych tworzą korzystny bioklimat dla wypoczynku i rekreacji.
Szata roślinna.
Powierzchnia lasów w gminie Wierzchlas wynosi 4186 ha i stanowi 35,2 % powierzchni gminy. Występują one głównie we wschodniej jej części. Dominują bory sosnowe, których bioklimat jest pod względem bioterapeutycznym i psychoregulującym wybitnie unifikcjonalny. Jest to typ zbiorowiska oddziałujący leczniczo na choroby układu oddechowego. Substancje lotne, poza silnym działaniem dezynfekcyjnym, obniżają ciśnienie krwi i wpływają tonizująco na układ nerwowy.
Środowisko borów sosnowych jest w zasadzie wolne od czynników chorobotwórczych.
Ze względu na ochronę środowiska naturalnego i konieczność zachowania walorów siedliskowych, włączono 67% powierzchni leśnej znajdującej się na terenie gminy do Załęczańskiego Parku Krajobrazowego. Stanowi on obszar węzłowy o znaczeniu krajowym.
Gospodarka, oświata i ochrona zdrowia.
Źródłem utrzymania większości mieszkańców jest rolnictwa. Korzystne warunki klimatyczne oraz niska urbanizacja sprzyja rozwojowi tego sektora gospodarki. Na terenie gminy przeważa drobnotowarowa gospodarka rolna, głownie o charakterze indywidualnym.
Z ogólnej powierzchni gminy wynoszącej 11.920 ha użytki rolne stanowią 7,064 ha, co stanowi 59,3% ogólnej powierzchni gminy. Lasy, grunty leśne i zadrzewienia zajmują 4.186 ha tj. 35,1% ogólnej powierzchni.
Mieszkańcy oprócz rolnictwa utrzymują się z pracy w miejscowych placówkach handlowych i usługowych oraz pobliskim mieście Wieluniu. Na terenie gminy Wierzchlas prosperują 2 masarnie, 5 piekarni i 3 składy opalowe, 2 stacje benzynowe, 1 LPG, 4 bary i 4 pijalnie piwa. Na terenie gminy funkcjonuje 6 szkol podstawowych, 2 gimnazja, 3 przedszkola oraz 3 oddziały przedszkolne przy Szkołach Podstawowych.
Gmina posiada w swoim władaniu 4 sale gimnastyczne i 5 boisk sportowych, z których mogą korzystać zarówno uczniowie szkół, jak i kluby sportowe i grupy niezorganizowane.
Opiekę zdrowotną zapewniają: Ośrodek Zdrowia w Mierzycach i w Kraszkowicach. Zaopatrzenie w leki świadczą apteki: w Wierzchlesie, Mierzycach i Kraszkowicach.
Gmina jest w 100% zwodociągowana. Łączna długość sieci wodociągowej wynosi 139,0 km.
Obecnie władze gminne prowadzą działania mające na celu skolonizowanie całego obszaru Gminy.
Opady stałe z terenu gminy składowane są na gminnym wysypisku w Kraszkowicach.
Energia elektryczna dostarczana jest dla odbiorców Gminy Wierzchlas magistralnymi napowietrznymi liniami. Istniejący system zasilania liniami 15kV wyprowadzonymi ze stacji Wielunia i Siemkowic. Przez teren gminy biegnie napowietrzna ?Wieluń Trębaczew?. Istniejący system zasilania 15kV gminy Wierzchlas zaspokaja obecne i perspektywiczne potrzeby elektroenergetyczne. Wszystkie wsie są stelefonizowane.
Możliwości inwestycyjne, działania prorozwojowe.
Położenie gminy w centralnej Polsce w niewielkiej odległości od większych miast takich jak: Wieluń, Pajęczno, Sieradz, Kluczbork i Częstochowa, korzystne usytuowanie komunikacyjne, nieprzeciętne walory przyrodnicze i krajobrazowe wynikające z występowania dużych kompleksów leśnych i przepływającej przez teren gminy rzeki Warty, podkreślone utworzeniem Załęczajskiego Parku Krajobrazowego ? wszystkie te wartości decydują, iż gmina jest obszarem atrakcyjnym inwestycyjnie, turystycznie i wypoczynkowo.
W Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wierzchlas znalazła się pozycja określająca politykę przestrzenna gminy w zakresie rozwoju turystyki, rekreacji i wypoczynku.
Proponuje się w nim lokalizacje ośrodków obsługi turystyki oraz budownictwa letniskowego i wypoczynkowego, zaplecza usługowego i informacji turystycznej w miejscowości Wierzchlas i Krzeczów oraz baz usługowych i wypożyczalni sprzętu sportowego w miejscowości Mierzyce, Łaszew Rządowy, Kochlew, Krzeczów, Kamion i Toporów.